دانشنامه فلسفه (پل ادواردز)

دانشنامه فلسفه
پدیدآوران	ادواردز، پل (سرویراستار)
ناشر	تامسون گیل
چاپ	دوم
زبان	انگلیسی
کد کنگره	‏

دانشنامه فلسفه پل ادواردز (به انگلیسی: The Encyclopedia of Philosophy)، اثر پل ادواردز(٢٠٠٤-١٩٢٣)، فیلسوف اتریشی-آمریکایی، یکی از سه دایرةالمعارف مهم فلسفه به انگلیسی است. دو دایرةالمعارف دیگر دایرةالمعارف فلسفه راتلج و دایرةالمعارف فلسفه استنفورد هستند.

دانشنامۀ فلسفه ویراستۀ پل ادواردز در ١٩۶٧ در هشت مجلد انتشار یافت و در ١٩٧٢ در چهار مجلد به چاپ دوم رسید. در سال ٢٠٠۶ دانلد برچرت ویرایش تازه‌ای از آن را در ده مجلد منتشر كرد. ناشر ويرايش قديم Macmillan و ناشر ويرايش جديد Thomson بوده است. پیش از انتشار ویراست جدید، کوششی برای به‌روز کردن دانشنامه در ١٩٩۶ به عمل آمد، با انتشار ضمیمۀ آن در یک مجلد وزیر نظر برچرت.

دانشنامه فلسفه یکی از مهمترین دانشنامه‌های فلسفی به انگلیسی است که در تهیۀ هر دو ویراست آن فیلسوفان و پژوهشگران معتبری دست داشته‌اند. پل ادواردز، سرویراستار اولین ویراست آن، گسترۀ دانشنامه را فلسفه غرب و شرق در دوران باستان و سده‌های میانه وعصر جدید معرفی می‌کند. علاوه بر فلسفه، نظریه‌های دانشمندان علوم پایه و طبيعی، مصلحان و متفكران اخلاقی و اندیشمندان دینی هم در صورت تأثیر بر فلسفه در دانشنامه مطرح شده است. وجود حدود ١۵٠٠ مقالۀ مفصل تخصصی - که خود کتاب‌هایی کوچک‌اند- در میان مقالات کم‌حجم‌تر و نیز بیش از ٩٠٠ مقاله درباره أعلام، در دانشنامة فلسفه نشان می‌دهد که هدف جامعیت بوده است.

این امر شامل مفاهیم و نظریه‌های بحث‌انگیز هم شده‌است. ادواردز دانشنامه ويراستۀ خود را بیشتر به دایرةالمعارف فرانسه در دوران روشنگری شبیه می‌داند تا کتاب‌های مرجع با نگاه بیطرف. به تعبیر او، بی‌طرفی ادعايى معمولاً به جايى نمى‌رسد جز تأييد مواضع «امن» و غفلت از اندیشه‌های رادیکال یا حتی تحریف آنها به‌ویژه در مورد معاصران. نویسندگان دانشنامۀ فلسفه در نشان دادن موضع شخصی خود آزاد بوده‌اند، هرچند که بنای دانشنامه طرح هرچه بیشتر اطلاعات صرف‌نظر از موضع نویسنده بوده است. با این همه ادواردز تصريح كرده که خود از سنت فلسفۀ تجربی و تحلیلی برآمده و به‌ناچار سوگیری دانشنامه متأثر از آن سنت است. ویژگی دیگر دانشنامه در نتیجۀ دور شدن از زبان خنثی و بیان فاضلانۀ آثار مرجع، باز بودن دست نویسندگان در کاربرد بیان غیررسمی وحتی طنزآمیز بوده است. نثر مقالات به شیوه‌ای است که اکنون در فلسفۀ انگلیسی‌زبان متداول شده، اما در آن زمان برای اثری مرجع چندان مرسوم نبوده‌است، چراکه از زبان رسمی و فاضلانه فاصله گرفته تا بیانی روشن وساده از مضامین دشوار فلسفی وجه غالب آن باشد. چنین ویزگی‌هایی موجب شده است بیشتر مقالات این دانشنامه علاوه بر مخاطب متخصص، برای عموم خوانندگان فرهیخته هم خواندنی باشد.

ویراست دوم دانشنامۀ فلسفه در تداوم کار ویراست نخست منتشر شده است. بسیاری از مقالات ویراست نخست با افزودن تکمله‌هایی به آن حفظ شده است. بعضی نویسندگان نیز خود به بازبینی مقالاتشان پرداخته‌اند. برای مقالات، کتابشناسی روزآمد تهیه شده و مضمون بسیاری از مقالات با درج تکمله به‌روز شده است. اما مدخلهای تازه‌ای هم بر مدخلهای پیشین دانشنامه افزوده‌اند. 450 مدخل دربارۀ موضوعات تازه و حدود 300 مقاله تازه ذیل مدخلهای قدیمی.

با مروری بر مدخلهای افزوده شده در ویراست دوم دانشنامۀ فلسفه تحولات فلسفی حدود چهار دهه نمایان می‌گردد. ظهور حوزه‌های تازه در فلسفه، مثل فلسفه فمینیستی یا اخلاق کاربردی، تفاوت محسوسی در ویراست دوم ایجاد کرده است (برای نمونه، نک. مدخلهای مربوط به فلسفۀ فمينيستى از جمله مابعدالطبيعۀ فمينيستى و فلسفه علم فمينيستى).

درسوگیری دانشنامه، به تصریح سرویراستار جدید، دو تغییر عمده رخ داده است: سنّت فلسفۀ قاره‌ای هم از لحاظ مضامین و اشخاص و هم از لحاظ نحوۀ بیان وارد دانشنامه شده (براى نمونه، نک. مدخلهای ژاک دریدا، ژولیا کریستوا و ژاک لكان)؛ وپدیدۀ تنوع فرهنگی نیز در حجم وسیع مطالب مرتبط با فرهنگ‌های غیرغربی نمایان گردیده است. مدخل‌شدن نام اشخاصی چون سید حسین نصر، محمد ارکون و حسن حنفى شاهد این امر است. همچنين است وجود مدخل‌هایی چون «نظریۀ اتمی یا قول به اجزای لایتجزا در فلسفه هندی» یا«مکتب قم» یا «ابن رشد گرایی در فلسفۀ اسلامی عصر جدید» (که به مدخل‌های «ابن رشد» و «ابن رشد گرایی)» ویراست نخست افزوده شده‌است)، ومدخل‌هاى مرتبط با فلسفه در ژاپن، کره، آمریکای لاتین، روسیه و آفریقا که با حذف بعضی مدخل‌های مربوط به فلسفه در آمریکاو اروپا جاى طرح وبسط يافته‌اند. علاوه براین‌ها، موضوعات تازه در فلسفه مثل هوش مصنوعی و حقوق حیوانات و سقط جنین، و نیز اندیشمندان مطرح در چهار دهۀ پس از ویراست نخست به دانشنامه افزوده شده‌اند. گفتنی است که پل ادواردز، سرویراستار ویراست نخست، در واکنش به انتشار ویراست جدید دانشنامه فلسفه، تغییرات آن را از جنبه‌های بسيارى ناپذيرفتنى خواند و مثلاً از انتقادى نبودن مقالات از جمله مقالات دربارۀ فيلسوفان غیرتحليلی، يعنى اندیشمندان معاصر فرانسوی و آلمانی، اظهار نارضایی کرد.

منابع مقاله

مینایی، فاطمه؛ دانشنامه و دانشنامه‌نگاری، تاریخچه، روش‌هاو نمونه‌ها؛ زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، کتاب مرجع، 1399.