۱۲۸
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class="wikiInfo"> | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR01896.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:NUR01896.jpg|بندانگشتی|]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
|- class="articleCode" | |- class="articleCode" | ||
|کد مؤلف | |کد مؤلف | ||
| data-type="authorCode" | | | data-type="authorCode" |AUTHORCODE01896AUTHORCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
'''مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه''' (1017-1067ق)، دانشمند، تاریخ‌نگار و کتاب‌نامه‌نویس سرشناس ترک در قرن یازدهم و صاحب کتاب معروف «[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون]]». | '''مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه''' (1017-1067ق)، دانشمند، تاریخ‌نگار و کتاب‌نامه‌نویس سرشناس ترک در قرن یازدهم و صاحب کتاب معروف «[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون]]». | ||
=شهرت= | |||
میان علما به کاتب چَلَبی و بین «اهل دیوان»، به حاجی خلیفه شهرت داشت. سبب نامیده شدنش به کاتب، اشتغالش به نوشتن دفاتر دولتی و علت پیدا کردن عنوان چلبی، درجه فضل و معلوماتش بود؛ زیراکه در قرن نهم هجری، این عنوان به معنای سرور، به علما و فضلا اطلاق می‌شد<ref>ر.ک: بیگ‌باباپور، یوسف، ج19، ص540</ref>. | میان علما به کاتب چَلَبی و بین «اهل دیوان»، به حاجی خلیفه شهرت داشت. سبب نامیده شدنش به کاتب، اشتغالش به نوشتن دفاتر دولتی و علت پیدا کردن عنوان چلبی، درجه فضل و معلوماتش بود؛ زیراکه در قرن نهم هجری، این عنوان به معنای سرور، به علما و فضلا اطلاق می‌شد<ref>ر.ک: بیگ‌باباپور، یوسف، ج19، ص540</ref>. | ||
= | =ولادت= | ||
وی در ذی‌قعده 1017ق، در استانبول به دنیا آمد. دوران کودکی را در زادگاهش گذراند و مقدمات علوم را با نظارت پدرش فراگرفت. | وی در ذی‌قعده 1017ق، در استانبول به دنیا آمد. دوران کودکی را در زادگاهش گذراند و مقدمات علوم را با نظارت پدرش فراگرفت. | ||
=مشاغل و مناصب= | |||
پدرش در دیوان حرب اشتغال داشت و او نیز در چهارده‌سالگی به حرفه سلاح‌داری روی آورد و در تشکیلات اداری قشون به‌کار حساب و سیاق پرداخت. از 1033 تا 1035، به‌جز اوقاتی کوتاه، همراه پدرش در اردوی نظامی، برای سرکوب شورش آبازه پاشا در مشرق آناطولی و در محاصره بی‌نتیجه بغداد، شرکت داشت. در 1035، ممیزیِ سواره‌نظام به وی واگذار گردید<ref>ر.ک: گلشنی، عبدالکریم، ج12، ص308</ref> و در 1058، معاون دوم دارایی دیوان سپاه شد<ref>ر.ک: همان، ص309</ref>. | پدرش در دیوان حرب اشتغال داشت و او نیز در چهارده‌سالگی به حرفه سلاح‌داری روی آورد و در تشکیلات اداری قشون به‌کار حساب و سیاق پرداخت. از 1033 تا 1035، به‌جز اوقاتی کوتاه، همراه پدرش در اردوی نظامی، برای سرکوب شورش آبازه پاشا در مشرق آناطولی و در محاصره بی‌نتیجه بغداد، شرکت داشت. در 1035، ممیزیِ سواره‌نظام به وی واگذار گردید<ref>ر.ک: گلشنی، عبدالکریم، ج12، ص308</ref> و در 1058، معاون دوم دارایی دیوان سپاه شد<ref>ر.ک: همان، ص309</ref>. | ||
=تحصیلات= | |||
در چهارده‌سالگی، به‌یاری پدرش، در اداره «محاسبه آناطولی» (به سمت منشی) مشغول به‌کار شد و در آنجا قواعد حساب و خط سیاق را فراگرفت. به گفته خودش (در فذلکه)، از عیسی قریمی (اهل شبه‌جزیره کریمه) قرآن و تجوید آموخت و نزد الیاس خوجه، کتاب‌های تصریف و عوامل را خواند و از بوگری احمد چلبی خوش‌نویسی یاد گرفت. بعد از فوت پدرش در اثنای لشکرکشی عثمانی به مرزهای شرقی آناطولی در سال 1035ق، مصطفی همراه یکی از بستگان پدرش به دیار بکر رفت و به خدمت اداره «مقابله سواری» آنجا در آمد. | در چهارده‌سالگی، به‌یاری پدرش، در اداره «محاسبه آناطولی» (به سمت منشی) مشغول به‌کار شد و در آنجا قواعد حساب و خط سیاق را فراگرفت. به گفته خودش (در فذلکه)، از عیسی قریمی (اهل شبه‌جزیره کریمه) قرآن و تجوید آموخت و نزد الیاس خوجه، کتاب‌های تصریف و عوامل را خواند و از بوگری احمد چلبی خوش‌نویسی یاد گرفت. بعد از فوت پدرش در اثنای لشکرکشی عثمانی به مرزهای شرقی آناطولی در سال 1035ق، مصطفی همراه یکی از بستگان پدرش به دیار بکر رفت و به خدمت اداره «مقابله سواری» آنجا در آمد. | ||
در سال 1038ق، در استانبول، در جلسات درس قاضی‌زاده شرکت جست و سخت تحت تأثیر او قرار گرفت. سایر استادان او اعرج مصطفی، کرد عبدالله، کچی محمد و ولی افندی از مشاهیر عصر بودند که مصطفی نزد آنان ادبیات السنه ثلاثه (ترکی، فارسی و عربی)، فقه، حدیث، تفسیر و منطق آموخت و نزد دانشمندی هلندی‌تبار ریاضیات، جغرافیا و سایر فنون را فراگرفت. در سال 1043ق، هنگامی‌که سپاه عثمانی در حلب مشغول گذراندن زمستان بود، به زیارت حج رفت و در بازگشت، در دیاربکر با علما و فضلای آنجا مصاحبت و مباحثه کرد. در سال 1047ق، به استانبول بازگشت. در این هنگام، از خویشاوندی ارثیه زیادی به او رسید که همه را صرف خرید کتاب کرد و در همان زمان ازدواج نمود. | در سال 1038ق، در استانبول، در جلسات درس قاضی‌زاده شرکت جست و سخت تحت تأثیر او قرار گرفت. سایر استادان او اعرج مصطفی، کرد عبدالله، کچی محمد و ولی افندی از مشاهیر عصر بودند که مصطفی نزد آنان ادبیات السنه ثلاثه (ترکی، فارسی و عربی)، فقه، حدیث، تفسیر و منطق آموخت و نزد دانشمندی هلندی‌تبار ریاضیات، جغرافیا و سایر فنون را فراگرفت. در سال 1043ق، هنگامی‌که سپاه عثمانی در حلب مشغول گذراندن زمستان بود، به زیارت حج رفت و در بازگشت، در دیاربکر با علما و فضلای آنجا مصاحبت و مباحثه کرد. در سال 1047ق، به استانبول بازگشت. در این هنگام، از خویشاوندی ارثیه زیادی به او رسید که همه را صرف خرید کتاب کرد و در همان زمان ازدواج نمود. | ||
=تدریس و شاگردان= | |||
حاجی خلیفه تدریس نیز می‌کرد؛ از جمله به فرزند خود و مولانا محمد فرزند احمد رومی، کتاب «شرح الكشّاف» را در هندسه و «الطريقة المحمدية» را در هیئت، درس می‌داد و قواعد استخراج تقویم را از زیج می‌آموخت<ref>ر.ک: بیگ‌باباپور، یوسف، ج19، ص541-542</ref>. | حاجی خلیفه تدریس نیز می‌کرد؛ از جمله به فرزند خود و مولانا محمد فرزند احمد رومی، کتاب «شرح الكشّاف» را در هندسه و «الطريقة المحمدية» را در هیئت، درس می‌داد و قواعد استخراج تقویم را از زیج می‌آموخت<ref>ر.ک: بیگ‌باباپور، یوسف، ج19، ص541-542</ref>. | ||
=گرایش به غرب= | |||
او در سفرهایش به عوامل عمده انحطاط و عقب‌ماندگی جامعه عثمانی پی برد و چون تحول اجتماعی را در کشورش بعید می‌پنداشت، به تمدن مغرب‌زمین تمایل یافت و با برخی اروپاییان ساکن در استانبول (از جمله راهبی فرانسوی و نومسلمان) معاشرت نمود و اطلاعاتی از طرز حکومت و چگونگی وضع و اجرای قوانین جاری آن ممالک به دست آورد و رساله «دستور العمل في إصلاح (لإصلاح) الخلل» را برای حل معضِلات اجتماعی نوشت. در این رساله، فکر و روحیه تحول‌یافته حاجی خلیفه برای اصلاح جامعه کاملاً آشکار است. حاجی خلیفه باآنکه به اروپا سفر نکرده بود، به فرهنگ و تمدن غربی دل‌بستگی نشان می‌داد. او از نخستین کسانی است که از قرن یازدهم، از نحوه حکومت‌های غیر اسلامی تأثیر پذیرفته و دیدگاهش در آثار متعدد وی منعکس شده است. او حتی از ذکر سال میلادی ابا نداشت. وی نخستین مورخ عثمانی است که با آرا و اندیشه‌های [[ابن خلدون]] آشنایی داشت و نویسندگان مشهور ترکِ نسل‌های بعد همه از او پیروی کردند. وی در استانبول بیشتر وقت خود را در کتابخانه شیخ‌الاسلام یحیی (قاضی‌القضات و ملک‌الشعرا)، که محل تجمع فضلا بود، می‌گذراند<ref>ر.ک: گلشنی، عبدالکریم، ج12، ص309</ref>. | او در سفرهایش به عوامل عمده انحطاط و عقب‌ماندگی جامعه عثمانی پی برد و چون تحول اجتماعی را در کشورش بعید می‌پنداشت، به تمدن مغرب‌زمین تمایل یافت و با برخی اروپاییان ساکن در استانبول (از جمله راهبی فرانسوی و نومسلمان) معاشرت نمود و اطلاعاتی از طرز حکومت و چگونگی وضع و اجرای قوانین جاری آن ممالک به دست آورد و رساله «دستور العمل في إصلاح (لإصلاح) الخلل» را برای حل معضِلات اجتماعی نوشت. در این رساله، فکر و روحیه تحول‌یافته حاجی خلیفه برای اصلاح جامعه کاملاً آشکار است. حاجی خلیفه باآنکه به اروپا سفر نکرده بود، به فرهنگ و تمدن غربی دل‌بستگی نشان می‌داد. او از نخستین کسانی است که از قرن یازدهم، از نحوه حکومت‌های غیر اسلامی تأثیر پذیرفته و دیدگاهش در آثار متعدد وی منعکس شده است. او حتی از ذکر سال میلادی ابا نداشت. وی نخستین مورخ عثمانی است که با آرا و اندیشه‌های [[ابن خلدون]] آشنایی داشت و نویسندگان مشهور ترکِ نسل‌های بعد همه از او پیروی کردند. وی در استانبول بیشتر وقت خود را در کتابخانه شیخ‌الاسلام یحیی (قاضی‌القضات و ملک‌الشعرا)، که محل تجمع فضلا بود، می‌گذراند<ref>ر.ک: گلشنی، عبدالکریم، ج12، ص309</ref>. | ||
=مذهب و عقیده= | |||
وی خود را حنفی‌مذهب و اشراقی‌مشرب خوانده است<ref>ر.ک: همان، ج12، ص309</ref>. | وی خود را حنفی‌مذهب و اشراقی‌مشرب خوانده است<ref>ر.ک: همان، ج12، ص309</ref>. | ||
=وفات= | |||
حاجی خلیفه در سال 1067ق، به مرگ ناگهانی درگذشت و در محله زیرک استانبول، در حظیره‌ای کوچک، دفن شد<ref>ر.ک: بیگ‌باباپور، یوسف، ج19، ص542</ref>. | حاجی خلیفه در سال 1067ق، به مرگ ناگهانی درگذشت و در محله زیرک استانبول، در حظیره‌ای کوچک، دفن شد<ref>ر.ک: بیگ‌باباپور، یوسف، ج19، ص542</ref>. | ||
=آثار= | |||
بعضی از آثار مهم حاجی خلیفه به شرح ذیل است: | بعضی از آثار مهم حاجی خلیفه به شرح ذیل است: | ||
# فذلكة أقوال الأخيار في علم التاريخ و الأخبار یا فذلكة التواريخ؛ | # فذلكة أقوال الأخيار في علم التاريخ و الأخبار یا فذلكة التواريخ؛ | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
# ميزان الحق في اختيار الأحق<ref>ر.ک: همان، ص542-544</ref>. | # ميزان الحق في اختيار الأحق<ref>ر.ک: همان، ص542-544</ref>. | ||
=پانویس= | |||
<references /> | <references/> | ||
=منابع مقاله= | |||
# بیگ‌باباپور، یوسف، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1390ش. | # بیگ‌باباپور، یوسف، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1390ش. | ||
# گلشنی، عبدالکریم، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1387ش. | # گلشنی، عبدالکریم، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1387ش. | ||
=وابسته‌ها= | |||
{{وابسته‌ها}} | {{وابسته‌ها}} | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۱۰۳: | ||
[[کشف الظنون عن أسامي الکتب و الفنون]] | [[کشف الظنون عن أسامي الکتب و الفنون]] | ||
[[کشف الظنون عن أسامي الکتب و الفنون (حاجی خلیفه)]] | |||
[[ترجمه تقویم التواریخ (سالشمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085ق)]] | [[ترجمه تقویم التواریخ (سالشمار وقایع مهم جهان از آغاز آفرینش تا سال 1085ق)]] | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۱۱۲: | ||
[[رده:زندگی‌نامه]] | [[رده:زندگی‌نامه]] | ||