خنجر به گلو: ستیزه‌گری شاملو

خنجر به گلو
پدیدآوران	مدرسی، فاطمه (نویسنده) زارع، محمد (نویسنده)
ناشر	اساطیر پارسی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎7ـ07ـ7560ـ622ـ978
کد کنگره	‏

خنجر به گلو: ستیزه‌گری شاملو تألیف فاطمه مدرسی، محمد زارع، اشعار شاملو از زوایای مختلفی قابل بررسی و تحلیل می‌باشد؛ همان‌گونه که شاملو با عناوینی چون شاعر شبانه‌ها و همچنین شاعر مردمی و انسان‌محور شناخته می‌شود، می‌توان ضلع دیگری به نام شاعر ستیزه‌گر به القاب او اضافه کرد.

ساختار

کتاب در چهار فصل تدوین شده است.

گزارش کتاب

اشعار شاملو از زوایای مختلفی قابل بررسی و تحلیل می‌باشد؛ همان‌گونه که شاملو با عناوینی چون شاعر شبانه‌ها و همچنین شاعر مردمی و انسان‌محور شناخته می‌شود، می‌توان ضلع دیگری به نام شاعر ستیزه‌گر به القاب او اضافه کرد. اگرچه این لقب سایۀ سنگینی بر دیگر القاب او به‌ویژه شاعر مردمی است، ولی نمی‌توان منکر این قسمت از مضامین او شد که یکی از محوری‌ترین قسمت‌های زندگی شعری و حتی زندگی اجتماعی و روزمرۀ شاملو به شمار می‌آید.

اگرچه شاملو در برخی از اشعارش به دفاع از انسان و مکتب اومانیسم می‌پردازد و انسان را سرچشمۀ تمام هستی می‌داند؛ ولی در برخی دیگر از اشعارش شمشیر را از رو بسته و به جنگ با انسان می‌پردازد و از دیدگاه او انسان بزرگ‌ترین معضل هستی است. ستیزه‌گری‌های شاملو تنها در این مبحث خلاصه نمی‌شود و بسیاری از مباحث دیگر را نیز به چالش می‌کشد و میان شاعران نوظهور نیمایی و سپیدسرای عصر پهلوی و حتی بعد از آنکه مخالفت و ستیزه، جزئی از ابزارهای آنها برای سرایش شعر بوده است، شاملو به‌تنهایی بر قلۀ آن نشسته است.

مخالفت‌ها و ستیزه‌گری‌های شاملو در حکم قلۀ کوهی است که سر از ابرها بیرون آورده و برجسته‌ترین قسمت زندگی هنری و اجتماعی شاملو را رقم زده و گاهی به‌اندازه‌ای اوج گرفته که حتی با چینش ابیات حافظ مخالفت ورزیده و با مشت بر پیکرۀ اشعار حافظ زده و ستون فقرات غزلیات حافظ را جابجا کرده است. در کتاب «حافظ شیراز» با تمام تصحیح‌هایی که بر اشعار حافظ صورت گرفته، مخالفت کرده و گفته است: «آنچه به نام دیوان حافظ در اختیار ما است، همۀ سروده‌های حافظ نیست، آنچه مسلم است این است که مهم‌ترین و به اصطلاح خطرناک‌ترین آثار او از یک‌سو و آخرین سروده‌هایش از سوی دیگر به قطع از میان رفته است».

ستیزه‌گری‌ها و مخالفت‌های شاملو تنها شامل نظرات و نگرش‌های او در نشست‌ها، کنفرانس‌ها و مجلات نیست، بلکه به‌اندازه‌ای در جان او ریشه دوانده که جزئی از حقیقت جدانشدنی زندگی او شده و پا به دنیای اشعارش گذاشته است. شاملو ابتدا از نازل‌ترین مرتبه شروع به اعتراض کرده و در شعر «سرود مردی که خودش را کشت» با گذشتۀ هنری خود به ستیزه پرداخته است؛ در نهایت با پرچم اومانیست به جنگ با مذهب می‌پردازد. او نخست با خویش به ستیز و جنگ می‌پردازد و این را در حکم مجوزی برای ستیزه با مذهب می‌داند.

برای شناخت بهتر و درک روشن‌تری نسبت به اشعار شاملو، بررسی ستیزه‌گری‌ها و لایه‌های پنهان اشعارش ضروری می‌نماید و در این کتاب نگارندگان بر آن هستند تا به بررسی انواع ستیزه‌گری‌ها و مخالفت‌ها در اشعار شاملو بپردازند. از این‌رو فصل اول کتاب برای آشنایی خواننده با شاملو، اختصاص به بررسی زندگی، آثار و شعر شاملو دارد. در این فصل ابتدا شرح حال شاملو به اختصار بیان شده و سپس آثار شاملو اعم از اشعار، ترجمه‌ها و تألیف‌های او و نوشتارهای مطبوعاتی او بیان شده است. در ادامۀ این فصل دربارۀ شعر شاملو مطالبی بیان شده است. در ادامه ستیزه‌گری در آثار شاملو در دو فصل مورد بررسی قرار گرفته است: ستیزه‌گری با اشخاص و ستیزه‌گری با گروه‌ها و مفاهیم. فصل پایانی کتاب اختصاص به نتیجه‌گیری از مباحث کتاب دارد.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات