گویش اسکنانی

گویش اسکنانی
پدیدآوران	مصریان، علی (نویسنده)
ناشر	فرهنگستان زبان و ادب فارسی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎2ـ89ـ8735ـ600ـ978
کد کنگره	‏

گویش اسکنانی تألیف علی مصریان، «اِسکَنانی» گویش اهالی لک و لر روستان اسکنان است. در این کتاب برای نخستین بار نسبت به گردآوری گویش لکی اسکنانی اقدام شده است.

گزارش کتاب

در همدان اقوام گوناگون با فرهنگ‌های خاص خود زندگی می‌کنند. این اقوام بی‌تردید تا اندازه‌ای از یکدیگر تأثیر پذیرفته‌اند. شهرستان ملایر نیز در مجاورت استان لرستان و شهرستان‌های لرنشین این استان واقع شده است. لک‌ها در جنوب استان همدان و در مجاورت استان لرستان ساکن‌اند.

گویش لکی یکی از گویش‌های شاخۀ غربی شمالی زبان‌های ایرانی نو و زیرشاخه‌ای از گویش کردی (گروه جنوبی) است. با فاصله گرفتن لک‌ها از کردها و نزدیکی آنان با اقوام لر، فرهنگ و گویش لکی نیز تحت تأثیر لری قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که امروزه فرهنگ لک و لر چنان درهم‌آمیخته که تشخیص تفاوت میان آنها بسیار دشوار است. هرچند نحو و واژگان لکی تحت تأثیر گویش لری تغییر کرده، ویژگی‌های دستور زبان لکی و نظام فعلی آن، مانند همۀ گویش‌های کردی شبیه به زبان‌های ایرانی غربی شمالی است. آنچه مسلم است، لکی با لری تفاوت اساسی دارد و بیشتر به کردی شبیه است.

«اِسکَنانی» گویش اهالی لک و لر روستان اسکنان است. در این کتاب برای نخستین بار نسبت به گردآوری گویش لکی اسکنانی اقدام شده است. با توجه به اینکه این روستا نسبت به روستاهای مجاور آن از حداقل امکانات ارتباطی و آموزشی بهره‌مند است، می‌توان حدس زد گویش ساکنان آن دست‌نخورده‌تر باقی مانده و این فرصتی است مغتنم برای گردآوری و ثبت داده‌های زبانی با هدف انجام تحلیل‌های آوایی و توصیف‌های ساختاری و دیگر مطالعات زبان‌شناختی.

در این کتاب، شیوۀ گردآوری داده‌های گویشی به روش میدانی (مصاحبه و گفتگو با گویشور و واج‌نویسی داده‌ها) است. مدخل‌های کتاب واژه‌های فارسی معیار است که به ترتیب الفبایی خط فارسی فهرست و منظم شده‌اند و معادل گویشی هر یک در برابر آن واج‌نویسی شده است. همچنین برای شفافیت بیشتر، برخی از مدخل‌های این کتاب با مثال‌هایی در قالب یک یا چند جمله یا عبارت که ذیل همان مدخل آمده است، همراه شده‌اند. از سوی دیگر در انتخاب مدخل‌های واژه‌نامه، عموماً آن دسته از واژه‌هایی دست‌چین شده‌اند که معادل گویشی آنها یا کاملاً با فارسی معیار تفاوت دارد یا دست‌کم تلفظ آنها متفاوت از فارسی معیار است؛ بدین ترتیب این واژه‌ها می‌توانند هم منبعی برای مطالعات دقیق و موشکافانۀ ریشه‌شناختی واقع گردند و هم روند تغییرات آوایی و زبانی را بنمایانند. با این حال میان داده‌های گویشی این کتاب، واژه‌هایی نیز فهرست شده‌اند که تلفظ آنها با فارسی معیار یکی است؛ این امر به لحاظ اهمیتی است که گردآورنده برای واژه‌های پایه در زبان قائل شده است.

واژه‌نامۀ این کتاب، موضوعات ذیل را دربر دارد: اندام‌های بدن انسان، گیاهان و اندام‌های گیاهی، جانوران و اندام‌های جانوری، بیماری‌ها و حالت مزاجی، خانواده و اصطلاحات خویشاوندی، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، رنگ‌ها، مزه‌ها، پوشاک، وعده‌های غذایی، طبیعت و محیط زیست و .... .

در بخش واژه‌نامه، دو مشخصۀ زبرزنجیری مهم چون «تکیه» و «کشش» هم نشان داده شده است. همچنین نشانۀ همزۀ آغازین که در ثبت داده‌های گویشی و تقطیع الگوی هجایی کلمات ضرورت دارد نیز در همه‌جا قید شده است. در بخش مشخصه‌های دستوری ابتدا ضمایر (شخصی، اشاره، مشترک، مبهم، پرسشی) و کلمات پرسشی معرفی شده‌اند. به دنبال آن سه فعل آمدن (لازم)، دیدن (متعدی) و پختن (دووجهی) به طور کامل صرف شده و در ادامه تعداد 78 مصدر در سه صورت سوم شخص مفرد (حال) و سوم شخص مفرد (گذشته) و امری صرف گردیده که با بررسی هر یک می‌توان بن‌های ماضی و مضارع افعال را بازشناخت. در بخش جملات، تعداد صد جملۀ خبری، پرسشی، امری و عاطفی آمده که با مطالعۀ هر کدام می‌توان به ساخت صرفی و نحوی این گویش پی برد.

ضمیمۀ اول کتاب، داستانی طنزگونه به فارسی معیار است که به گویش اسکنانی واج‌نویسی شده است. ضمیمۀ دوم شامل سه فهرست بدین ترتیب است: نام‌های رایج مردان در منطقه، نام‌های رایج زنان در منطقه و نام برخی روستاها و مناطق همجوار با اسکنان. در این بخش افزون بر تلفظ معیار، تلفظ گویشی هر نام نیز در برابر آن آمده است. ضمیمۀ سوم نیز به برگنه‌های مشخصات پرسشگر و پرسش‌گیر اختصاص یافته است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات