صراط الخط (صراط السطور)

صراط الخط (صراط السطور)
پدیدآوران	مشهدی، سلطانعلی (نویسنده) صفری آق‌قلعه، علی (محقق) شریعت‌نیا، حکیمه (محقق)
ناشر	میراث مکتوب
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎8ـ218ـ203ـ600ـ978
کد کنگره	‏

صراط الخط (صراط السطور) تألیف سلطانعلی مشهدی؛ به کوشش علی صفری آق‌قلعه، حکیمه شریعت‌نیا؛ در این منظومۀ کوتاه، بخش عمده‌ای از اصول و قواعد خوشنویسی به صورت فشرده آموزش داده شده و به همین دلیل از زمان تألیف، مورد توجه بسیاری از خوشنویسان و نویسندگان آثار آموزش خوشنویسی قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین آثار فارسی در آموزش خوشنویسی دانست.

گزارش کتاب

کهن‌ترین آثار فارسی برجای‌مانده در زمینۀ آموزش خوشنویسی و هنرهای وابسته به آن، مربوط به سدۀ ششم هجری هستند. پس از این دوره، متون و رسالات نسبتاً فراوانی به زبان فارسی در این شاخه نوشته شده که ارزش آنها از دیدگاه شیوه‌های آموزشی و اطلاعات مربوط به تاریخچۀ خوشنویسی بسیار متفاوت است. با این حال انتشار این آثار به عنوان مهم‌ترین منابع برای آگاهی از روند آموزش خوشنویسی در ایران اهمیت بسیاری دارد. یکی از مهم‌ترین این آثار، منظومۀ «صراط الخط» سرودۀ سلطانعلی مشهدی است که در سال 920 قمری پدیده آمده و مورد توجه بسیاری از خوشنویسان ادوار بعدی قرار گرفته است.

مهم‌ترین مأخذ دربارۀ زندگی سلطانعلی بن محمد مشهدی، اطلاعاتی است که او در این رساله آورده است. بر اساس این اطلاعات او در هفت‌سالگی پدرش را از دست داده است. دربارۀ دورۀ کودکی او چیزی دانسته نیست و فقط اشاره کرده که از جوانی به خوشنویسی علاقه داشته و به جای بازی و وقت‌گذراندن با هم‌سالانش، مدام به مشق خط و گاه تمرین نوشتن در خیال می‌پرداخته است؛ سپس از دیدارش با فردی درویش‌مسلک سخن گفته که برایش سرمشقی نوشت و با این کار، شوق سلطانعلی به خوشنویسی افزون گشت. او در این اثر اشاره می‌کند که این رساله را در سال 920 قمری و در 84 سالگی سروده است.

چنان‌که در متن این منظومه دیده می‌شود، سلطانعلی نام ویژه‌ای بر سرودۀ خود ننهاده است؛ کهن‌ترین جایی که از این منظومه با نامی خاص یاد شده، رسالۀ «مداد الخطوط» میرعلی هروی است که در آنجا از این منظومه با عنوان «صراط الخط» یاد شده است. استاد بیانی در یادکرد و بررسی تعداد ابیات این رساله، شمار ابیات نسخۀ اصل مؤلف را 223 بیت دانسته است. ایشان همچنین اشاره کرده است که شمار ابیات در نسخه‌هایی که از گلستان هنر دیده‌اند و همچنین ترجمۀ مینورسکی 270 بیت است. بر این مبنا ایشان پرسیده‌اند آیا سلطانعلی در ابتدا منظومه را در 223 بیت ساخته و بعداً خود او یا دیگران، ابیات به آن افزوده‌اند.

ابیات آغازین این رساله مقدماتی دربارۀ خوشنویسی است و از ابیات 79 به بعد، به آموزش خط پرداخته است. در این منظومۀ کوتاه، بخش عمده‌ای از اصول و قواعد خوشنویسی به صورت فشرده آموزش داده شده و به همین دلیل از زمان تألیف، مورد توجه بسیاری از خوشنویسان و نویسندگان آثار آموزش خوشنویسی قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین آثار فارسی در آموزش خوشنویسی دانست. از این رساله، نسخ فراوانی در دست است که مهم‌ترین نسخۀ آن به خط مؤلف است که اساس این چاپ بوده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات