زبان دینی

زبان دینی
پدیدآوران	اسکات، مایکل (نویسنده) قدیری، حامد (مترجم)
ناشر	سمت
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎4ـ2228ـ02ـ600ـ978
کد کنگره	‏

زبان دینی تألیف مایکل اسکات، ترجمه حامد قدیری؛ زبان دینی یکی از مسائل اصلی فلسفۀ دین و الهیات است که عنوانی متأخر اما مبحثی پرقدمت دارد. سنت‌های الهیاتی در اسلام و مسیحیت و یهودیت آکنده از مباحثی است که دغدغۀ اصلی‌شان چندوچون سخن راجع به ساحت الهی و به‌ویژه خداست.

ساختار

کتاب در سه بخش به نگارش درآمده است.

گزارش کتاب

زبان دینی یکی از مسائل اصلی فلسفۀ دین و الهیات است که عنوانی متأخر اما مبحثی پرقدمت دارد. سنت‌های الهیاتی در اسلام و مسیحیت و یهودیت آکنده از مباحثی است که دغدغۀ اصلی‌شان چندوچون سخن راجع به ساحت الهی و به‌ویژه خداست. بحث از تنزیه و تشبیه و تعطیل در کلام اسلامی یا برخی از مباحث حول ذات باری (به‌ویژه بحث از وجود تشکیکی) در فلسفۀ اسلامی یا الهیات تمثیلی توماس آکوئیناس در سنت مسیحی یا الهیات سلبی موسی بن میمون در سنت یهودی نمونه‌ای از این مباحث‌اند. اما چرخش روزگار کار را بدان‌جا رسانید که در قرن بیستم و به طور مشخص با چرخش زبانی در سنت‌های مختلف فکری، مسئلۀ زبان، میان‌دار بخش قابل توجهی از مباحث مابعدالطبیعه و معرفت‌شناسی بشود. در نتیجه عنوان «زبان دینی» کم‌کم نضج یافت و به‌مرور در کنار تازه تولدیافته، کل آن مباحثی را که در تاریخ سنن مختلف دینی و فلسفی حول زبان راجع به الهی شکل گرفته بود، ذیل خیمۀ خود جا داد.

بدین ترتیب می‌توان گفت عرصۀ زبان دینی محل تلاقی مباحث کهن با ابزارها و مفاهیم نو است. از این‌رو زبان دینی موطن نظریه‌هایی شده است که قدمتی پردامنه در تاریخ دارند؛ اما حالا بیان و لحن تازه‌ای دریافته‌اند و ریزه‌کاری‌هایشان زیر ذره‌بین مفاهیم و معیارهای نو ارزیابی می‌شود.

«زبان دینی» از یک‌سو دغدغۀ طرح مسائل اصلی حوزۀ زبان دینی را دارد و از سوی دیگر، در پی معرفی نظریه‌هایی است که داعیۀ حل آن مسائل را دارند. با این حساب می‌توان «زبان دینی» را درآمدی بر این حوزه دانست که خواننده را در آستانۀ سرزمین زبان دینی عبور می‌دهد. این کتاب یکی از متأخرترین منابع جامع در این عرصه است که به یمن همین تأخیر، شامل برخی نظریه‌هایی است که در منابع جامع دیگر از آنها ذکری نرفته است. افزون بر این، نویسندۀ کتاب خود از متعاطیان فعال در حوزۀ زبان دینی بوده و مقالات نوآورانۀ بسیاری در این حوزه تحریر کرده است. از این‌رو در بسیاری از فصول کتاب، از صرف طرح مسئله و نظریه‌ها فراتر رفته و دیدگاه‌های موشکافانه و انتقادی خود را هم مطرح کرده است.

هدف اصلی این کتاب آن است که تبیینی از معنای جملات و اظهارات دینی به دست بدهد و بخشی از پیشینۀ تاریخی و فلسفی نظریه‌های گوناگون حول این موضوع را واکاوی کند. مراد جملات دینی، جملاتی است که هویتی دینی مثل خدا یا ویژگی‌ای دینی مثل قداست را بیان می‌کنند.

سه حیطۀ عام الف) زبان دینی، ب) صدق دینی و ج) گفتمان دینی مواضع اصلی نزاع دربارۀ زبان دینی را پوشش می‌دهند و افزون بر آن، ساختار کلانی برای سازمان‌دهی این کتاب در سه بخش مجزا فراهم می‌کنند. در آغاز هر بخش مقدمه‌ای آمده که نظریۀ بدوی را به تفصیل توضیح می‌دهد و نظریه‌های مخالف آن را به‌‌اختصار معرفی می‌کند. فصل‌های بعدی هر بخش به ارزیابی مواضع مختلف مربوط به آن موضوع می‌پردازد و تعدادی از استدلال‌های دیگر را نیز معرفی می‌کند. شاید بتوان نظریۀ بدوی را موضعی «واقع‌گرا» تلقی کرد؛ اما «واقع‌گرایی دینی» اصطلاحی فلسفی است که در اشکال گوناگون به کار رفته است که غالباً هیچ ربط خاصی به زبان دینی ندارند؛ بنابراین از استعمال این اصطلاح اجتناب شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات