رویکردهای نظری در پژوهش‌های گویشی

رویکردهای نظری در پژوهش‌های گویشی
پدیدآوران	رستم‌بیک تفرشی، آتوسا (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎5ـ82ـ6304ـ622ـ978
موضوع	گویش‌شنا‌سی‌ - تحقیق‌
کد کنگره	PIR ۳۲۲۱/ر۵ر۹ ۱۳۹۹‏

رویکردهای نظری در پژوهش‌های گویشی تألیف آتوسا رستم‌بیک تفرشی، در این کتاب کوشیده شده شرحی موجز و مقدماتی از رویکردهای سنتی و جدید در گویش‌شناسی مقدماتی با رویکردها و منابع اصلی آنها در حوزۀ مورد علاقۀ خود، مطالعات عمیق‌تر و تخصصی‌تری به انجام رساند.

ساختار

کتاب در شش فصل تدوین شده است.

گزارش کتاب

پژوهش‌های گویشی شامل بررسی‌های تاریخی ـ تطبیقی متمرکز بر گونه‌های زبانی، ریشه‌شناسی واژه‌ها و ترسیم درخت زبانی، بررسی تفاوت‌ها و تنوع‌های زبانی و گویشی به شیوۀ هم‌زمانی یا درزمانی در جوامع زبانی مختلف در سطح یک یا چند ناحیۀ جغرافیایی، همچنین تلاش برای ثبت و حفظ تنوع‌های زبانی و جلوگیری از زوال و نابودی آنها از دیرباز در کانون توجه گروه‌های مختلفی از پژوهشگران زبان‌شناس، مردم‌شناس، جامعه‌شناس و .... قرار داشته‌اند. پژوهش‌های گویشی مانند سایر شاخه‌های زبان‌شناسی می‌توانند با رویکردها و اهداف متفاوتی انجام گیرند و در نیل به مقصود از روش‌های کمّی و کیفی و ابزار گوناگون بهره گیرند.

گویش‌شناسی همچون سایر علوم در گذر زمان دستخوش دگرگونی شده است. پژوهش‌های گویشی در آغاز متأثر از زبان‌شناسی تاریخی ـ تطبیقی، بر تنوع‌های درزمانی و روابط خویشاوندی زبان‌ها متمرکز بودند. سپس جنبه‌های توصیفی و هم‌زمانی مورد توجه قرار گرفتند و هم‌زمان با رویکردهای ساخت‌گرا و زایشی در زبان‌شناسی از گویش‌شناسی ساخت‌گرا و زایشی نیز سخن به میان آمد. در آن زمان بررسی تنوع‌های زبانی متأثر از پراکندگی‌های جغرافیایی هستۀ اصلی مطالعات به شمار می‌آمد. در نیمه‌های قرن بیستم، توجه به چندبعدی بودن تنوع‌های زبانی و گویشی از یک‌سو و اهمیت یافتن مطالعات میان‌رشته‌ای از سوی دیگر، عرصه را برای پژوهش در حوزۀ گویش‌شناسی اجتماعی فراخ‌تر کرد و بررسی رابطۀ میان تنوع زبانی و متغیرهای اجتماعی در مرکز توجه قرار گرفت. در همین زبان برخی گویش‌شناسان با تأکید بر اهمیت نگرش‌های زبانی در میان عامۀ مردم، به بررسی ادراک زبانی پرداختند و گویش‌شناسی ادراکی را بنیان‌ نهادند. گویش‌شناسی ادراکی که با گویش‌شناسی اجتماعی پیوندی عمیق دارد، محور پژوهش‌های گویشی بسیاری بوده و هست. از سوی دیگر انقلاب دیجیتال و تحول و ارتقای ابزارهای ثبت، تحلیل و نمایش‌ داده‌های گویشی و ورود نرم‌افزارهای گوناگون به این حیطه و تکیه بر اهمیت تحلیل‌های آماری چندمتغیره در تبیین تنوع‌های زبانی به شکل‌گیری حیطه‌های جدیدی چون گویش‌شناسی پیکره‌بنیاد و گویش‌سنجی منجر شد.

در این کتاب کوشیده شده شرحی موجز و مقدماتی از رویکردهای سنتی و جدید در گویش‌شناسی مقدماتی با رویکردها و منابع اصلی آنها در حوزۀ مورد علاقۀ خود، مطالعات عمیق‌تر و تخصصی‌تری به انجام رساند.

در فصل اول که مقدمات را دربر می‌گیرد، به مفاهیم بنیادی و کلیدی در گویش‌شناسی پرداخته شده و تاریخچۀ مختصری از پژوهش‌های گویشی توسط پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی ارائه شده است. فصل دوم بر پژوهش‌های گویشی از منظر زبان‌شناسی تاریخی ـ تطبیقی و جغرافیای گویشی (گویش‌شناسی منطقه‌ای) به عنوان رویکردهای سنتی گویش‌شناسی متمرکز است. در فصل سوم، اهمیت توجه به متغیرهای اجتماعی در پژوهش‌های گویشی و نیز روش‌شناسی پژوهش در این حوزه بحث و بررسی می‌شود. فصل چهارم به گویش‌شناسی ادراکی اختصاص دارد و اهمیت آگاهی از نگرش‌های زبانی اعضای جامعه در شناسایی مرزهای زبانی یا اهمیت تفاوت‌های زبان‌شناختی بین گونه‌های زبانی شرح داده شده است. در فصل پنجم به تحول در پژوهش‌های گویشی با گسترش ابزارها و تحلیل‌های رایانه‌ای پرداخته شده است. در فصل ششم از یک‌سو کاربرد داده‌های گویشی در مطالعات رده‌شناسی زبانی و بالعکس و از سوی دیگر مستندسازی زبان‌های در خطر و شیوه‌ها و اهمیت آن مورد بررسی قرار گرفته است.

در پایان و در بخش پیوست، فهرستی از کتاب‌های منتشرشده در ایران در حوزۀ مطالعات گویشی ارائه گردیده تا تصویری از تنوع موضوعی و روش‌شناختی در این حوزه به دست داده شود و مشخص شود در کدام‌یک از حوزه‌ها یا در مورد کدام یک از زبان‌ها و گویش‌ها با غنا و تعدد پژوهش مواجهیم و در کدام یک با فقر توجه و پژوهش‌های معدود. این فهرست افزون بر معرفی منابع به دانشجویان و علاقمندان این حوزه، چشم‌انداز وسیع و ابعاد گوناگون پژوهش‌های گویشی را نیز آشکار می‌سازد.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات