از دریا به رود: کندوکاوی در منابع اثرگذار بر سنایی در حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NURاز دریا به رودJ1.jpg | عنوان =از دریا به رود | عنوان‌های دیگر = |پدیدآورندگان | پدیدآوران = فرضی شوب، منیژه (نویسنده) |زبان | زبان = | کد کنگره = | موضوع = |ناشر | ناشر =خاموش | مکان نشر =اصفهان | سال نشر = 1399 | کد اتوماسیون =...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''از دریا به رود: کندوکاوی در منابع اثرگذار بر سنایی در حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة''' تألیف منیژه فرضی | '''از دریا به رود: کندوکاوی در منابع اثرگذار بر سنایی در حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة''' تألیف [[فرضی شوب، منیژه|منیژه فرضی شوب]]، مثنوی «[[حديقة الحقيقة و شريعة الطريقة|حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة]]» حاصل رویکرد شاعر به درون‌مایه‌های عرفانی و گاه تعلیمی و دینی است که پیش از آن تنها در قالب آثار منثور و از زبان بزرگان طریقت ارائه شده بود. [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]] با تغییر قالب بیان و ارائۀ این اندیشه‌ها در کسوت نظم، هویت والا و در عین حال جدیدی به این افکار بخشیده که بعدها سرمشق و الگوی شاعران بزرگ جهانی همانند [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] و [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==گزارش کتاب== | ==گزارش کتاب== | ||
بخش بسیار گسترده‌ای از ادبیات نظم و نثر پارسی یا به صورت مستقیم به بیان عقاید و ایده‌های عرفانی می‌پردازد یا به صورت غیرمستقیم، محملی برای بیان این قسم موضوعات است که از قرن سوم تا قرن نهم وجه غالب تفکر و اندیشۀ شاعران و نویسندگان بوده است. یکی از مهم‌ترین و ناشناخته‌ترین کتب نظم عرفانی که با این وجود مادر دیگر آثار منظوم عرفانی نیز به شمار می‌آید، | بخش بسیار گسترده‌ای از ادبیات نظم و نثر پارسی یا به صورت مستقیم به بیان عقاید و ایده‌های عرفانی می‌پردازد یا به صورت غیرمستقیم، محملی برای بیان این قسم موضوعات است که از قرن سوم تا قرن نهم وجه غالب تفکر و اندیشۀ شاعران و نویسندگان بوده است. یکی از مهم‌ترین و ناشناخته‌ترین کتب نظم عرفانی که با این وجود مادر دیگر آثار منظوم عرفانی نیز به شمار می‌آید، «[[حديقة الحقيقة و شريعة الطريقة|حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة]]» [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]] است. ناشناخته از آن‌رو که با گذشت هشتصد سال، هنوز شرح مفصل و جامعی از این کتاب در دست نیست و دیگر اینکه مکرر در کتاب‌های تاریخ ادبیات یا کتب مربوط به سیر عرفان و افکار عارفانه در بستر ادبیات فارسی، به این نکته اشاره شده است که سنایی آغاز‌کنندۀ یک حرکت در مسیر سرایش شعر عرفانی و پل انتقال این اندیشه‌ها از عرفای پیش از خود به بزرگان پس از خود است؛ اما هیچ‌گاه پژوهشی عمیق در این خصوص که آبشخورهای فکری سنایی در دریای سترگ حدیقة بیشتر کدام آثار یا آثار کدام یک از بزرگان سلف وی بوده‌اند و او چه اندازه و با چه کیفیتی از آثار پیش از خود بهره گرفته است، به انجام نرسیده است. با توجه به تأثر بزرگانی همچون [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] و [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولانا]] از [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]] و اینکه ریشه‌یابی مضامین عرفانی مطرح در حدیقة در حقیقت ریشه‌یابی کل مضامین عرفانی است، در این کتاب نویسنده گامی در راه شناخت منابع فکری [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]] در «حدیقة الحقیقة» برداشته است. | ||
مثنوی | مثنوی «[[حديقة الحقيقة و شريعة الطريقة|حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة]]» حاصل رویکرد شاعر به درون‌مایه‌های عرفانی و گاه تعلیمی و دینی است که پیش از آن تنها در قالب آثار منثور و از زبان بزرگان طریقت ارائه شده بود. سنایی با تغییر قالب بیان و ارائۀ این اندیشه‌ها در کسوت نظم، هویت والا و در عین حال جدیدی به این افکار بخشیده که بعدها سرمشق و الگوی شاعران بزرگ جهانی همانند [[عطار، محمد بن ابراهیم|عطار]] و [[مولوی، جلال‌الدین محمد|مولوی]] شده است. همین ویژگی حدیقه که همانند پلی وظیفۀ انتقال مضامین و درون‌مایه‌های عرفانی از قالب آثار منثور به منظوم را به انجام رساند، بن‌مایۀ این کتاب در جستجوی منابع و سرچشمه‌های اصلی و منثور اثرگذار پیش از [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]] در خلق این اثر بوده است. | ||
«[[حديقة الحقيقة و شريعة الطريقة|حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة]]» به شهادت و تصریح تاریخ، نقطۀ عطف شعر عرفانی فارسی است. [[سنایی، مجدود بن آدم|سنایی]] نخستین کسی است که مضامین عرفانی و میراث کتبی و شفاهی صوفیه را در قالب یک اثر مستقل، جامۀ نظم پوشانیده است؛ اما نه اثر او نخستین اثر عرفانی است و نه خود او را می‌توان فقط یک عارف به معنای رایج و مصطلح آن دانست. | |||
این کتاب شامل پنج بخش خداشناسی، انسان‌شناسی، حالات، مقامات و سرانجام مستحسنات و مصطلحات صوفیه است. در بخش اول مباحث مربوط به خداشناسی جای گرفته که شامل فصل‌های توحید، تنزیه، معرفةالله، قهر و لطف خالق و قضا و قدر و جبر و اختیار است. | این کتاب شامل پنج بخش خداشناسی، انسان‌شناسی، حالات، مقامات و سرانجام مستحسنات و مصطلحات صوفیه است. در بخش اول مباحث مربوط به خداشناسی جای گرفته که شامل فصل‌های توحید، تنزیه، معرفةالله، قهر و لطف خالق و قضا و قدر و جبر و اختیار است. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
برخی مباحث دیگر عرفانی هم هست که در بخش پایانی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این بخش مشتمل است بر بیست فصل که بر اساس مفاهیم و کاربردهای خاصی که دارند، به ترتیب زیر آمده‌اند: مباحثی که بیشتر ماهیت نظری دارند و شامل حقیقت معنای تصوف، صدق، یقین، علم و خاکدان دنیاست. فصل‌های بعدی این بخش شامل مواردی است که جزء جنبه‌های سلوک عملی محسوب می‌شوند. قناعت، تجرید، عزلت، ریاضت، جدال با نفس، رازداری و سکوت، مراقبه، ذکر، سماع، ادب حضور و مجاهدت بخشی دیگر از فصول این قسمت را دربر می‌گیرند. «تقوی» بحثی کاملا عرفانی نیست؛ اما رویکرد عرفا به این فضیلت اخلاقی به آن حیثیتی عرفانی داده است. در این بخش فصلی نیز به این موضوع اختصاص یافته است. پاره‌ای از فصول نیز بیان حالات و احوال درونی است که آن را از حد سلوک عملی فراتر می‌برد؛ سکر و صحو، بادۀ تسلیم از جملۀ این فصل‌ها هستند. سرانجام پایان‌بخش گفتارهای این بخش فصلی است با عنوان «مرگ، سفر ناگزیر» بحثی دربارۀ حقیقت مرگ از دیدگاه سنایی و اهل معرفت. | برخی مباحث دیگر عرفانی هم هست که در بخش پایانی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این بخش مشتمل است بر بیست فصل که بر اساس مفاهیم و کاربردهای خاصی که دارند، به ترتیب زیر آمده‌اند: مباحثی که بیشتر ماهیت نظری دارند و شامل حقیقت معنای تصوف، صدق، یقین، علم و خاکدان دنیاست. فصل‌های بعدی این بخش شامل مواردی است که جزء جنبه‌های سلوک عملی محسوب می‌شوند. قناعت، تجرید، عزلت، ریاضت، جدال با نفس، رازداری و سکوت، مراقبه، ذکر، سماع، ادب حضور و مجاهدت بخشی دیگر از فصول این قسمت را دربر می‌گیرند. «تقوی» بحثی کاملا عرفانی نیست؛ اما رویکرد عرفا به این فضیلت اخلاقی به آن حیثیتی عرفانی داده است. در این بخش فصلی نیز به این موضوع اختصاص یافته است. پاره‌ای از فصول نیز بیان حالات و احوال درونی است که آن را از حد سلوک عملی فراتر می‌برد؛ سکر و صحو، بادۀ تسلیم از جملۀ این فصل‌ها هستند. سرانجام پایان‌بخش گفتارهای این بخش فصلی است با عنوان «مرگ، سفر ناگزیر» بحثی دربارۀ حقیقت مرگ از دیدگاه سنایی و اهل معرفت. | ||
در فرجام کتاب که اختصاص به نتیجه‌گیری مباحث دارد، نویسنده اثرپذیری سنایی را در موضوعات مختلف بررسی کرده است. برای مثال نویسنده معتقد است در فصل توحید، رویکرد سنایی بیشتر عرفانی و بیان اعتقادات رایج در عرفان در خصوص این موضوع است و تا حدودی متأثر از قشیری و هجویری است. یا در فصل‌های شفاخانۀ رضا و حقیقت تصوف به ترتیب غزالی و مکی و غزالی و مستملی بخاری بیش از دیگران بر اندیشه‌های شاعر تأثیرگذار بوده‌اند.<ref> [https://literaturelib.com/books/5290 ر.ک: پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref> | در فرجام کتاب که اختصاص به نتیجه‌گیری مباحث دارد، نویسنده اثرپذیری سنایی را در موضوعات مختلف بررسی کرده است. برای مثال نویسنده معتقد است در فصل توحید، رویکرد سنایی بیشتر عرفانی و بیان اعتقادات رایج در عرفان در خصوص این موضوع است و تا حدودی متأثر از قشیری و هجویری است. یا در فصل‌های شفاخانۀ رضا و حقیقت تصوف به ترتیب غزالی و مکی و [[غزالی، محمد بن محمد|غزالی]] و [[مستملی، اسماعیل بن محمد|مستملی بخاری]] بیش از دیگران بر اندیشه‌های شاعر تأثیرگذار بوده‌اند.<ref> [https://literaturelib.com/books/5290 ر.ک: پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references /> | ||
نسخهٔ ۸ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۳
| از دریا به رود | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فرضی شوب، منیژه (نویسنده) |
| ناشر | خاموش |
| مکان نشر | اصفهان |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 1ـ46ـ6942ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
از دریا به رود: کندوکاوی در منابع اثرگذار بر سنایی در حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة تألیف منیژه فرضی شوب، مثنوی «حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة» حاصل رویکرد شاعر به درون‌مایه‌های عرفانی و گاه تعلیمی و دینی است که پیش از آن تنها در قالب آثار منثور و از زبان بزرگان طریقت ارائه شده بود. سنایی با تغییر قالب بیان و ارائۀ این اندیشه‌ها در کسوت نظم، هویت والا و در عین حال جدیدی به این افکار بخشیده که بعدها سرمشق و الگوی شاعران بزرگ جهانی همانند عطار و مولوی شده است.
ساختار
کتاب در پنج بخش به نگارش درآمده است.
گزارش کتاب
بخش بسیار گسترده‌ای از ادبیات نظم و نثر پارسی یا به صورت مستقیم به بیان عقاید و ایده‌های عرفانی می‌پردازد یا به صورت غیرمستقیم، محملی برای بیان این قسم موضوعات است که از قرن سوم تا قرن نهم وجه غالب تفکر و اندیشۀ شاعران و نویسندگان بوده است. یکی از مهم‌ترین و ناشناخته‌ترین کتب نظم عرفانی که با این وجود مادر دیگر آثار منظوم عرفانی نیز به شمار می‌آید، «حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة» سنایی است. ناشناخته از آن‌رو که با گذشت هشتصد سال، هنوز شرح مفصل و جامعی از این کتاب در دست نیست و دیگر اینکه مکرر در کتاب‌های تاریخ ادبیات یا کتب مربوط به سیر عرفان و افکار عارفانه در بستر ادبیات فارسی، به این نکته اشاره شده است که سنایی آغاز‌کنندۀ یک حرکت در مسیر سرایش شعر عرفانی و پل انتقال این اندیشه‌ها از عرفای پیش از خود به بزرگان پس از خود است؛ اما هیچ‌گاه پژوهشی عمیق در این خصوص که آبشخورهای فکری سنایی در دریای سترگ حدیقة بیشتر کدام آثار یا آثار کدام یک از بزرگان سلف وی بوده‌اند و او چه اندازه و با چه کیفیتی از آثار پیش از خود بهره گرفته است، به انجام نرسیده است. با توجه به تأثر بزرگانی همچون عطار و مولانا از سنایی و اینکه ریشه‌یابی مضامین عرفانی مطرح در حدیقة در حقیقت ریشه‌یابی کل مضامین عرفانی است، در این کتاب نویسنده گامی در راه شناخت منابع فکری سنایی در «حدیقة الحقیقة» برداشته است.
مثنوی «حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة» حاصل رویکرد شاعر به درون‌مایه‌های عرفانی و گاه تعلیمی و دینی است که پیش از آن تنها در قالب آثار منثور و از زبان بزرگان طریقت ارائه شده بود. سنایی با تغییر قالب بیان و ارائۀ این اندیشه‌ها در کسوت نظم، هویت والا و در عین حال جدیدی به این افکار بخشیده که بعدها سرمشق و الگوی شاعران بزرگ جهانی همانند عطار و مولوی شده است. همین ویژگی حدیقه که همانند پلی وظیفۀ انتقال مضامین و درون‌مایه‌های عرفانی از قالب آثار منثور به منظوم را به انجام رساند، بن‌مایۀ این کتاب در جستجوی منابع و سرچشمه‌های اصلی و منثور اثرگذار پیش از سنایی در خلق این اثر بوده است.
«حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة» به شهادت و تصریح تاریخ، نقطۀ عطف شعر عرفانی فارسی است. سنایی نخستین کسی است که مضامین عرفانی و میراث کتبی و شفاهی صوفیه را در قالب یک اثر مستقل، جامۀ نظم پوشانیده است؛ اما نه اثر او نخستین اثر عرفانی است و نه خود او را می‌توان فقط یک عارف به معنای رایج و مصطلح آن دانست.
این کتاب شامل پنج بخش خداشناسی، انسان‌شناسی، حالات، مقامات و سرانجام مستحسنات و مصطلحات صوفیه است. در بخش اول مباحث مربوط به خداشناسی جای گرفته که شامل فصل‌های توحید، تنزیه، معرفةالله، قهر و لطف خالق و قضا و قدر و جبر و اختیار است.
بخش دوم مشتمل بر موضوعاتی است که در زمرۀ انسان‌شناسی سنایی قرار می‌گیرد. این بخش فصل‌هایی همچون خردمداری و خردورزی، جان آدمی و دل را دربر می‌گیرد. بخش سوم به حالات عرفانی اختصاص یافته است. در این بخش احوال عرفانی مطرح در حدیقة در فصولی با مضامین عشق و محبت، شوق و فنا و بقا مورد بررسی قرار گرفته است. بخش چهارم دربارۀ مقامات عرفانی است. هر کدام از فصول نه‌گانۀ این بخش به یکی از مقامات عرفانی یعنی توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، شکر، خوف و رجا، توکل و رضا اختصاص دارد.
برخی مباحث دیگر عرفانی هم هست که در بخش پایانی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این بخش مشتمل است بر بیست فصل که بر اساس مفاهیم و کاربردهای خاصی که دارند، به ترتیب زیر آمده‌اند: مباحثی که بیشتر ماهیت نظری دارند و شامل حقیقت معنای تصوف، صدق، یقین، علم و خاکدان دنیاست. فصل‌های بعدی این بخش شامل مواردی است که جزء جنبه‌های سلوک عملی محسوب می‌شوند. قناعت، تجرید، عزلت، ریاضت، جدال با نفس، رازداری و سکوت، مراقبه، ذکر، سماع، ادب حضور و مجاهدت بخشی دیگر از فصول این قسمت را دربر می‌گیرند. «تقوی» بحثی کاملا عرفانی نیست؛ اما رویکرد عرفا به این فضیلت اخلاقی به آن حیثیتی عرفانی داده است. در این بخش فصلی نیز به این موضوع اختصاص یافته است. پاره‌ای از فصول نیز بیان حالات و احوال درونی است که آن را از حد سلوک عملی فراتر می‌برد؛ سکر و صحو، بادۀ تسلیم از جملۀ این فصل‌ها هستند. سرانجام پایان‌بخش گفتارهای این بخش فصلی است با عنوان «مرگ، سفر ناگزیر» بحثی دربارۀ حقیقت مرگ از دیدگاه سنایی و اهل معرفت.
در فرجام کتاب که اختصاص به نتیجه‌گیری مباحث دارد، نویسنده اثرپذیری سنایی را در موضوعات مختلف بررسی کرده است. برای مثال نویسنده معتقد است در فصل توحید، رویکرد سنایی بیشتر عرفانی و بیان اعتقادات رایج در عرفان در خصوص این موضوع است و تا حدودی متأثر از قشیری و هجویری است. یا در فصل‌های شفاخانۀ رضا و حقیقت تصوف به ترتیب غزالی و مکی و غزالی و مستملی بخاری بیش از دیگران بر اندیشه‌های شاعر تأثیرگذار بوده‌اند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات