دیلمی، حسن بن محمد: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۱:۳۲

دیلمی، حسن بن محمد

نام	دیلمی، حسن بن محمد
نام‎های دیگر	دیلمی، ابومحمدحسن
نام پدر	علی
متولد	قرن هشتم
محل تولد	دیلم گیلان
رحلت	841 ق
اساتید	ابوالحسن محمد بن علي عبدالله بن الحسن ديلمي ابو محمد بن مکي معروف به «شهيد اول»
برخی آثار	ترجمه إرشاد القلوب ترجمه ارشاد القلوب دیلمی با تصحیح و پاورقی علامه شعرانی «ره» إرشاد القلوب إرشاد القلوب دیلمی غرر الأخبار و درر الآثار في مناقب أبي الائمة الأطهار أعلام‌الدين في صفات المؤمنين
کد مؤلف	AUTHORCODE01397AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، دیلمی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ابومحمد، حسن بن ابى‌الحسن ديلمى (متوفای 841ق)، فقیه، عارف، زاهد، واعظ، از فرهیختگان قرن هشتم.

ولادت

تاريخ ولادت دقيقا مشخص نشده، از آن چه در شرح حال وي گفته‌اند و از آثارش استنباط کرده‌اند، به دست مي آيد که بيشتر عمر پربرکت خود را در قرن هشتم هجری گذرانده است و به احتمال زياد، در دو دهه آخر قرن هفتم پا به عرصه وجود گذاشته است.

بعضى نام او را چنين گفته‌اند: حسن بن ابى الحسن بن محمد ديلمى، كه محمد نام جد آن بزرگوار است. بعضى ديگر گفته‌اند: حسن بن ابى الحسن، محمد ديلمى كه محمد را نام پدر او دانسته‌اند و كنيه‌اش را ابوالحسن.

صاحبان تراجم و علماى رجال پيرامون اين مسئله بسيار بحث و مناظره كرده‌اند.

اما گذشته از تمام بحث‌ها نظريه صحيح اين است كه: «محمد» نام جد آن بزرگوار است نه پدر او و صحيح اين است: حسن بن ابى الحسن بن محمد ديلمى.

دليل ما بر اين مدعا آن است كه مصنف در كتاب شريف اعلام‌الدين، ص 97 مى‌فرمايد: «يقول العبدالفقير إلى رحمةالله و عفوه، الحسن بن على بن محمد بن الديلمى تغمده اللّه برحمته و مسامحته و غفرانه، جامع هذا المجموع...»

از اين عبارت به وضوح پيدا است كه نام او حسن، نام پدر او على، و نام جد او محمد است و كنيۀ ابوالحسن كنيۀ رايج براى نام على است نه محمد.

مقام علمى

براى درك مقام علمى هر كس، بايد نظرى به كلمات بزرگان معاصر و متأخر از او انداخت و ديد كه آنها چگونه شخص مورد نظر را معرفى كرده‌اند.

با نگاهى اجمالى به كلمات بزرگان پيرامون ديلمى صفاتى همچون: عارف، عالم، محدث، كامل، وجه من كبار اصحابنا فى الفقه و الحديث و العرفان و المغازى و السير و... را در وصف او مى‌بينيم.

از حيث اعتماد و وثاقت هم، همين بس كه علامه مجلسى رحمه‌الله كتاب شريف اعلام‌الدين و ارشاد القلوب را از آن بزرگوار در بحار الانوار نقل كرده.

صاحب وسائل الشيعه نيز، بسيار از کتاب‌هاى او نقل مى‌كند و اين به خاطر اعتماد بزرگان به وثاقت او و مقام علمى و تقواى آن بزرگ مرد عرصۀ علم و تقوا است.

پس به اعتراف جميع بزرگانى كه نامى از ديلمی‌برده‌اند، او از بزرگان اصحاب اماميه در علوم مختلف، خصوصا فقه و حديث و عرفان است.

طبقه

در مورد طبقۀ حسن بن على ديلمى نيز، مانند سال ولادت او اختلاف فراوانى است به طورى كه بعضى او را از علماى قرن پنجم دانسته‌اند و بعضى تا قرن نهم را ذكر كرده‌اند.

با قطع نظر از تمام اقوال كه در كتب تراجم به صورت مبسوط ذكر شده، نتيجه‌اى كه در چند جمله خلاصه، به عنوان نظر نهايى مى‌توان قبول كرد آن است كه:

با توجه به نقل ديلمى از ورام بن ابى فراس، متوفاى 605 هجرى، در جلد اول كتاب؛ و نقل او از كتاب شريف الألفين علامه حلى، متوفاى 726 هجرى، در جلد دوم كتاب ارشاد القلوب؛ روشن مى‌شود كه حسن بن على ديلمى متأخر از آن دو بزرگوار است.

همچنين ابن فهد حلى متوفاى 841 هجرى در «عدة الداعى» از ديلمى مطلب نقل مى‌كند.

از اين توضيحات نتيجه مى‌گيريم كه: دوران زندگى حسن بن ابى الحسن ديلمى قطعا بين سال‌هاى 726 تا قبل از 841 بوده است (البته ممكن است چند سال تفاوت وجود داشته باشد).

با اين بيان، نيازى به بحث‌هاى طولانى ذكر شده در كتب تراجم و رجال وجود ندارد.

اساتید

سيد شهاب‌الدين حسینی مرعشی نجفی در رساله کوچکی که در شرح حال ديلمی نوشته و «مفرج الکروب في الصاحب الارشاد القلوب» ناميده است، مشايخ روايي و اساتيد و شاگردان ديلمي را به تفصيل بيان کرده است و برخی از اساتيد وي عبارتند از:

والد ماجدشان، ابوالحسن محمد بن علي عبدالله بن الحسن ديلمي؛ که غالب استفتائات علمي مؤلف ارشاد از محضر پدر بزرگوارش بوده است و از او اجازه ي روايي داشته است. ديلمي خود در ضمن اجازه روايي که به نام «شيخ محمد گيلاني» در پشت کتاب من لا يحضره الفقيه نوشته است، به اين اشاره می‌کند که نزد پدر به تحصيل کمالات علمي پرداخته است.
علامه بزرگوار و شيخ سعيد شهيد «ابو محمد بن مکي معروف به «شهيد اول»؛ ديلمي از اين دانشمند و فقيه بزرگ شيعه نيز اجازه روايي داشته است.
علامه محقق، محمد بن حسين بن يوسف حلي معروف به «فخر المحققين»؛ وي يکي از دانشمندان بزرگ شيعه است که هميشه به همراه پدرش، علامه حلي، مسافرت مي کرد و از کمالات اخلاقي و علمي پدر بهره وافر مي برد.

وفات

تاريخ وفات ديلمى به طور تعيين، مشخص نيست؛ اما بنابر نقل علامه سيد محسن امين در اعيان الشيعه، ج 1، ص 537، وفات او در سال 841 هجرى بوده است.

اين نظريه، با توجه به مطالبى كه پيرامون طبقه و دوران زندگى ديلمى اشاره كرديم قريب به واقع جلوه مى‌كند.

آثار

ارشاد القلوب الى الصواب: اين كتاب معروف‌ترين كتاب ديلمى است و در دو جزء تأليف شده، جزء اول در مواعظ و حكمت‌هاى قرآن و سنت و جزء دوم در مناقب اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام و ائمه طاهرين عليهم‌السلام.
ارشاد القلوب بارها در ايران و نجف چاپ شده است اما چاپ موجود در برنامه، بدون مقدمه و تحقيق و فهرست‌هاى لازم است. ان شاء الله بزودى به بهترين وجه تجديد چاپ شود، چرا كه كتابى بسيار ارزشمند در اخلاق و مواعظ است.
غرر الأخبار و درر الآثار: در مناقب اهل‌بيت عصمت و طهارت عليهم‌السلام.
اين كتاب ظاهرا هنوز چاپ نشده و به صورت خطى در كتابخانه ملى موجود است.
اعلام‌الدين في صفات المؤمنين: از کتاب‌هاى مهم ديلمى، و شامل مواعظ بلند اخلاقى است و در آن بحث‌هاى كلام، تفسير، مواعظ، ادعيه، صفات حسنه و رذائل اخلاق و بحث‌هاى متنوع و فراوان ديگرى از كلام معصومين عليهم‌السلام نقل كرده است.
اين كتاب در 530 صفحه و با تحقيق و مقدمۀ خوبى به چاپ رسيده است.
الأربعون حديثا: كتابى است كه چاپ نشده و نسخۀ آن هم يافت نمى‌شود.
از بين كتب فوق، كتاب ارشاد القلوب و اعلام‌الدين از جمله مآخذ بحار الانوار هستند و علامه مجلسى بسيار در بحار از آنها نقل كرده است.

وابسته‌ها

ترجمه إرشاد القلوب

ترجمه ارشاد القلوب دیلمی با تصحیح و پاورقی علامه شعرانی «ره»

إرشاد القلوب

إرشاد القلوب دیلمی

غرر الأخبار و درر الآثار في مناقب أبي الائمة الأطهار

أعلام‌الدين في صفات المؤمنين

علی بن ابی‌طالب علیهما‌السلام قهرمان معجزات و کرامات

ارشاد القلوب (بيروت)

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+<div class="wikiInfo">
 [[پرونده:NUR01397.jpg|بندانگشتی|دیلمی، حسن بن محمد]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
-! نام!! data-type='authorName'|دیلمی، حسن بن محمد
+! نام!! data-type="authorName" |دیلمی، حسن بن محمد
 |-
-|نام های دیگر
+|نام‎های دیگر
-|data-type='authorOtherNames'| دیلمی، ابومحمد حسن
+| data-type="authorOtherNames" | دیلمی، ابومحمدحسن
 |-
 |نام پدر
-|data-type='authorfatherName'|
+| data-type="authorfatherName" |علی
 |-
 |متولد
-|data-type='authorbirthDate'|
+| data-type="authorbirthDate" |قرن هشتم
 |-
 |محل تولد
-|data-type='authorBirthPlace'|
+| data-type="authorBirthPlace" |دیلم گیلان
 |-
 |رحلت
-|data-type='authorDeathDate'|841 هـ.ق
+| data-type="authorDeathDate" |841 ق
 |-
 |اساتید
-|data-type='authorTeachers'|
+| data-type="authorTeachers" |ابوالحسن محمد بن علي عبدالله بن الحسن ديلمي
+[[شهید اول، محمد بن مکی|ابو محمد بن مکي]] معروف به «[[شهید اول، محمد بن مکی|شهيد اول]]»
 |-
 |برخی آثار
-|data-type='authorWritings'|
+| data-type="authorWritings" |[[ترجمه إرشاد القلوب]]
-|-class='articleCode'
+[[ترجمه ارشاد القلوب دیلمی با تصحیح و پاورقی علامه شعرانی «ره»]]
+[[إرشاد القلوب]]
+[[إرشاد القلوب دیلمی]]
+[[غرر الأخبار و درر الآثار في مناقب أبي الائمة الأطهار]]
+[[أعلام‌الدين في صفات المؤمنين]]
+|- class="articleCode"
 |کد مؤلف
-|data-type='authorCode'|AUTHORCODE1397AUTHORCODE
+| data-type="authorCode" |AUTHORCODE01397AUTHORCODE
 |}
 </div>
+{{کاربردهای دیگر|دیلمی (ابهام‌زدایی)}}
+'''ابومحمد، حسن بن ابى‌الحسن ديلمى''' (متوفای 841ق)، فقیه، عارف، زاهد، واعظ، از فرهیختگان قرن هشتم.
+== ولادت ==
-==ولادت==
+تاريخ ولادت دقيقا مشخص نشده، از آن چه در شرح حال وي گفته‌اند و از آثارش استنباط کرده‌اند، به دست مي آيد که بيشتر عمر پربرکت خود را در قرن هشتم هجری گذرانده است و به احتمال زياد، در دو دهه آخر قرن هفتم پا به عرصه وجود گذاشته است.
-تاريخ ولادت ابومحمد، حسن بن ابى الحسن ديلمى دقيقا مشخص نشده، اما به طور حتم، از علماى قرن هشتم هجرى است.
 بعضى نام او را چنين گفته‌اند: حسن بن ابى الحسن بن محمد ديلمى، كه محمد نام جد آن بزرگوار است. بعضى ديگر گفته‌اند: حسن بن ابى الحسن، محمد ديلمى كه محمد را نام پدر او دانسته‌اند و كنيه‌اش را ابوالحسن.
@@ خط ۴۳: / خط ۵۵: @@
 اما گذشته از تمام بحث‌ها نظريه صحيح اين است كه: «محمد» نام جد آن بزرگوار است نه پدر او و صحيح اين است: حسن بن ابى الحسن بن محمد ديلمى.
-دليل ما بر اين مدعا آن است كه مصنف در كتاب شريف اعلام‌الدين، ص 97 مى‌فرمايد: «يقول العبدالفقير إلى رحمة الله و عفوه، الحسن بن على بن محمد بن الديلمى تغمده اللّه برحمته و مسامحته و غفرانه، جامع هذا المجموع...»
+دليل ما بر اين مدعا آن است كه مصنف در كتاب شريف اعلام‌الدين، ص 97 مى‌فرمايد: «يقول العبدالفقير إلى رحمةالله و عفوه، الحسن بن على بن محمد بن الديلمى تغمده اللّه برحمته و مسامحته و غفرانه، جامع هذا المجموع...»
 از اين عبارت به وضوح پيدا است كه نام او حسن، نام پدر او على، و نام جد او محمد است و كنيۀ ابوالحسن كنيۀ رايج براى نام على است نه محمد.
 ==مقام علمى==
 براى درك مقام علمى هر كس، بايد نظرى به كلمات بزرگان معاصر و متأخر از او انداخت و ديد كه آنها چگونه شخص مورد نظر را معرفى كرده‌اند.
@@ خط ۵۴: / خط ۶۵: @@
 با نگاهى اجمالى به كلمات بزرگان پيرامون ديلمى صفاتى همچون: عارف، عالم، محدث، كامل، وجه من كبار اصحابنا فى الفقه و الحديث و العرفان و المغازى و السير و... را در وصف او مى‌بينيم.
-از حيث اعتماد و وثاقت هم، همين بس كه [[علامه مجلسى]] رحمه الله كتاب شريف اعلام‌الدين و ارشاد القلوب را از آن بزرگوار در [[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)|بحار الانوار]] نقل كرده.
+از حيث اعتماد و وثاقت هم، همين بس كه [[علامه مجلسى]] رحمه‌الله كتاب شريف اعلام‌الدين و ارشاد القلوب را از آن بزرگوار در [[بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحار الانوار]] نقل كرده.
-[[حر عاملی، محمد بن حسن|صاحب وسائل الشيعه]] نيز، بسيار از كتابهاى او نقل مى‌كند و اين به خاطر اعتماد بزرگان به وثاقت او و مقام علمى و تقواى آن بزرگ مرد عرصۀ علم و تقوا است.
+[[حر عاملی، محمد بن حسن|صاحب وسائل الشيعه]] نيز، بسيار از کتاب‌هاى او نقل مى‌كند و اين به خاطر اعتماد بزرگان به وثاقت او و مقام علمى و تقواى آن بزرگ مرد عرصۀ علم و تقوا است.
-پس به اعتراف جميع بزرگانى كه نامى از ديلمى برده‌اند، او از بزرگان اصحاب اماميه در علوم مختلف، خصوصا فقه و حديث و عرفان است.
+پس به اعتراف جميع بزرگانى كه نامى از ديلمی‌برده‌اند، او از بزرگان اصحاب اماميه در علوم مختلف، خصوصا فقه و حديث و عرفان است.
 ==طبقه==
 در مورد طبقۀ حسن بن على ديلمى نيز، مانند سال ولادت او اختلاف فراوانى است به طورى كه بعضى او را از علماى قرن پنجم دانسته‌اند و بعضى تا قرن نهم را ذكر كرده‌اند.
@@ خط ۷۵: / خط ۸۵: @@
 با اين بيان، نيازى به بحث‌هاى طولانى ذكر شده در كتب تراجم و رجال وجود ندارد.
-==تأليفات==
+==اساتید==
+[[مرعشی، سید شهاب‌الدین|سيد شهاب‌الدين حسینی مرعشی نجفی]] در رساله کوچکی که در شرح حال ديلمی نوشته و «مفرج الکروب في الصاحب الارشاد القلوب» ناميده است، مشايخ روايي و اساتيد و شاگردان ديلمي را به تفصيل بيان کرده است و برخی از اساتيد وي عبارتند از:
+#والد ماجدشان، ابوالحسن محمد بن علي عبدالله بن الحسن ديلمي؛ که غالب استفتائات علمي مؤلف ارشاد از محضر پدر بزرگوارش بوده است و از او اجازه ي روايي داشته است. ديلمي خود در ضمن اجازه روايي که به نام «شيخ محمد گيلاني» در پشت کتاب [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه|من لا يحضره الفقيه]] نوشته است، به اين اشاره می‌کند که نزد پدر به تحصيل کمالات علمي پرداخته است.
-- ارشاد القلوب الى الصواب: اين كتاب معروف‌ترين كتاب ديلمى است و در دو جزء تأليف شده، جزء اول در مواعظ و حكمت‌هاى قرآن و سنت و جزء دوم در مناقب اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام و ائمه طاهرين عليهم‌السلام.
+#علامه بزرگوار و شيخ سعيد شهيد «[[شهید اول، محمد بن مکی|ابو محمد بن مکي]] معروف به «[[شهید اول، محمد بن مکی|شهيد اول]]»؛ ديلمي از اين دانشمند و فقيه بزرگ شيعه نيز اجازه روايي داشته است.
+#علامه محقق، [[فخرالمحققین، محمد بن حسن|محمد بن حسين بن يوسف حلي]] معروف به «[[فخرالمحققین، محمد بن حسن|فخر المحققين]]»؛ وي يکي از دانشمندان بزرگ شيعه است که هميشه به همراه پدرش، علامه حلي، مسافرت مي کرد و از کمالات اخلاقي و علمي پدر بهره وافر مي برد.
-ارشاد القلوب بارها در ايران و نجف چاپ شده است اما چاپ موجود در برنامه، بدون مقدمه و تحقيق و فهرست‌هاى لازم است. ان شاء الله بزودى به بهترين وجه تجديد چاپ شود، چرا كه كتابى بسيار ارزشمند در اخلاق و مواعظ است.
-- غرر الأخبار و درر الآثار: در مناقب اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‌السلام.
-اين كتاب ظاهرا هنوز چاپ نشده و به صورت خطى در كتابخانه ملى موجود است.
-- اعلام‌الدين في صفات المؤمنين: از كتابهاى مهم ديلمى، و شامل مواعظ بلند اخلاقى است و در آن بحث‌هاى كلام، تفسير، مواعظ، ادعيه، صفات حسنه و رذائل اخلاق و بحث‌هاى متنوع و فراوان ديگرى از كلام معصومين عليهم‌السلام نقل كرده است.
-اين كتاب در 530 صفحه و با تحقيق و مقدمۀ خوبى به چاپ رسيده است.
-- الأربعون حديثا: كتابى است كه چاپ نشده و نسخۀ آن هم يافت نمى‌شود.
-از بين كتب فوق، كتاب ارشاد القلوب و اعلام‌الدين از جمله مآخذ [[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)|بحار الانوار]] هستند و [[علامه مجلسى]] بسيار در بحار از آنها نقل كرده است.
 ==وفات==
+تاريخ وفات ديلمى به طور تعيين، مشخص نيست؛ اما بنابر نقل علامه [[امین، سید محسن|سيد محسن امين]] در اعيان الشيعه، ج 1، ص 537، وفات او در سال 841 هجرى بوده است.
-تاريخ وفات ديلمى به طور تعيين، مشخص نيست؛ اما بنابر نقل علامه [[امین، محسن|سيد محسن امين]] در اعيان الشيعه، ج 1، ص 537، وفات او در سال 841 هجرى بوده است.
+اين نظريه، با توجه به مطالبى كه پيرامون طبقه و دوران زندگى ديلمى اشاره كرديم قريب به واقع جلوه مى‌كند.
-اين نظريه، با توجه به مطالبى كه پيرامون طبقه و دوران زندگى ديلمى اشاره كرديم قريب به واقع جلوه مى‌كند.
+==آثار==
+#ارشاد القلوب الى الصواب: اين كتاب معروف‌ترين كتاب ديلمى است و در دو جزء تأليف شده، جزء اول در مواعظ و حكمت‌هاى قرآن و سنت و جزء دوم در مناقب اميرالمؤمنين علی‌ عليه‌السلام و ائمه طاهرين عليهم‌السلام.
+#:ارشاد القلوب بارها در ايران و نجف چاپ شده است اما چاپ موجود در برنامه، بدون مقدمه و تحقيق و فهرست‌هاى لازم است. ان شاء الله بزودى به بهترين وجه تجديد چاپ شود، چرا كه كتابى بسيار ارزشمند در اخلاق و مواعظ است.
+#غرر الأخبار و درر الآثار: در مناقب اهل‌بيت عصمت و طهارت عليهم‌السلام.
+#:اين كتاب ظاهرا هنوز چاپ نشده و به صورت خطى در كتابخانه ملى موجود است.
+#اعلام‌الدين في صفات المؤمنين: از کتاب‌هاى مهم ديلمى، و شامل مواعظ بلند اخلاقى است و در آن بحث‌هاى كلام، تفسير، مواعظ، ادعيه، صفات حسنه و رذائل اخلاق و بحث‌هاى متنوع و فراوان ديگرى از كلام معصومين عليهم‌السلام نقل كرده است.
+#:اين كتاب در 530 صفحه و با تحقيق و مقدمۀ خوبى به چاپ رسيده است.
+#الأربعون حديثا: كتابى است كه چاپ نشده و نسخۀ آن هم يافت نمى‌شود.
+#:از بين كتب فوق، كتاب ارشاد القلوب و اعلام‌الدين از جمله مآخذ [[بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحار الانوار]] هستند و [[علامه مجلسى]] بسيار در بحار از آنها نقل كرده است.
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
-== وابسته‌ها ==
 [[ترجمه إرشاد القلوب]]
@@ خط ۱۱۱: / خط ۱۱۸: @@
 [[إرشاد القلوب دیلمی]]
-[[غرر الأخبار و درر الآثار في مناقب أبي الائمة الأطهار علي أمير المؤمنين...]]
+[[غرر الأخبار و درر الآثار في مناقب أبي الائمة الأطهار]]
-[[إرشاد القلوب]]
+[[أعلام‌الدين في صفات المؤمنين]]
-[[أعلام الدین في صفات المؤمنین]]
-[[إرشاد القلوب]]
-[[علي بن ابي طالب عليهما‌السلام قهرمان معجزات و کرامات]]
+[[علی بن ابی‌طالب علیهما‌السلام قهرمان معجزات و کرامات]]
 [[ارشاد القلوب (بيروت)]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]