رازی، اوحدالدین

نام	رازی، اوحدالدین
نام‎های دیگر
نام پدر
متولد	قرن هفتم
محل تولد
رحلت	/ 670ق
اساتید
برخی آثار	حکیم‌نامه
کد مؤلف	AUTHORCODE05841AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، رازی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

اوحدالدین رازی (قرن هفتم)، طبیب، شاعر، عارف و فیلسوف قرن هفتم هجری، او هم نشین و هم عصر خواجه نصیرالدین طوسی، و از جمله متفکران و نویسندگان کمتر شناخته‌شده در تاریخ ادبیات ایران، به‌ویژه در دوران معاصر و امروز کشورمان محسوب می‌شود.

تخلص و تخصص

حکیم اوحد‌الدین طبیب رازی، ‌هم به نثر می‌نوشته و هم به نظم. او در شعر به «اوحدی» تخلص می‌کرده و هم به «رازی» و آثاری که از او برجای مانده، تحقیقاً در دو زمینه «طبی - ‌علمی» و «فلسفی - ‌عرفانی» است و چنین برمی‌آید که از سویی «حکیم و طبیب» بوده است و از سوی دیگر فیلسوف و عارف و شاعر.

ارتباط اوحدالدین با خواجه نصیر

این فیلسوف شاعر طبیب، معاصر خواجه‌ نصیرالدین طوسی (متوفای ۶۷۲ق) بوده و در عهد صدارت خواجه شمس‌الدین جوینی (معروف به «صاحب دیوان» و مقتول به سال ۶۸۳ق) می‌زیسته است. پیش‌تر، اطلاع کمتری از احوال حکیم اوحدالدین طبیب رازی و افکار و آثارش در دسترس بوده و مؤلف و آثارش شناخته‌شده نبوده و در گمنامی به سر می‌برده، لیکن دستیابی مصحح محترم جناب دکتر نصرالله پورجوادی به نسخه خطی منحصربه‌فرد «حکیم‌نامه»، باعث شد تا ایشان از طریق شواهد درون‌متنی و قراین برون‌متنی به شناسایی بیشتری از زندگی اوحدالدین رازی و اندیشه‌ها و آثارش دست یابند؛ اما با وجود کوشش‌ها و پیگیری‌های دکتر پورجوادی، متأسفانه هنوز هم با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده، باز هم آگاهی‌های امروز ما اندک است و مثلاً منبع موثقی درباره تاریخ دقیق تولد و فوت و یا آثار بیشتری از حکیم اوحدالدین طبیب رازی دانسته نشده است. امید است تا با دستیابی به منابع کامل‌تر و یا آثاری دیگر از حکیم رازی بتوان به شناخت بهتر و دقیق‌تری نسبت به احوال و افکار و آثار وی نائل شد. با توجه به دریافتی‌های تاریخی و گمانه‌زنی‌های علمی توسط دکتر پورجوادی در خصوص هم‌زمانی، ارتباط، مراوده و گفتمان اوحدالدین طبیب رازی و خواجه‌ نصیرالدین طوسی با دربار شمس‌الدین محمد جوینی (صاحب دیوان) و این موضوع که اوحدالدین رازی کتاب «حکیم‌نامه» را و همچنین خواجه ‌نصیرالدین طوسی کتاب «أوصاف الأشراف» را برای وزیر اعظم «خواجه شمس‌الدین محمد عطاملک جوینی» نوشته بودند، دکتر پورجوادی به دلیل گمانه‌زنی‌های تاریخی از طریق شواهد درون‌متنی و قراین برون‌متنی، که تاریخ فوت خواجه نصیر در سال ۶۷۲ق بوده، به اطلاعات تاریخی جدید‌تری دست می‌یابند که روشنگر احوال اوحدالدین بوده است.

بنابراین می‌توان اذعان داشت که تاریخ تألیف و سرایش مثنوی توسط خواجه نصیر و حکیم رازی می‌بایستی پیش از سال ۶۷۲ق بوده باشد و بر طبق نظریه دکتر پورجوادی، ازآنجا‌که خواجه ‌نصیر شناخت و تأثیرپذیری از اوحدالدین رازی داشته (در سرودن تتمه مثنوی «تبدل صورت‌ها»)، مشخصاً این مراوده و آشنایی به حدود سال ۶۶۰ق (زمان پختگی اوحدالدین) تا سال ۶۷۰ق (دو سال قبل از فوت خواجه نصیر) می‌رسد. با این گمانه‌زنی می‌توان حدس زد که آثار اوحدالدین رازی در حدود همین سال‌ها، یعنی بین ۶۷۰-‌۶۶۰ق، به نگارش و سرایش درآمده باشد.

آثار

دکتر پورجوادی تاکنون شش اثر از حکیم اوحدالدین را شناسایی کرده است، به شرح زیر:

1. اجتماع علامه یا رساله حکیم‌نامه (رساله‌ای است به نظم و نثر، که در گونه‌ای سؤال و جواب روایت شده است. در موضوع مسائل فلسفی با سایه‌های عرفانی)؛
2. رساله ذيل سير العباد (کتابی است عرفانی در بحر مثنوی و منظوم)؛
3. مثنوی تبدل صورت‌ها (یک مثنوی فلسفی و در اثبات واجب‌الوجود و تجلی مظاهر آن)؛
4. صحیح (اثری است در خصوص مسائل طبی، در حوزه موارد لازم برای سلامت و صحت)؛
5. مسالك الأرواح (کتابی است که در حوزه عرفان و جنبه‌های فلسفی نگارش یافته است)؛
6. أصول الكائنات (کتابی است در حوزه نجوم و هیئت و مباحث مربوط به کیهان‌شناسی).

منابع مقاله

پایگاه اینترنتی مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، در 15 مهرماه 1399

وابسته‌ها

حکیم‌نامه