تهانوی، اشرف‌علی: تفاوت میان نسخه‌ها

 

'''اشرف‌علی بن عبدالحق تَهانَوی'''(5 ربیع‌الآخر 1280- رجب 1362ق/19 سپتامبر 1863- ژوئیۀ 1943)، خطیب، مفسر، مصلح و نویسندۀ پرکار حنفی که در شبه قارۀ هند به حکیم الامت شهرت دارد.  

دربارۀ این دوره از زندگی او، افزون بر بیان حالات و احوال تهانوی، در منابع به برخی ارتباط‌های او با امدادالله و مولانا گنگوی نیز اشاره شده است.  

پس از بازگشت تهانوی به هند، ریاست معنوی طریقۀ اشرفیه، یکی از شاخه‌های طریقۀ چشتیه، بعد از عمادالله مکی بدو رسید. بسیاری کسان برای بهره بردن از محضر او نزد وی شتافتند که در میان آنان می‌توان به [[حسنی، شریف عبدالحی|عبدالحی حسنی]] مؤلف [[نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر|نزهة الخواطر]] اشاره کرد.  

طبیعی است در چنین فضایی از افکار اصلاح‌طلبانۀ دینی، احساس نیاز به بازگشتی دوباره و توجهی دیگر به شرع اسلام در ذهن او محقق گردیده، و اسباب تألیف آثاری در زمینه‌های فقهی را فراهم آورده بود. وی در کتاب فقهی «تقلید و اجتهاد» (به اردو) با استشهاد به برخی روایات و احادیث که غالباً هم از صحابه و تابعان و امامان مذاهب چهارگانه است، به اهمیت موضوع اجتهاد و تضعیف امر تقلید توجه نموده است. مؤلف سپس وارد اصل کتاب، یعنی بیان مسائل فقهی و شرعی شده است؛ در این زمینه اول احادیثی فقهی در موضوع موردنظر را آورده، و با بیان و ذکر منبع به ترجمه و توضیح آنها دست زده است؛ آنگاه با گذاری بر برخی موضوعات همچون ذکر نام بزرگان دین و شیوخ صحابه و تابعان، مباحث خود را ادامه داده است. اما شاید بتوان گفت که پرآوازه‌ترین اثر او در فقه به زبان اردو کتاب بهشتی زیور است که برای آموزش دختران و بانوان دربارۀ مسائل فقهی و اجتماعی مبتلا به آنان تألیف گشته است. این اثر در بر دارندۀ مباحثی است که علم بدانها برای بانوان ضروری است. این اثر از مهم‌ترین آثار فقهی در عصر حاضر در منطقۀ شبه قاره است که بسیاری شرح و توصیف و نقد نیز بر آن نگاشته شده است. کتاب فروع الایمان نیز مقدمه‌گونه‌ای است بر بهشتی زیور در فقه حنفی. در سخن از این دو اثر اخیر، باید به یاد آورد که به جز از منظرجایگاه دینی، از بابت زبان طرح مطالب نیز دارای اهمیت فراوان‌اند.  

در واقع این آثار از نخستین مجامیع فقهی به شمار می‌روند که به زبان اردو تألیف گشته‌اند. خطبة الاحکام به عربی و کتاب‌النکاح از دیگر نمونه آثار فقهی تهانوی است.  

کتاب التکشف عن مهمات التصوف به زبان اردو که تهانوی در 1327ق آن را تألیف نموده، در کنار تبیین عرفان نظری به عنوان شالودۀ اصلی کتاب، به عرفان عملی هم پرداخته است. وی در کتاب جزاء الاعمال با بهره‌گیریهای فراوان از روایات و احادیث عملاً به بیان مسائل اخلاقی و نیز بیان معاصی و راه‌های پرهیز از آنها پرداخته است. برخی عناوین چون انوارالوجود فی اطوار الشهود؛ التأدیب لمن لیس له فی العلم و الادب نصیب؛ تربیه السالک و نتیجه الهالک نمونه‌هایی از همین دست آثار صوفیانه هستند.  

علاقه و دانش ادبی اشرف‌علی تهانوی به‌ویژه نسبت به ادب فارسی در جای جای آثار او هویداست. برای نمونه تقریباً همه استشهادات ادبی او در التکشف را اشعار فارسی به خصوص ابیات مولوی، حافظ، سنایی و جز آنها در بر گرفته است. نشانه‌های این توجه را می‌توان در ترجمه، تفسیر، شرح و تفصیلهای وی بر دیوان این بزرگان ادب فارسی، در نظر آورد. در این دسته آثار، شرح عارفانۀ او بر دیوان حافظ است با نام عرفان حافظ که مؤلف آن را تا ردیف حرف «د» انجام داده، و متضمن نکات و لطایف فراوان و به زبان اردوست. این اثر در 1327ق به پایان رسید. کلید مثنوی در ترجمه و شرح ابیات دفاتر اول تا ششم [[مثنوی معنوی|مثنوی مولوی]] نمونۀ دیگر است. از این مجموعه دفتر اول و ششم را مؤلف خود تحریر نموده، اما بقیۀ بخشها را شبیراحمد برادرزادۀ او و حبیب احمد کیرانوی نوشته‌اند که به ترتیب به شرح شبیری و شرح حبیبی معروف‌اند. او در تألیف این اثر به آراء [[ابن عطاءالله سکندری]] توجه فراوان داشته است. از دیگر آثار تهانوی تنها برای نمونه می‌توان به التجلی العظیم فی احسن تقویم به عربی؛ و آثار اردوی او همچون الاکسیر فی ترجمه التنویر؛ القول البدیع فی اشتراط المصر للتجمیع؛ تنشیط الطبع فی اجراء القراءات السبع؛ البوادر و النوادر اشاره کرد.