۱۱۸٬۷۳۶
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'آشتیانی، جلالالدین' به 'آشتیانی، سید جلالالدین') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'قمی (ابهام زدایی)' به 'قمی (ابهامزدایی)') |
||
(۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
{{کاربردهای دیگر|قمی (ابهامزدایی)}} | |||
{{کاربردهای دیگر|قمی ( | |||
'''قاضى سعيد قمى''' (1049-1100یا 1103ق)، نام او محمد، فرزند محمد مفيد، مدعوّ به سعيد شريف قمى، معروف به قاضى سعيد، ملقب به حكيم كوچك، طبيب، عارف، فقيه، شاعر، محدث، اديب، آشنا به علوم رياضى و از علماى اماميه عصر صفوى در قرن يازدهم هجرى(صاحب تذكرة نصرآبادى، نام وى را محمدباقرذكر كرده است). | '''قاضى سعيد قمى''' (1049-1100یا 1103ق)، نام او محمد، فرزند محمد مفيد، مدعوّ به سعيد شريف قمى، معروف به قاضى سعيد، ملقب به حكيم كوچك، طبيب، عارف، فقيه، شاعر، محدث، اديب، آشنا به علوم رياضى و از علماى اماميه عصر صفوى در قرن يازدهم هجرى(صاحب تذكرة نصرآبادى، نام وى را محمدباقرذكر كرده است). | ||
خط ۸۴: | خط ۸۰: | ||
8-اثبات وجود خداوند از مسائل فلسفى نيست بلكه غايت آن است.<ref>همان، ج 2، ص 452.</ref> | 8-اثبات وجود خداوند از مسائل فلسفى نيست بلكه غايت آن است.<ref>همان، ج 2، ص 452.</ref> | ||
ملا رجبعلى نوعا به تفردش در آراى يادشده آگاه بوده و گاه به اين تفرد مباهات مىكرده است.رجبعلى افزون از نيم قرن مدرس اوّل حوزۀ اصفهان بوده است و شاگردانش در حد پرستش او را بزرگ مىداشتهاند.قاضى سعيد در مواضع متعددى از آثار خود، استاد را ستوده است.قاضى سعيد اگرچه تا حدود زيادى در محضر فيض از حكمت متعاليه متأثر شده و اين تأثير بويژه در تعليقات او بر اثولوجيا آشكار مىشود، اما تأثير اصلى وى از فيض در عرفان است.به علاوه در تطبيق شريعت و حكمت و طريقت نيز او به فيض وامدار است. | ملا رجبعلى نوعا به تفردش در آراى يادشده آگاه بوده و گاه به اين تفرد مباهات مىكرده است. رجبعلى افزون از نيم قرن مدرس اوّل حوزۀ اصفهان بوده است و شاگردانش در حد پرستش او را بزرگ مىداشتهاند.قاضى سعيد در مواضع متعددى از آثار خود، استاد را ستوده است.قاضى سعيد اگرچه تا حدود زيادى در محضر فيض از حكمت متعاليه متأثر شده و اين تأثير بويژه در تعليقات او بر اثولوجيا آشكار مىشود، اما تأثير اصلى وى از فيض در عرفان است.به علاوه در تطبيق شريعت و حكمت و طريقت نيز او به فيض وامدار است. | ||
== شاگردان == | == شاگردان == | ||
خط ۱۲۹: | خط ۱۲۵: | ||
نقد آراء: | نقد آراء: | ||
ديدگاههاى فلسفى قاضى سعيد دو شكل اساسى دارد: | |||
اوّل:ضعف عمومى مبانى متّخذ از مولى رجبعلى تبريزى.رجبعلى حكيمى مشائى است با تفرّد در حدود ده مسألۀ مبنايى.از قبيل اشتراك لفظى وجود بين واجب و ممكن، نفى وجود ذهنى، نفى حركت جوهرى، نفى عينيت صفات و ذات در واجب، تركيب انضمامى وجود و ماهيت، اصالت ماهيت در تحقق و جعل.ضعف اين مبانى همگى در جاى خوداثبات شده است.رجبعلى حتى در مبانى يادشده نيز نوآورى ندارد.قبل از او هريكى از مبانى توسط متكلم يا حكيمى اتخاذ شده بود.براى مثال دوانى به نحوى قبلا قائل به اشتراك لفظى وجود بين واجب و ممكن شده بود.در بحث صفات واجب بويژه برگرداندن صفات ثبوته به صفات سلبيه و نفى صفات، به معتزله نزدیک مىشود.در اصالت ماهيت در تحقق و جعل متأثر، از [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] است.بارى، استدلالهاى رجبعلى و شاگردش قاضى سعيد در بحث اصالت ماهيت از استحسانات | اوّل:ضعف عمومى مبانى متّخذ از مولى رجبعلى تبريزى. رجبعلى حكيمى مشائى است با تفرّد در حدود ده مسألۀ مبنايى.از قبيل اشتراك لفظى وجود بين واجب و ممكن، نفى وجود ذهنى، نفى حركت جوهرى، نفى عينيت صفات و ذات در واجب، تركيب انضمامى وجود و ماهيت، اصالت ماهيت در تحقق و جعل.ضعف اين مبانى همگى در جاى خوداثبات شده است. رجبعلى حتى در مبانى يادشده نيز نوآورى ندارد.قبل از او هريكى از مبانى توسط متكلم يا حكيمى اتخاذ شده بود.براى مثال دوانى به نحوى قبلا قائل به اشتراك لفظى وجود بين واجب و ممكن شده بود.در بحث صفات واجب بويژه برگرداندن صفات ثبوته به صفات سلبيه و نفى صفات، به معتزله نزدیک مىشود.در اصالت ماهيت در تحقق و جعل متأثر، از [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] است.بارى، استدلالهاى رجبعلى و شاگردش قاضى سعيد در بحث اصالت ماهيت از استحسانات | ||
لفظى تجاوز نمىكند.در نفى حركت جوهرى قدمى از آراى [[ | لفظى تجاوز نمىكند.در نفى حركت جوهرى قدمى از آراى [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شيخ الرئيس]] فراتر ننهاده است.در بخشى از بحث وجود ذهنى اگرچه متأثر از [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] است، اما قول مختار و استدلال استاد و شاگرد در ادراك حضورى حتى در محسوسات، موهون و ضعيف است. | ||
شاهد ضعف اقوال متفرد رجبعلى در فلسفه اين است كه اين مبانى از حوزۀ درسى شاگردان طبقۀ اوّل مولى رجبعلى تجاوز نكرده، در سينۀ همانها دفن شده است.نظريات رجبعلى نه در مجامع علمیپذيرفته شد و نه در كتب فلسفى پس از ايشان نفيا و اثباتا به بحث گذاشته شد. | شاهد ضعف اقوال متفرد رجبعلى در فلسفه اين است كه اين مبانى از حوزۀ درسى شاگردان طبقۀ اوّل مولى رجبعلى تجاوز نكرده، در سينۀ همانها دفن شده است.نظريات رجبعلى نه در مجامع علمیپذيرفته شد و نه در كتب فلسفى پس از ايشان نفيا و اثباتا به بحث گذاشته شد. | ||
خط ۱۴۰: | خط ۱۳۶: | ||
دوم:آثار قاضى سعيد علاوه بر ضعف عمومى مدرسۀ فلسفى مولى رجبعلى مشكل ديگرى نيز دچار است و آن ناهماهنگى فلسفه ملا رجبعلى و حكمت متعاليه است.قاضى | دوم:آثار قاضى سعيد علاوه بر ضعف عمومى مدرسۀ فلسفى مولى رجبعلى مشكل ديگرى نيز دچار است و آن ناهماهنگى فلسفه ملا رجبعلى و حكمت متعاليه است.قاضى | ||
سعيد بىتوجه به لوازم مبانى دو استاد خود كوشيده است تا نسبت به هردو استاد وفادار بماند.<ref>[[آشتیانی، | سعيد بىتوجه به لوازم مبانى دو استاد خود كوشيده است تا نسبت به هردو استاد وفادار بماند.<ref>[[آشتیانی، سید جلالالدین|استاد آشتيانى]] در جلد سوم منتخباتى از آثار حكماى الهى ايران، ص 17 و 18 نوشته است: «قاضى سعيد در مشرب فلسفه و عرفان تابع استاد عظيم خود علاّمه كاشانى ملا محسن فيض و او تلميذ محض و مقرّر بدون چون و چراى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] است.چون قاضى از حوزۀ تدريس ملا عبدالرزاق و معاصر وى ملا رجبعلى بهره برده است گاهى بر مبانى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملا صدرا]] مناقشه مىنمايد كه برطبق مبانى و قواعدى(كه از باب تأثر زياد از استاد خود فيض)پذيرفته است و در واقع همۀ مطالب او بر آن قواعد استوار است، اين اشكالات بىاصل و غير وارد است. | ||
از اين جهت بعضى از اساتيد چندان توجّهى به او ننمودهاند و او را غير متضلّع در حكمت نظرى دانستهاند.به عقيدۀ حقير حق آن است كه او در حكمت متعاليه تضلّع و تخصّص تام نظير آخوند نورى و تلاميذ او ندارد؛ولى از باب اينكه مدّتها به درس فيض حاضر نشده است، قهرا كثيرى از مبانى اين حكمت را پذيرفته است...قاضى سعيد در تصوف بيشتر از فلسفۀ نظرى خبرگى دارد...». | از اين جهت بعضى از اساتيد چندان توجّهى به او ننمودهاند و او را غير متضلّع در حكمت نظرى دانستهاند.به عقيدۀ حقير حق آن است كه او در حكمت متعاليه تضلّع و تخصّص تام نظير آخوند نورى و تلاميذ او ندارد؛ولى از باب اينكه مدّتها به درس فيض حاضر نشده است، قهرا كثيرى از مبانى اين حكمت را پذيرفته است...قاضى سعيد در تصوف بيشتر از فلسفۀ نظرى خبرگى دارد...». | ||
</ref>اما در موارد اختلاف دو استاد از قبيل اصالت ماهيت يا وجود، حركت جوهرى، وجود ذهنى، اشتراك لفظى يا معنوى وجود، تركيب اتحادى ياانضمامى وجود و ماهيت و بحث صفات واجب مبانى ملارجبعلى را پذيرفته، غافل از اينكه پذيرش اين مبانى لوازمى دارد كه با ديگر مبانى حكمت متعاليه از اساس ناسازگار است. | </ref>اما در موارد اختلاف دو استاد از قبيل اصالت ماهيت يا وجود، حركت جوهرى، وجود ذهنى، اشتراك لفظى يا معنوى وجود، تركيب اتحادى ياانضمامى وجود و ماهيت و بحث صفات واجب مبانى ملارجبعلى را پذيرفته، غافل از اينكه پذيرش اين مبانى لوازمى دارد كه با ديگر مبانى حكمت متعاليه از اساس ناسازگار است. | ||
خط ۱۴۹: | خط ۱۴۵: | ||
اشكالات قاضى سعيد به حكمت متعاليه غالباً سطحى و نشان از عدم رسوخ مبانى متعاليه در انديشۀ وى دارد.او در اين اشكالات از افق ديد استاد خود مولى رجبعلى فراتر نرفته است.در موارد متعددى از تعليقات وى بر اثولوجيا، | اشكالات قاضى سعيد به حكمت متعاليه غالباً سطحى و نشان از عدم رسوخ مبانى متعاليه در انديشۀ وى دارد.او در اين اشكالات از افق ديد استاد خود مولى رجبعلى فراتر نرفته است.در موارد متعددى از تعليقات وى بر اثولوجيا، | ||
مطالب اسفار بدون ذكر مأخذ، عليه صدر المتألهين به كار گرفته شده است.<ref>.ر.ک:مقدمه [[آشتیانی، | مطالب اسفار بدون ذكر مأخذ، عليه صدر المتألهين به كار گرفته شده است.<ref>. ر.ک:مقدمه [[آشتیانی، سید جلالالدین|استاد آشتيانى]] بر تعليقۀ قاضى سعيد بر اثولوجيا، ص 50.</ref> | ||
به واسطه اين دو مشكل يعنى ناهماهنگى درونى فلسفۀ مدرسۀ ملا رجبعلى و عدم انسجام آن نظام فلسفى با حكمت متعاليه برگرفته از فيض، سيماى فلسفى قاضى سعيد در آينۀ آثار مطبوع وى سيمايى ضعيف و خام جلوه مىكند.قاضى سعيد نتوانسته اين دو مبنا را باهم سازگار كند و نظام واحد فلسفى از | به واسطه اين دو مشكل يعنى ناهماهنگى درونى فلسفۀ مدرسۀ ملا رجبعلى و عدم انسجام آن نظام فلسفى با حكمت متعاليه برگرفته از فيض، سيماى فلسفى قاضى سعيد در آينۀ آثار مطبوع وى سيمايى ضعيف و خام جلوه مىكند.قاضى سعيد نتوانسته اين دو مبنا را باهم سازگار كند و نظام واحد فلسفى از | ||
خط ۱۷۸: | خط ۱۷۴: | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
از قاضى سعيد آثار فراوانى به جا مانده است.با توجه به اينكه ارباب تراجم شاگرد قابلتوجهى براى قاضى سعيد ذكر نكردهاند، ظاهرا بايد وى بيشتر به تأليف عنايت كرده باشد تا به تدريس.اكثر آثار وى در شرح احاديث است.همچنين همۀ آثار وى به استثناى كليد بهشت و اسرار الصنايع به زبان عربى نگاشته شده است.به فارسى و عربى شعر مىسروده و آثارش آكنده از آيات و روايات و كلمات عرفا، حكما، متكلمان، مفسران و محدثان است.به دست آوردن ترتيب زمانى آثار قاضى سعيد كمى دشوار است، چرا كه ظاهرا جمعى از اين آثار را در عرض هم مىنگاشته است.روح حاكم بر آثار او عرفانى و صوفىمنشانه است، هرچند قالبى كه براى تأليف انتخاب كرده، غالباً قالب فلسفى است. | از قاضى سعيد آثار فراوانى به جا مانده است.با توجه به اينكه ارباب تراجم شاگرد قابلتوجهى براى قاضى سعيد ذكر نكردهاند، ظاهرا بايد وى بيشتر به تأليف عنايت كرده باشد تا به تدريس.اكثر آثار وى در شرح احاديث است.همچنين همۀ آثار وى به استثناى كليد بهشت و اسرار الصنايع به زبان عربى نگاشته شده است.به فارسى و عربى شعر مىسروده و آثارش آكنده از آيات و روايات و كلمات عرفا، حكما، متكلمان، مفسران و محدثان است.به دست آوردن ترتيب زمانى آثار قاضى سعيد كمى دشوار است، چرا كه ظاهرا جمعى از اين آثار را در عرض هم مىنگاشته است. روح حاكم بر آثار او عرفانى و صوفىمنشانه است، هرچند قالبى كه براى تأليف انتخاب كرده، غالباً قالب فلسفى است. | ||
به نظر [[کربن، هانری|هانرى كربن]]: «قاضى سعيد از برجستهترين نمايندگان عرفانى شيعى امامى است، او شيعى اشراقى بود و همۀ آثار او مىبايستى مدّتها پيش از اين منتشر مىشد».<ref>كربن، تاريخ فلسفۀ اسلامى، ج 2، ص 165.</ref> | به نظر [[کربن، هانری|هانرى كربن]]: «قاضى سعيد از برجستهترين نمايندگان عرفانى شيعى امامى است، او شيعى اشراقى بود و همۀ آثار او مىبايستى مدّتها پيش از اين منتشر مىشد».<ref>كربن، تاريخ فلسفۀ اسلامى، ج 2، ص 165.</ref> | ||
خط ۱۹۴: | خط ۱۹۰: | ||
#اسرار العبادات، تصحيح سيد محمّدباقر سبزوارى، تهران 13.<ref>انتشارات دانشگاه تهران.</ref> | #اسرار العبادات، تصحيح سيد محمّدباقر سبزوارى، تهران 13.<ref>انتشارات دانشگاه تهران.</ref> | ||
#تعليقات على اثولوجيا، با تصحيح و مقدمه [[آشتیانی، سید جلالالدین|سيد جلالالدين آشتيانى]]، تهران 1356.<ref>اين كتاب دو گونه چاپ شده است:1-مستقل، انجمن شاهنشاهى فلسفۀ ايران.2-در ضمن مجموعۀ منتخباتى از آثار حكماى ايران، ج 3، مشهد،1355، سلسله انتشارات انجمن فلسفه.</ref> | #تعليقات على اثولوجيا، با تصحيح و مقدمه [[آشتیانی، سید جلالالدین|سيد جلالالدين آشتيانى]]، تهران 1356.<ref>اين كتاب دو گونه چاپ شده است:1-مستقل، انجمن شاهنشاهى فلسفۀ ايران.2-در ضمن مجموعۀ منتخباتى از آثار حكماى ايران، ج 3، مشهد،1355، سلسله انتشارات انجمن فلسفه.</ref> | ||
#:اين تعليقات بر چهار ميمر(مقاله) اوّل از ده ميمراثولوجيا و ناظر به تعليقات [[ | #:اين تعليقات بر چهار ميمر(مقاله) اوّل از ده ميمراثولوجيا و ناظر به تعليقات [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|شيخ الرئيس]] و متأثر از مبانى حكمت متعاليه است.به رغم مقدمۀ نافع مصحّح، طبع تعليقات طبعى غير منقح از نسخهاى ناقص است و به تصحيحى مجدد نياز دارد. | ||
#شرح توحيد الصدوق، جلد اوّل، تصحيح و تعليق دكتر نجفقلى حبيبى، تهران 1373. | #شرح توحيد الصدوق، جلد اوّل، تصحيح و تعليق دكتر نجفقلى حبيبى، تهران 1373. | ||
#از قاضى سعيد دو نامه به استادش فيض كاشانى و پاسخى از فيض كاشانى منتشر شده است.قاضى سعيد در اين نامهها از فيض تمناى هدايت به وادى عرفان و سلوك را كرده است. | #از قاضى سعيد دو نامه به استادش فيض كاشانى و پاسخى از فيض كاشانى منتشر شده است.قاضى سعيد در اين نامهها از فيض تمناى هدايت به وادى عرفان و سلوك را كرده است. | ||
خط ۲۰۴: | خط ۲۰۰: | ||
#رسالة حقيقة الصلوة(مقالة التوحيد).اين رسالۀ مختصر در سال 1084 در قم تأليف شده و در حاشيۀ شرح الهداية الاثيرية [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدر المتألهين شيرازى]] به طبع رسيده است(تهران1313 ق)<ref>شرح الهداية الاثيرية، ص 357-362.</ref> | #رسالة حقيقة الصلوة(مقالة التوحيد).اين رسالۀ مختصر در سال 1084 در قم تأليف شده و در حاشيۀ شرح الهداية الاثيرية [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدر المتألهين شيرازى]] به طبع رسيده است(تهران1313 ق)<ref>شرح الهداية الاثيرية، ص 357-362.</ref> | ||
#:چكيدۀ رساله اين است كه حقيقت و روح صلوة، توحيد ذات و اسماء و صفات و افعال است و بس. | #:چكيدۀ رساله اين است كه حقيقت و روح صلوة، توحيد ذات و اسماء و صفات و افعال است و بس. | ||
#الاربعين فى شرح الاحاديث المشكله(تأليف بين سالهاى 1079 تا 1091) تصحيح عيسى علىآبادى، با مقدمه سيد نصرالله | #الاربعين فى شرح الاحاديث المشكله(تأليف بين سالهاى 1079 تا 1091) تصحيح عيسى علىآبادى، با مقدمه [[تقوی، نصرالله|سيد نصرالله تقوى]]، تهران 1315 ق.اين كتاب مهمترين | ||
كتاب قاضى سعيد پس از شرح توحيد است.جميع نسخ به جا مانده از اين كتاب ناقص و شامل يك مقدمه و بيست و شش حديث است. | كتاب قاضى سعيد پس از شرح توحيد است.جميع نسخ به جا مانده از اين كتاب ناقص و شامل يك مقدمه و بيست و شش حديث است. | ||
خط ۲۱۰: | خط ۲۰۶: | ||
سوّم:آثار مخطوط قاضى سعيد كه هنوز به زيور طبع آراسته نشده است: | سوّم:آثار مخطوط قاضى سعيد كه هنوز به زيور طبع آراسته نشده است: | ||
#الاربعينيّات لكشف انوار القدسيّات؛ مجموعهاى از ده يا يازده رساله كه قاضى سعيد قبلا آنها را مستقلا تصنيف كرد و سپس تصميم به الحاق آنها در مجموعۀ اربعينيّا گرفت.اين مجموعه در رديف آخرين اثر قاضى محسوب مىشود.وى در نظر داشت در اين مجموعه چهل رساله جمعآورى كند كه عمرش كفاف نداد.رسائل اين مجموعه عبارتند از: | #الاربعينيّات لكشف انوار القدسيّات؛ مجموعهاى از ده يا يازده رساله كه قاضى سعيد قبلا آنها را مستقلا تصنيف كرد و سپس تصميم به الحاق آنها در مجموعۀ اربعينيّا گرفت.اين مجموعه در رديف آخرين اثر قاضى محسوب مىشود.وى در نظر داشت در اين مجموعه چهل رساله جمعآورى كند كه عمرش كفاف نداد. رسائل اين مجموعه عبارتند از: | ||
#:#رسالۀ روح الصلوة.<ref>دكتر حبيبى، رسالۀ اوّل الاربعينيّات را همين رسالۀ حقيقة الصلوة شمرده،(مقدّمه شرح عقايد الصدوق، ج 1)، حال آنكه مرحوم مشكوة، رسالۀ اول الاربعينيات را رسالۀ روح الصلوة ذكر كرده است.ر.ک:مقدمه كليد بهشت.</ref>تفصيل رسالۀ حقيقة الصلوة سابق الذكر. | #:#رسالۀ روح الصلوة.<ref>دكتر حبيبى، رسالۀ اوّل الاربعينيّات را همين رسالۀ حقيقة الصلوة شمرده،(مقدّمه شرح عقايد الصدوق، ج 1)، حال آنكه مرحوم مشكوة، رسالۀ اول الاربعينيات را رسالۀ روح الصلوة ذكر كرده است. ر.ک:مقدمه كليد بهشت.</ref>تفصيل رسالۀ حقيقة الصلوة سابق الذكر. | ||
#:#رسالة اشارة و بشارة فى حقيقة الاختلاف الواقع فى القرآت السبع (1089 قم). | #:#رسالة اشارة و بشارة فى حقيقة الاختلاف الواقع فى القرآت السبع (1089 قم). | ||
#:#الفوائد الرضويه فى شرح حديث سؤال رأس الجالوت من الامام على بن موسى الرضا(ع) فى حقيقة الكفر و الايمان. | #:#الفوائد الرضويه فى شرح حديث سؤال رأس الجالوت من الامام على بن موسى الرضا(ع) فى حقيقة الكفر و الايمان. | ||
خط ۲۵۶: | خط ۲۵۲: | ||
[[التعلیقة علی الفوائد الرضویة]] | [[التعلیقة علی الفوائد الرضویة]] | ||
[[ديوان اشعار قاضی سعيد قمی]] | |||
[[ترجمه و شرح کتاب اسرار عبادات و حقیقت نماز]] | [[ترجمه و شرح کتاب اسرار عبادات و حقیقت نماز]] | ||
[[شرح | [[شرح الأربعین (قاضی سعید قمی)]] | ||
[[الأربعينيات لكشف أنوار القدسيات]] | [[الأربعينيات لكشف أنوار القدسيات]] | ||
[[اسرار العبادات و حقیقته الصلوه]] | [[اسرار العبادات و حقیقته الصلوه]] | ||
[[التعلیقة علی الفوائد الرضویة]] | [[التعلیقة علی الفوائد الرضویة]] | ||
[[رده:زندگینامه]] | [[رده:زندگینامه]] |