بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - ' حسين' به ' حسین')
    جز (جایگزینی متن - 'بغدادی (ابهام زدایی)' به 'بغدادی (ابهام‌زدایی)')
     
    (۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۶: خط ۶:
    |-
    |-
    |نام‎های دیگر  
    |نام‎های دیگر  
    | data-type="authorOtherNames" | اب‍ن‌ طاه‍ر ب‍غ‍دادی‌
    | data-type="authorOtherNames" | اب‍ن طاه‍ر ب‍غ‍دادی‌


    ب‍غ‍دادی‌، اب‍و م‍ن‍ص‍ور ع‍ب‍د ال‍ق‍اه‍ر
    ب‍غ‍دادی‌، اب‍و م‍ن‍ص‍ور ع‍ب‍د ال‍ق‍اه‍ر
    خط ۱۵: خط ۱۵:
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    | data-type="authorfatherName" |
    | data-type="authorfatherName" |طاهر بن محمد
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    خط ۲۱: خط ۲۱:
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    | data-type="authorBirthPlace" |
    | data-type="authorBirthPlace" |بغداد
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    خط ۲۷: خط ۲۷:
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    | data-type="authorTeachers" |
    | data-type="authorTeachers" |ابواسحاق اسفراینى‌
     
    ابو احمد عبدالله ابن عَدی
     
    ابوبكر محمد بن حسن بن فورَك
     
    ابوعمرو اسماعیل بن نُجَید
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    | data-type="authorWritings" |[[الملل و النحل (بغدادي، عبدالقاهر ابن طاهر)]]
    | data-type="authorWritings" |[[اصول الایمان]]
    [[أصول‌الدين (تمیمی بغدادی)]]
     
    [[الملل و النحل (بغدادي، عبد القاهر ابن طاهر)]]
     
    [[الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم]]
    |- class="articleCode"
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف  
    |کد مؤلف  
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE1693AUTHORCODE
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE01693AUTHORCODE
    |}
    |}
    </div>
    </div>
     
    {{کاربردهای دیگر|بغدادی (ابهام‌زدایی)}}
    {{اشتباه نشود|بغدادی، عبدالقادر بن عمر}}
    {{اشتباه نشود|بغدادی، عبدالقادر بن عمر}}
    '''بَغْدادی، ابومنصور عبدالقاهر تمیمى بغدادى''' (متوفای 429ق)، ملقب به «استاد»، متكلم، فقیه‌و ریاضى‌دان‌كه‌در فقه، شافعى مذهب، و در اعتقاد، اشعری بود.


    '''بَغْدادي، ابومنصور عبدالقاهر تميمى بغدادى''' د 429ق، ملقب به «استاد»، متكلم، فقيه‌و رياضى‌دان‌كه‌در فقه، شافعى مذهب، و در اعتقاد، اشعري بود.
    == ولادت ==
    از آغاز زندگى او اطلاعات اندكى در دست است. گفته‌اند كه زادگاه او بغداد بود، تا آنكه‌پدر وی، ابوعبدالله طاهر بن محمد بن عبدالله بغدادی‌د 383ق كه‌مردی‌فرهیخته‌و دانش‌اندوخته‌بود، هر آنچه‌ازاهل‌و عیال‌و ثروت بسیار داشت، به همراه خود برداشت و رو به نیشابور نهاد.


    از آغاز زندگى او اطلاعات اندكى در دست است. گفته‌اند كه زادگاه او بغداد بود، تا آنكه‌پدر وي، ابوعبدالله طاهر بن محمد بن عبدالله بغدادي‌د 383ق كه‌مردي‌فرهيخته‌و دانش‌اندوخته‌بود، هر آنچه‌ازاهل‌و عيال‌و ثروت بسيار داشت، به همراه خود برداشت و رو به نيشابور نهاد.
    سال ورود خاندان بغدادی به نیشابور روشن نیست، اما مى‌دانیم كه عبدالقاهر در 370ق در مناظره‌ای در ناحیه خراسان و احتمالاً در نیشابور شركت داشته است. بر اساس‌برخى شواهد مى‌توان حدس زد زمانى كه عبدالقاهر از درسهاى شیوخ بغداد بهره برده، حدود 20 سال‌داشته‌است.  


    سال ورود خاندان بغدادي به نيشابور روشن نيست، اما مى‌دانيم كه عبدالقاهر در 370ق در مناظره‌اي در ناحيه خراسان و احتمالاً در نيشابور شركت داشته است. بر اساس‌برخى شواهد مى‌توان حدس زد زمانى كه عبدالقاهر از درسهاى شيوخ بغداد بهره برده، حدود 0 سال‌داشته‌است.
    == تحصیلات و استادان ==


    == تحصيلات و استادان ==
    عبدالقاهر در نیشابور نیز به تكمیل تحصیلات خود پرداخت و در حلقة درس ابواسحاق اسفراینى‌ د 418ق حاضر شد و پس از استاد خویش و به خواست وی، بر مسند او تكیه زد و سالیانى به تدریس علوم پرداخت. عبدالقاهر از بسیاری استادان‌دیگر نیز درس آموخته، و حدیث شنیده است كه از آن میان مى‌توان از ابو احمد عبدالله ابن عَدی، ابوبكر محمد بن حسن بن فورَك، ابوعمرو اسماعیل بن نُجَید، ابوعمرو محمد ابن جعفر بن مَطَر و قاضى ابومحمد عبدالله بن عمر مالكى نام برد.


     
    جامعیت علمى عبدالقاهر كه گفته مى‌شود 17 نوع از علوم را تدریس مى‌كرده است حلقه درس وی را به یكى از مهم‌ترین حلقه‌های درسى منطقة خراسان و محل توجه دانشجویان آن زمان بدل ساخته بود  
    عبدالقاهر در نيشابور نيز به تكميل تحصيلات خود پرداخت و در حلقة درس ابواسحاق اسفراينى‌د 418ق حاضر شد و پس از استاد خويش و به خواست وي، بر مسند او تكيه زد و ساليانى به تدريس علوم پرداخت [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساكر]]. عبدالقاهر از بسياري استادان‌ديگر نيز درس آموخته، و حديث شنيده است كه از آن ميان مى‌توان از ابواحمد عبدالله ابن عَدي، ابوبكر محمد بن حسن بن فورَك، ابوعمرو اسماعيل بن نُجَيد، ابوعمرو محمد ابن جعفر بن مَطَر و قاضى ابومحمد عبدالله بن عمر مالكى نام برد.
     
    جامعيت علمى عبدالقاهر كه گفته مى‌شود 17 نوع از علوم را تدريس مى‌كرده است حلقه درس وي را به يكى از مهم‌ترين حلقه‌هاي درسى منطقة خراسان و محل توجه دانشجويان آن زمان بدل ساخته بود  


    == شاگردان ==
    == شاگردان ==




    از شمار شاگردان او، ابوبكر [[بیهقی، احمد بن حسین|احمد بن حسین بيهقى]]، ابوالقاسم قشيري و امام الحرمين جوينى پر آوازه ترند.  
    از شمار شاگردان او، ابوبكر [[بیهقی، احمد بن حسین|احمد بن حسین بیهقى]]، ابوالقاسم قشیری و امام الحرمین جوینى پر آوازه ترند.  


    اندك شواهد موجود، از سفرهاي عبدالقاهر به برخى شهرها مانند بلخ و ري حكايت دارد. به‌نظر مى‌رسد كه اشتغال عمده او در اين سفرها، املاي حديث به خواهندگان آن و يا ارشاد و ايراد مناظرات كلامى بوده باشد.
    اندك شواهد موجود، از سفرهای عبدالقاهر به برخى شهرها مانند بلخ و ری حكایت دارد. به‌نظر مى‌رسد كه اشتغال عمده او در این سفرها، املای حدیث به خواهندگان آن و یا ارشاد و ایراد مناظرات كلامى بوده باشد.


    سرانجام، عبدالقاهر براثر واقعه‌اي كه از آن با عنوان «فتنة تركمانان» ياد كرده‌اند، نيشابور را به‌قصد اسفراين ترك كرد؛ اما چندي نگذشت كه در همان‌جا درگذشت و دركنار آرامگاه استادش ابواسحاق اسفراينى به خاک سپرده شد.
    سرانجام، عبدالقاهر براثر واقعه‌ای كه از آن با عنوان «فتنة تركمانان» یاد كرده‌اند، نیشابور را به‌قصد اسفراین ترك كرد؛ اما چندی نگذشت كه در همان‌جا درگذشت و دركنار آرامگاه استادش ابواسحاق اسفراینى به خاک سپرده شد.


    بر اساس گزارشى از [[ذهبى]] كه عبدالقاهر را در هنگام مرگ مردي كهن‌سال خوانده است، احتمالاً سن او در آن زمان، هفتاد و بيش‌از آن بوده است؛ و از آنجا كه او در بغداد از ابن‌عدي درگذشته 365ق نيز حديث شنيده بود، شايد بتوان تولد او را در حدود سال‌350ق تخمين زد.
    بر اساس گزارشى از [[ذهبى]] كه عبدالقاهر را در هنگام مرگ مردی كهن‌سال خوانده است، احتمالاً سن او در آن زمان، هفتاد و بیش‌از آن بوده است؛ و از آنجا كه او در بغداد از ابن‌ عدی درگذشته 365ق نیز حدیث شنیده بود، شاید بتوان تولد او را در حدود سال‌350ق تخمین زد.


    == آثار==
    == آثار==


    الف- چاپى:  
    الف- چاپى:  


    اصول‌الدين، كه با نام‌التبصرة البغدادية نيز شناخته مى‌شده است.
    اصول‌الدین، كه با نام‌التبصرة البغدادیة نیز شناخته مى‌شده است.


    الفَرق بين الفِرَق،.
    الفَرق بین الفِرَق،.


    الملل‌و النحل. اين اثر همچون كتاب الفرق به بيان آراء فرقه‌هاي كلامى در دنياي اسلام پرداخته، و با ذكر فضليت اهل سنت و جماعت خاتمه يافته است.
    الملل‌و النحل. این اثر همچون كتاب الفرق به بیان آراء فرقه‌های كلامى در دنیای اسلام پرداخته، و با ذكر فضلیت اهل سنت و جماعت خاتمه یافته است.


    الناسخ و المنسوخ.
    الناسخ و المنسوخ.
    خط ۷۸: خط ۸۷:
    ب- خطى:  
    ب- خطى:  


    تأويل المتشابهات فى‌الاخبار و الآيات. تفسير الاسماء و الصفات في الكلام و العلم الالهى
    تأویل المتشابهات فى‌الاخبار و الآیات. تفسیر الاسماء و الصفات فی الكلام و العلم الالهى


    التكملة في الحساب.
    التكملة فی الحساب.


    ابطال القول بالتولد. بلوغ المدي في اصول الهدي.
    ابطال القول بالتولد. بلوغ المدی فی اصول الهدی.


    التحصيل، در اصول فقه.
    التحصیل، در اصول فقه.


    تفسير القرآن.
    تفسیر القرآن.


    تفضيل الفقير الصابر على الغنى الشاكر.  
    تفضیل الفقیر الصابر على الغنى الشاكر.  


    == روش‌شناسى‌و رويكردها==
    == روش‌شناسى‌و رویكردها==


    عبدالقاهر بغدادی امروزه، به علت انتشار چند اثر كلامى از وی، شاید بیشتر به عنوان یك متكلم اشعری متعصب باز شناخته شود، در حالى كه به نظر مى‌رسد آراء او در زمینة فقه و به تبع آن، علم حساب كه در مباحث خاصى مانند باب ارث كاربرد داشت، بیشتر محل اعتنا بوده است. منابع كهن عبدالقاهر را از پیشروان دفاع از مذهب شافعى، به‌ویژه در مقابل حنفى‌مذهبان، به‌شمار آورده‌اند. هرچند كه‌جانب‌داری او از شافعى، گاه دور از افراط و تعصب نبوده است با این حال، آراء فقهى وى همواره مورد توجه فقیهان و اصولیان بوده، و در آثار مختلف مورد بحث قرار گرفته است.


    عبدالقاهر بغدادي امروزه، به علت انتشار چند اثر كلامى از وي، شايد بيشتر به عنوان يك متكلم اشعري متعصب باز شناخته شود، در حالى كه به نظر مى‌رسد آراء او در زمينة فقه و به تبع آن، علم حساب كه در مباحث خاصى مانند باب ارث كاربرد داشت، بيشتر محل اعتنا بوده است. منابع كهن عبدالقاهر را از پيشروان دفاع از مذهب شافعى، به‌ويژه در مقابل حنفى‌مذهبان، به‌شمار آورده‌اند. هرچند كه‌جانب‌داري او از شافعى، گاه دور از افراط و تعصب نبوده است با اين حال، آراء فقهى وى همواره مورد توجه فقيهان و اصوليان بوده، و در آثار مختلف مورد بحث قرار گرفته است.
    در واقع، آنچه از آثار عبدالقاهر در علم كلام به دست آمده است، از نظر محتوا متضمن مطلب تازه‌ای نیست. او كه از طبقة سوم شاگردان ابوالحسن اشعری‌د 24ق36/م‌به شمار مى‌رود در آثار خویش به طور عمده به بازگویى مطالب اسلاف خود پرداخته است؛ چنان‌كه در آثار كلامى او، حتى اشاره‌ای به نام و عقاید قاضى عبدالجبار د 15ق025/م متكلم بزرگ معتزلى معاصر وی نمى‌توان یافت. از این‌رو، شاید بتوان گفت كه شهرت و اقتدار حوزة درسى وی در نیشابور، و به‌طور كلى خطه خراسان بود كه بستر مناسبى برای ترویج تألیفات او فراهم آورد.  


    در واقع، آنچه از آثار عبدالقاهر در علم كلام به دست آمده است، از نظر محتوا متضمن مطلب تازه‌اي نيست. او كه از طبقة سوم شاگردان ابوالحسن اشعري‌د 24ق36/م‌به شمار مى‌رود در آثار خويش به طور عمده به بازگويى مطالب اسلاف خود پرداخته است؛ چنان‌كه در آثار كلامى او، حتى اشاره‌اي به نام و عقايد قاضى عبدالجبار د 15ق025/م متكلم بزرگ معتزلى معاصر وي نمى‌توان يافت. از اين‌رو، شايد بتوان گفت كه شهرت و اقتدار حوزة درسى وي در نيشابور، و به‌طور كلى خطه خراسان بود كه بستر مناسبى برای ترويج تأليفات او فراهم آورد.  
    به هر حال، نكتة اساسى كه باید مورد توجه قرار داد، آن است كه عبدالقاهر بنای خود را به طور اخص در كتاب [[الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم|الفرق بین الفرق]] ‌بر نوعى بدعت در شیوة تبیين آراء كلامى نهاد كه مى‌توان آن را فاصله گرفتن از طرح بى‌طرفانة عقاید نامید.  


    به هر حال، نكتة اساسى كه بايد مورد توجه قرار داد، آن است كه عبدالقاهر بناي خود را به طور اخص در كتاب [[الفرق بين الفرق و بيان فرقة الناجية منهم|الفرق بين الفرق]] ‌بر نوعى بدعت در شيوة تبيين آراء كلامى نهاد كه مى‌توان آن را فاصله گرفتن از طرح بى‌طرفانة عقايد ناميد.
    به طور كلى، شیوة عبدالقاهر را در طرح مباحث كلامى، مى‌توان در ضمن این نكات مورد توجه قرار داد:


    به طور كلى، شيوة عبدالقاهر را در طرح مباحث كلامى، مى‌توان در ضمن اين نكات مورد توجه قرار داد:
    الف - انكار و تأویل‌هر آنچه بتوان در مورد مخالفان، نوعى كمال‌و فضیلت به شمار آورد. به طور نمونه، در این‌باره مى‌توان به آنچه عبدالقاهر دربارة واصل بن عطا، نظّام و [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] آورده است، اشاره كرد.


    الف - انكار و تأويل‌هر آنچه بتوان در مورد مخالفان، نوعى كمال‌و فضيلت به شمار آورد. به طور نمونه، در اين‌باره مى‌توان به آنچه عبدالقاهر دربارة واصل بن عطا، نظّام و [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] آورده است، اشاره كرد.
    عبدالقاهر گاه اسامى افراد و گروه‌ها را نیز از طریق توسل به صنایع لفظى و غیر آن، دستاویزی برای تحقیر و استهزا قرار داده است و هدف عمده او از این همه، اثبات این اصل است كه امامان و دانایان امت در همة علوم، تنها از میان پیروان اشعری به ظهور رسیده‌اند.


    عبدالقاهر گاه اسامى افراد و گروه‌ها را نيز از طريق توسل به صنايع لفظى و غير آن، دستاويزي برای تحقير و استهزا قرار داده است و هدف عمده او از اين همه، اثبات اين اصل است كه امامان و دانايان امت در همة علوم، تنها از ميان پيروان اشعري به ظهور رسيده‌اند.
    ب - كاربرد گستردة گزارشهای جدلى و خطابى كه فایده‌ای جز خاموش كردن دشمن یا خشنود كردن عوام ندارد. شیوة عبدالقاهر در برخى از این موارد، ملزم ساختن حریف به مخالفت با حكمى فقهى است كه احتمالاً قابل مناقشه هم هست بسا كه او هدفى جز زشت جلوه دادن شخصیت رقیب نداشته است.


    ب - كاربرد گستردة گزارشهاي جدلى و خطابى كه فايده‌اي جز خاموش كردن دشمن يا خشنود كردن عوام ندارد. شيوة عبدالقاهر در برخى از اين موارد، ملزم ساختن حريف به مخالفت با حكمى فقهى است كه احتمالاً قابل مناقشه هم هست بسا كه او هدفى جز زشت جلوه دادن شخصيت رقيب نداشته است.
    ج - ایجاد تفرقه در میان قائلان به یك عقیده، از طریق پررنگ كردن تفاوتها در مشربهای اعتقادی و تأكید بر اختلاف آبشخور فرق مختلف.


    ج - ايجاد تفرقه در ميان قائلان به يك عقيده، از طريق پررنگ كردن تفاوتها در مشربهاي اعتقادي و تأكيد بر اختلاف آبشخور فرق مختلف.
    د - به‌كار بردن لحنى ستیزه‌جویانه‌و عنادآمیز در بیان مطالب كه گاه آشكارا از شأن مباحث علمى‌دور مى‌شود.  


    د - به‌كار بردن لحنى ستيزه‌جويانه‌و عنادآميز در بيان مطالب كه گاه آشكارا از شأن مباحث علمى‌دور مى‌شود.  
    ه - تكفیر بى‌پروای مخالفان و متهم‌ساختن آنان به خروج از دین چنان‌كه گویى مرز میان حق‌و باطل چنان روشن و فراخ است كه مى‌توان كلام اشعری را در هاله‌ای روشن از حقانیت، و كلام دیگران را در حلقة تاریكى از تردید و بطلان دید.


    ه - تكفير بى‌پرواي مخالفان و متهم‌ساختن آنان به خروج از دين چنان‌كه گويى مرز ميان حق‌و باطل چنان روشن و فراخ است كه مى‌توان كلام اشعري را در هاله‌اي روشن از حقانيت، و كلام ديگران را در حلقة تاريكى از ترديد و بطلان ديد.
    و - نگرش به قضایای كلامى نه از موقف جریانى سیال از ذهنیات و قضایای بشری، بلكه از زاویة نصوصى كه به دلالت و استحكام آنها اطمینان كامل وجود دارد. وی عملاً به نفع نص دست از اجتهاد بر مى‌دارد -شیوه‌ای كه بیشتر از اصحاب حدیث و اهل ظاهر به ظهور رسیده است و این موضوعى است كه بازشناسى هویت عبدالقاهر متكلم را از عبدالقاهر فقیه مشكل مى‌كند<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7877 جعفری‌نائینی، علی‌رضا، ج12، ص362]</ref>.
    ==پانویس==
    <references/>


    و - نگرش به قضاياي كلامى نه از موقف جريانى سيال از ذهنيات و قضاياي بشري، بلكه از زاوية نصوصى كه به دلالت و استحكام آنها اطمينان كامل وجود دارد. وي عملاً به نفع نص دست از اجتهاد بر مى‌دارد -شيوه‌اي كه بيشتر از اصحاب حديث و اهل ظاهر به ظهور رسيده است و اين موضوعى است كه بازشناسى هويت عبدالقاهر متكلم را از عبدالقاهر فقيه مشكل مى‌كند.
    ==منابع مقاله==


    [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7877|جعفری‌نائینی، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378]


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    خط ۱۲۲: خط ۱۳۵:
    [[اصول الایمان]]  
    [[اصول الایمان]]  


    [[اصول الدین (بغدادی)]]  
    [[أصول‌الدين (تمیمی بغدادی)]]  


    [[الملل و النحل (بغدادي، عبدالقاهر ابن طاهر)]]  
    [[الملل و النحل (بغدادي، عبد القاهر ابن طاهر)]]
     
    [[الناسخ و المنسوخ (عبدالقاهر بغدادی)]]


    [[الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم]]  
    [[الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم]]  


    [[الایضاح عن اصول صناعه المساح]]  
    [[الایضاح عن اصول صناعه المساح]]  
    [[أصول الدین]]


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۱۹

    بغدادی، عبدالقاهر ابن طاهر
    نام بغدادی، عبدالقاهر ابن طاهر
    نام‎های دیگر اب‍ن طاه‍ر ب‍غ‍دادی‌

    ب‍غ‍دادی‌، اب‍و م‍ن‍ص‍ور ع‍ب‍د ال‍ق‍اه‍ر

    ع‍ب‍د ال‍ق‍اه‍ر ال‍ب‍غ‍دادی‌

    ع‍ب‍د ال‍ق‍اه‍ر ال‍ت‍م‍ی‍م‍ی‌

    نام پدر طاهر بن محمد
    متولد
    محل تولد بغداد
    رحلت 429 ق
    اساتید ابواسحاق اسفراینى‌

    ابو احمد عبدالله ابن عَدی

    ابوبكر محمد بن حسن بن فورَك

    ابوعمرو اسماعیل بن نُجَید

    برخی آثار اصول الایمان

    أصول‌الدين (تمیمی بغدادی)

    الملل و النحل (بغدادي، عبد القاهر ابن طاهر)

    الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم

    کد مؤلف AUTHORCODE01693AUTHORCODE

    بَغْدادی، ابومنصور عبدالقاهر تمیمى بغدادى (متوفای 429ق)، ملقب به «استاد»، متكلم، فقیه‌و ریاضى‌دان‌كه‌در فقه، شافعى مذهب، و در اعتقاد، اشعری بود.

    ولادت

    از آغاز زندگى او اطلاعات اندكى در دست است. گفته‌اند كه زادگاه او بغداد بود، تا آنكه‌پدر وی، ابوعبدالله طاهر بن محمد بن عبدالله بغدادی‌د 383ق كه‌مردی‌فرهیخته‌و دانش‌اندوخته‌بود، هر آنچه‌ازاهل‌و عیال‌و ثروت بسیار داشت، به همراه خود برداشت و رو به نیشابور نهاد.

    سال ورود خاندان بغدادی به نیشابور روشن نیست، اما مى‌دانیم كه عبدالقاهر در 370ق در مناظره‌ای در ناحیه خراسان و احتمالاً در نیشابور شركت داشته است. بر اساس‌برخى شواهد مى‌توان حدس زد زمانى كه عبدالقاهر از درسهاى شیوخ بغداد بهره برده، حدود 20 سال‌داشته‌است.

    تحصیلات و استادان

    عبدالقاهر در نیشابور نیز به تكمیل تحصیلات خود پرداخت و در حلقة درس ابواسحاق اسفراینى‌ د 418ق حاضر شد و پس از استاد خویش و به خواست وی، بر مسند او تكیه زد و سالیانى به تدریس علوم پرداخت. عبدالقاهر از بسیاری استادان‌دیگر نیز درس آموخته، و حدیث شنیده است كه از آن میان مى‌توان از ابو احمد عبدالله ابن عَدی، ابوبكر محمد بن حسن بن فورَك، ابوعمرو اسماعیل بن نُجَید، ابوعمرو محمد ابن جعفر بن مَطَر و قاضى ابومحمد عبدالله بن عمر مالكى نام برد.

    جامعیت علمى عبدالقاهر كه گفته مى‌شود 17 نوع از علوم را تدریس مى‌كرده است حلقه درس وی را به یكى از مهم‌ترین حلقه‌های درسى منطقة خراسان و محل توجه دانشجویان آن زمان بدل ساخته بود

    شاگردان

    از شمار شاگردان او، ابوبكر احمد بن حسین بیهقى، ابوالقاسم قشیری و امام الحرمین جوینى پر آوازه ترند.

    اندك شواهد موجود، از سفرهای عبدالقاهر به برخى شهرها مانند بلخ و ری حكایت دارد. به‌نظر مى‌رسد كه اشتغال عمده او در این سفرها، املای حدیث به خواهندگان آن و یا ارشاد و ایراد مناظرات كلامى بوده باشد.

    سرانجام، عبدالقاهر براثر واقعه‌ای كه از آن با عنوان «فتنة تركمانان» یاد كرده‌اند، نیشابور را به‌قصد اسفراین ترك كرد؛ اما چندی نگذشت كه در همان‌جا درگذشت و دركنار آرامگاه استادش ابواسحاق اسفراینى به خاک سپرده شد.

    بر اساس گزارشى از ذهبى كه عبدالقاهر را در هنگام مرگ مردی كهن‌سال خوانده است، احتمالاً سن او در آن زمان، هفتاد و بیش‌از آن بوده است؛ و از آنجا كه او در بغداد از ابن‌ عدی درگذشته 365ق نیز حدیث شنیده بود، شاید بتوان تولد او را در حدود سال‌350ق تخمین زد.

    آثار

    الف- چاپى:

    اصول‌الدین، كه با نام‌التبصرة البغدادیة نیز شناخته مى‌شده است.

    الفَرق بین الفِرَق،.

    الملل‌و النحل. این اثر همچون كتاب الفرق به بیان آراء فرقه‌های كلامى در دنیای اسلام پرداخته، و با ذكر فضلیت اهل سنت و جماعت خاتمه یافته است.

    الناسخ و المنسوخ.

    ب- خطى:

    تأویل المتشابهات فى‌الاخبار و الآیات. تفسیر الاسماء و الصفات فی الكلام و العلم الالهى

    التكملة فی الحساب.

    ابطال القول بالتولد. بلوغ المدی فی اصول الهدی.

    التحصیل، در اصول فقه.

    تفسیر القرآن.

    تفضیل الفقیر الصابر على الغنى الشاكر.

    روش‌شناسى‌و رویكردها

    عبدالقاهر بغدادی امروزه، به علت انتشار چند اثر كلامى از وی، شاید بیشتر به عنوان یك متكلم اشعری متعصب باز شناخته شود، در حالى كه به نظر مى‌رسد آراء او در زمینة فقه و به تبع آن، علم حساب كه در مباحث خاصى مانند باب ارث كاربرد داشت، بیشتر محل اعتنا بوده است. منابع كهن عبدالقاهر را از پیشروان دفاع از مذهب شافعى، به‌ویژه در مقابل حنفى‌مذهبان، به‌شمار آورده‌اند. هرچند كه‌جانب‌داری او از شافعى، گاه دور از افراط و تعصب نبوده است با این حال، آراء فقهى وى همواره مورد توجه فقیهان و اصولیان بوده، و در آثار مختلف مورد بحث قرار گرفته است.

    در واقع، آنچه از آثار عبدالقاهر در علم كلام به دست آمده است، از نظر محتوا متضمن مطلب تازه‌ای نیست. او كه از طبقة سوم شاگردان ابوالحسن اشعری‌د 24ق36/م‌به شمار مى‌رود در آثار خویش به طور عمده به بازگویى مطالب اسلاف خود پرداخته است؛ چنان‌كه در آثار كلامى او، حتى اشاره‌ای به نام و عقاید قاضى عبدالجبار د 15ق025/م متكلم بزرگ معتزلى معاصر وی نمى‌توان یافت. از این‌رو، شاید بتوان گفت كه شهرت و اقتدار حوزة درسى وی در نیشابور، و به‌طور كلى خطه خراسان بود كه بستر مناسبى برای ترویج تألیفات او فراهم آورد.

    به هر حال، نكتة اساسى كه باید مورد توجه قرار داد، آن است كه عبدالقاهر بنای خود را به طور اخص در كتاب الفرق بین الفرق ‌بر نوعى بدعت در شیوة تبیين آراء كلامى نهاد كه مى‌توان آن را فاصله گرفتن از طرح بى‌طرفانة عقاید نامید.

    به طور كلى، شیوة عبدالقاهر را در طرح مباحث كلامى، مى‌توان در ضمن این نكات مورد توجه قرار داد:

    الف - انكار و تأویل‌هر آنچه بتوان در مورد مخالفان، نوعى كمال‌و فضیلت به شمار آورد. به طور نمونه، در این‌باره مى‌توان به آنچه عبدالقاهر دربارة واصل بن عطا، نظّام و جاحظ آورده است، اشاره كرد.

    عبدالقاهر گاه اسامى افراد و گروه‌ها را نیز از طریق توسل به صنایع لفظى و غیر آن، دستاویزی برای تحقیر و استهزا قرار داده است و هدف عمده او از این همه، اثبات این اصل است كه امامان و دانایان امت در همة علوم، تنها از میان پیروان اشعری به ظهور رسیده‌اند.

    ب - كاربرد گستردة گزارشهای جدلى و خطابى كه فایده‌ای جز خاموش كردن دشمن یا خشنود كردن عوام ندارد. شیوة عبدالقاهر در برخى از این موارد، ملزم ساختن حریف به مخالفت با حكمى فقهى است كه احتمالاً قابل مناقشه هم هست بسا كه او هدفى جز زشت جلوه دادن شخصیت رقیب نداشته است.

    ج - ایجاد تفرقه در میان قائلان به یك عقیده، از طریق پررنگ كردن تفاوتها در مشربهای اعتقادی و تأكید بر اختلاف آبشخور فرق مختلف.

    د - به‌كار بردن لحنى ستیزه‌جویانه‌و عنادآمیز در بیان مطالب كه گاه آشكارا از شأن مباحث علمى‌دور مى‌شود.

    ه - تكفیر بى‌پروای مخالفان و متهم‌ساختن آنان به خروج از دین چنان‌كه گویى مرز میان حق‌و باطل چنان روشن و فراخ است كه مى‌توان كلام اشعری را در هاله‌ای روشن از حقانیت، و كلام دیگران را در حلقة تاریكى از تردید و بطلان دید.

    و - نگرش به قضایای كلامى نه از موقف جریانى سیال از ذهنیات و قضایای بشری، بلكه از زاویة نصوصى كه به دلالت و استحكام آنها اطمینان كامل وجود دارد. وی عملاً به نفع نص دست از اجتهاد بر مى‌دارد -شیوه‌ای كه بیشتر از اصحاب حدیث و اهل ظاهر به ظهور رسیده است و این موضوعى است كه بازشناسى هویت عبدالقاهر متكلم را از عبدالقاهر فقیه مشكل مى‌كند[۱].

    پانویس

    منابع مقاله

    دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378

    وابسته‌ها