مارکسیسم و مسائل زبان‌شناسی

مارکسیسم و مسائل زبان‌شناسی
پدیدآوران	ویساریونوویچ استالین، یوسیف (نویسنده) اصلانی، محمدرضا (مترجم)
ناشر	کتاب بهار
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
شابک	‎0ـ33ـ7067ـ622ـ978
کد کنگره	‏

مارکسیسم و مسائل زبان‌شناسی تألیف یوسیف ویساریونوویچ استالین، ترجمه دکتر محمدرضا اصلانی، در سال‌های آخر عمر استالین، جزوه‌ای با عنوان «مارکسیسم و مسائل زبان‌شناسی» از او چاپ شد. مطالب این جزوه مصاحبه‌هایی است که او به روزنامۀ «پراودا» دربارۀ زبان و زبان‌شناسی کرده بود و اهمیتش به‌اندازه‌ای بود که مایکل هلیدی در مقالات کتاب «زبان در جهان در حال تغییر» به دیدگاه‌های استالین دربارۀ نظام دستوری و ذخیرۀ واژگان پایه اشاره کرد.

گزارش کتاب

دیدگاه‌هایی که تاریخ‌نویسان دربارۀ استالین دارند، به‌غایت متناقض و شگفت‌انگیز است؛ عده‌‌ای او را رهبری یگانه می‌پندارند که در جنگی مصیبت‌بار روسیه را از چنگ آلمان هیتلری نجات داد و شکست حتمی را به پیروزی بدل کرد؛ در دورۀ حکومتش بی‌سوادی ریشه‌کن شد؛ موقعیت‌های شغلی افزایش یافت؛ تحصیلات و خدمات پزشکی رایگان شد و خلق اتحاد شوروی از شر تیفوس و مالاریا نجات پیدا کرد؛ همچنین پیشرفت‌های پزشکی باعث شد طول عمر متوسط شهروندان افزایش یابد. افزون بر اینها زنان از تحصیلات کافی و حقوق برابر با مردان برخوردار شدند؛ آنها برای اولین بار امکان یافتند تا نوزادان خود را در بیمارستان به دنیا بیاورند. برخی دیگر استالین را روستازادۀ گرجی فقیر می‌پندارند که پله‌های ترقی را طی کرد و در نهایت به ژنرالی مهم و تأثیرگذار بدل شد. حاکمیت او فرازونشیب‌های بسیار داشت و کارنامه‌اش آمیخته به نیکی و پلشتی است.

زبان‌شناسی از معدود رشته‌هایی است که استالین علاقۀ خاصی به آن داشت. نیکولای یاکلوفلویچ از چهره‌های شاخص زبان‌شناسی در شوروی دورۀ استالین به حساب می‌آمد. مار مدعی بود که زبان ساختاری طبقاتی دارد و ساختار زبان را ساختار اجتماعی جامعه تعیین می‌کند. به اعتقاد مار ارزش اجتماعی زبان مانند ارزش اجتماعی نقاشی با دیگر هنرهاست. از دیدگاه او ابرخانوادۀ زبانی نخستین که همۀ زبان‌های دنیا از آن ریشه گرفته به سه خانوادۀ حامی، سامی و یافثی تقسیم می‌شود.

مار ادعا می‌کرد زبان یافثی مادر همۀ زبان‌هاست و به طور خاص زبان‌های کارتولی و قفقازی از آن انشعاب یافته‌اند. بر این اساس او منکر پیوستگی خویشاوندی میان زبان‌ها بود و در نهایت می‌توان گفت تفاوت زبانی را زدود، به طوری که آنها در یکدیگر ادغام شوند؛ دقیقاً مانند همان نظریۀ ارتدکس مارکسیستی که عنوان می‌کرد دولت‌ها ابزار حکومت طبقاتی‌اند و باید در یکدیگر ادغام شوند تا از بین بروند. مار تلاش می‌کرد بین نظریۀ ماریستی خود و مارکسیسم پیوندی برقرار کند.

در سال‌های آخر عمر استالین، جزوه‌ای با عنوان «مارکسیسم و مسائل زبان‌شناسی» از او چاپ شد. مطالب این جزوه مصاحبه‌هایی است که او به روزنامۀ «پراودا» دربارۀ زبان و زبان‌شناسی کرده بود و اهمیتش به‌اندازه‌ای بود که مایکل هلیدی در مقالات کتاب «زبان در جهان در حال تغییر» به دیدگاه‌های استالین دربارۀ نظام دستوری و ذخیرۀ واژگان پایه اشاره کرد و البته در دعوای زبان‌شناسانه‌ای که استالین با مار داشت، بیشتر از مار جانب‌داری کرد. این کتاب ترجمۀ نسخۀ انگلیسی آن جزوه است. افزون بر این در انتهای کتاب ترجمۀ مقاله‌ای از مایکل اسمیت با عنوان «پیوستگی صورت‌ها؛ زبان، ملت، استالین» به پیوست آمده که از نظر موضوعی کامل‌کنندۀ مطلب است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات