ح‍اف‍ظ اص‍ف‍ه‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍د

ح‍اف‍ظ اص‍ف‍ه‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍د

محمد حافظ اصفهانی (اواخر قرن 9 و اوایل قرن 10 هجری)، مشهور به «محمد حافظ مخترع»، شیعه، مهندس و مخترع اصفهانی، از ملازمان سلطان احمد گورکان (حک: 873-899ق)، صاحب کتاب «نتيجة الدولة» و از شاگردان غیاث‌الدین منصور دشتکی.

شرح حال

از وی اطلاع چندانی در دست نیست. جز آنچه خود او در کتاب «نتيجة الدولة» در ضمن مطالب، به‌مناسبتی ذکر کرده است.

نام

در دیباچه کتاب «نتيجة الدولة» و بار دیگر در مقاله دوم، اسم خود را «محمد الحافظ المخترع» و جای دیگر، در دیباچه، در ضمن ماده تاریخی، «محمد الإصفهاني» آورده است.

آشنایی با قرآن

از کلمه حافظ که در آن ایام، لقب عام کسانی بوده است که قرآن را از بر می‌خوانده‌اند، ممکن است نتیجه گرفت که مؤلف یا پدرش، این پیشه را داشته‌اند. اینکه در متن کتاب، مکرر به آیات قرآن و احادیث استشهاد شده و مؤلف در دیباچه کتاب نوشته است راهنمایی برای یاد گرفتن متشابهات قرآن تدوین کرده بود، می‌رساند که با علوم قرآنی آشنا و به تعلیمات اسلامی، علاقه‌مند بوده است.

مذهب

در اینکه حافظ اصفهانی شیعه بوده است، تردید نیست. مکرر به خاندان عصمت و طهارت، اظهار ارادت کرده است؛ از جمله در دیباچه کتاب می‌گوید که به عدد چهارده معصوم(ع)، چهارده اختراع کرده‌ام و در شعری که گویا اثر طبع او باشد، خود را بنده دوازده امام و خاک پای چهارده معصوم(ع) خوانده است.

تحصیلات

احتمال می‌رود حافظ اصفهانی ایام جوانی را در اصفهان گذرانیده و بعد، برای کسب علم و تکمیل معلومات خود، به خراسان که در آن وقت، مرکز علم و ادب ایران بوده، رفته است.

اساتید

از اظهار ارادتی که به غیاث‌الدین منصور دشتکی، دانشمند معروف آن زمان کرده است، این احتمال قوت می‌گیرد که شاید شاگرد یا تربیت‌یافته او باشد؛ به‌خصوص که کتاب را به نام او تألیف کرده است.

اختراعات

از عبارت «دیباچه لطایف اوقات را در.... الخ» استنباط می‌شود که کارهای فنی و صنعتی را دوست داشته و وقت خود را در این رشته، صرف می‌کرده است. اسم چند شهر را در کتاب برده و راجع به اختراعات و کارهایی که در آن‌ها کرده، مطالبی نوشته است.

منابع مقاله

بینش، تقی، مقدمه کتاب «نتيجة الدولة»، تألیف محمد حافظ اصفهانی، تصحیح تقی بینش، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول، 1350.

وابسته‌ها

نتیجة‌ الدوله‌