جهان‌بینی در ایران پیش از انقلاب

جهان‌بینی در ایران پیش از انقلاب
پدیدآوران	پدرسن، کلاوس (نویسنده) سمیعی، احمد (مترجم)
ناشر	هرمس
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
شابک	‎7ـ244ـ456ـ600ـ978
موضوع	قرن‌ ۱۴ - تا‌ریخ‌ و نقد داستا‌ن‌ ها‌ی فا‌رسی‌,کتا‌بها‌ی نقد شده‌ داستا‌ن‌ ها‌ی فا‌رسی‌,قرن‌ ۱۴ - تا‌ریخ‌ و نقد ادبیا‌ت‌ فا‌رسی‌
کد کنگره	‏PIR ۳۸۶۹/پ۴ج۹

جهان بینی در ایران پیش از انقلاب: تحلیل ادبی آثار چند نویسنده در بافت تاریخ افکار تألیف کلاوس پدرسن، با گزارش احمد سمیعی گیلانی، نویسنده این پرسش را مطرح می‌کند که طی دورۀ تاریخی از 1920 تا 1970، کدام ایدئولوژی‌ها و جهان‌بینی‌ها در ایران پدید آمدند و میان ایدئولوژی و جهان‌بینی دوران پس از انقلاب و پیش از انقلاب چه رابطه و نسبتی وجود دارد.

ساختار

کتاب در شش بخش به نگارش درآمده است.

گزارش کتاب

بخش مهمی از کتاب‌هایی که در دو دهۀ اخیر قرن بیستم دربارۀ ایران نوشته شده، مربوط است به انقلاب سال 1357 و تبدیل حیرت‌آور آن به انقلاب اسلامی. در یک دسته از این کتاب‌ها توجه اصلی معطوف است به اوضاع سیاسی و اقتصادی و اجتماعی ایران در قرن بیستم، به حیث علل انقلاب. در دستۀ دیگر توجه اصلی معطوف است به مذهب و تحول افکار در تلاش برای بیان این معنی که چرا انقلاب ایران به انقلاب اسلامی مبدل شد. کتاب‌هایی از این دسته، انگیزۀ مطالعات مؤلف (کلاوس پدرسن) در متون مذهبی، سیاسی و ادبی و هم در عرصۀ انسان‌شناسی در ایران شد. دامنۀ چنین مطالعاتی بسیار وسیع بود؛ بنابراین مؤلف بر آن شد که آن را به چند اثر ادبی و هم آثار گروهی منتخب از متفکران محدود سازد. توجه به آثار ادبی از این‌رو بود که این آثار روشنگر آرمانی گوهر انسانی و زندگی و جهان‌اند و هم از دیدگاه‌های فلسفی و جهان‌بینی‌ها ملهم‌اند و در عین حال آنها را منعکس می‌سازند و افزون بر اینها هم بیانگر و هم گزارندۀ تجارب زندگی‌اند. ادبیات با ایفای این نقش‌ها، میان نظر و عمل پل می‌بندد و به پژوهشگر امکان می‌دهد که دربارۀ فرهنگ موضوع مطالعه بصیرت ژرف‌تری پیدا کند.

در قرن بیستم حیات فکری در ایران به‌ویژه در عرصۀ فلسفه و ایدئولوژی از فرهنگ غرب متأثر شده است. مؤلف در تحقیق خود برای مصون ماندن از آفتی که پژوهشگر غربی در مطالعۀ عناصر غربی در فرهنگ شرق چه‌بسا دچار آن گردد، کوشیده است تا بیشتر توصیف‌گر باشد تا مفسر.

نویسنده این پرسش را مطرح می‌کند که طی دورۀ تاریخی از 1920 تا 1970، کدام ایدئولوژی‌ها و جهان‌بینی‌ها در ایران پدید آمدند و میان ایدئولوژی و جهان‌بینی دوران پس از انقلاب و پیش از انقلاب چه رابطه و نسبتی وجود دارد.

جهان‌بینی‌هایی که مؤلف موضوع مطالعه قرار داده، در متونی بیان شده‌اند که نخبگان روشنفکر ایرانی در عصر پهلوی نوشتند؛ روشنفکران پیشتاز که ترجمان اصولی‌ترین وجوه فکری و صور دریافت شمرده می‌شوند و بیشتر با آن جهان‌بینی که در ذات مرام انقلاب اسلامی وجود دارد، در کشاکشند.

پدرسن در چند فصل به تحلیل داستان‌هایی کوتاه از پنج نویسندۀ ایرانی ـ جمال‌زاده، هدایت، چوبک، آل احمد و گلشیری ـ می‌پردازد. سپس در فصل آخر ضمن مرور نوشته‌های چهار متفکر و مرام‌پرداز ایرانی ـ سید جمال‌الدین اسدآبادی، کسروی، نصر و شریعتی ـ نتایج این تحلیل را در چشم‌اندازی جمع‌بندی می‌کند.

در این کتاب سیر فکری غالب اندیشمندان در ایران از عصر مشروطیت تا انقلاب سال 1357 در عناوین آن ترسیم شده است. مؤلف بر آن است که داستان کوتاه یگانه نوع ادبی در ادبیات نوین ایران است که پروردگی آن تمام یافته و سراسر دورۀ موضوع مطالعه را فرا می‌گیرد. وی همین ویژگی‌ها را دلیل انتخاب آن برای کار تحلیلی خود شمرده است. داستان‌های برگزیده بیش از هر چیز، بیانگر برخورد نویسنده با امری ناشناخته و تفسیر او از آن‌اند. باید گفت که وجوه فکری تازۀ غرب در عرصۀ علم و فلسفه که به جامعۀ مذهبی و سنتی ایران نفوذ کرده، خود امری بی‌سابقه و ناشخته و از این‌رو جوابگوی یکی از لوازم حتمی داستان کوتاه شمرده شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات