ابن اعرابی، ابوعبدالله محمد بن زیاد: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

ابن اعرابی، ابوعبدالله محمد بن زیاد (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۱:۱۸

۸۷۰ بایت اضافه‌شده ، ۱۹ سپتامبر

جز

جایگزینی متن - 'ابن اعرابی (ابهام زدایی)' به 'ابن اعرابی (ابهام‌زدایی)'

Hbaghizadeh

دیوان‌سالاران، مدیران

۱۰۶٬۳۳۳

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+<div class="wikiInfo">
-[[پرونده:NUR00588.jpg|بندانگشتی|اعرابی، محمد بن زیاد]]
+[[پرونده:NUR00588.jpg|بندانگشتی|ابن اعرابى، محمد بن زیاد]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
-! نام!! data-type='authorName'|اعرابی، محمد بن زیاد
+! نام!! data-type="authorName" |ابن اعرابى، محمد بن زیاد
 |-
-|نام های دیگر
+|نام‌های دیگر
-|data-type='authorOtherNames'| اعرابی، ابو عبد الله محمد بن زیاد
+| data-type="authorOtherNames" | ابن اعرابى، ابوعبدالله محمد بن زیاد
 |-
 |نام پدر
-|data-type='authorfatherName'|
+| data-type="authorfatherName" |زیاد
 |-
 |متولد
-|data-type='authorbirthDate'|
+| data-type="authorbirthDate" |150ق
 |-
 |محل تولد
-|data-type='authorBirthPlace'|
+| data-type="authorBirthPlace" |كوفه
 |-
 |رحلت
-|data-type='authorDeathDate'|231 هـ.ق
+| data-type="authorDeathDate" |231 ق
 |-
 |اساتید
-|data-type='authorTeachers'|
+| data-type="authorTeachers" |قاسم بن مَعْن مسعودى
+ابومعاویه ضریر
 |-
 |برخی آثار
-|data-type='authorWritings'|
+| data-type="authorWritings" |[[أسماء خيل العرب و فرسانها|أسماء خیل العرب و فرسانها]]
-|-class='articleCode'
-|کد مولف
+[[کتابان في الخيل|کتابان فی الخیل]]
-|data-type='authorCode'|AUTHORCODE588AUTHORCODE
+|- class="articleCode"
+|کد مؤلف
+| data-type="authorCode" |AUTHORCODE00588AUTHORCODE
 |}
 </div>
+{{کاربردهای دیگر|ابن اعرابی (ابهام‌زدایی)}}
+'''ابن اَعْرابى، ابوعبدالله محمد بن زیاد''' (۱۵۰-۲۳۱ق‌/۷۶۷- ۸۴۶م‌)، ادیب و شاعر سده 2 و 3ق، مولای‌ بنی‌هاشم‌، اهل‌ کوفه‌ می‌باشد.
-«ابن اَعْرابى، ابوعبدالله محمد بن زياد، اديب و شاعر سده 2 و 3ق است كه در سال 150ق، در شهر كوفه به دنيا آمد. برخى پدر او را برده‌اى از اهل سند دانسته‌اند. قفطى به نقل از جاحظ نيز اشاره مى‌كند كه او عرب اصيل نبوده است. وى در كودكى پدر خود را از دست داد و مادرش به همسرى مفضل ضبى راوى بزرگ اشعار عرب درآمد. وى نزد مفضل نخستين مايه‌هاى شعر، لغت عربى و آيين روايت آن‌ها را كسب كرد و به گفته فرّاء كه خود، او را نزد مفضل ديده بود، از رشته‌هاى ادب، به شعر، معانى شعر، نوادر و غريب علاقه بيشترى نشان مى‌داد.
+==ولادت==
+او در سال 150ق، در شهر كوفه به دنیا آمد.
-ابن اعرابى، مانند ديگر راويان و دانشمندان زمان، براى كسب علم دو منبع در اختيار داشت: يكى علماى بزرگ و ديگرى اعراب باديه. مى‌دانيم كه وى از ميان دانشمندان معاصر، علاوه بر مفضل، با كسايى نيز همنشينى داشت و از او نوادر و نحو آموخت. از استادان او، بجز كسايى كه بزرگ‌ترين پايه‌گذار مكتب نحو كوفه بود، به دو تن ديگر يعنى قاسم بن مَعْن مسعودى و ابومعاويه ضرير نيز اشاره كرده‌اند كه بى‌گمان، پيرو مكتب كوفيان بودند.
-وى از استادان مكتب بصره به شدت روى برمى‌تافت و با بزرگ‌ترين آنان، اصمعى و ابوعبيده، دشمنى مى‌ورزيد، گرچه منازعات ميان پيروان دو مكتب، بيشتر سياسى- اجتماعى بود تا علمى، زيرا بسيارى از بزرگان مكتب كوفه (مثلاً كسايى)، نزد استادان بصره درس خوانده‌اند. ابن اعرابى نيز با واسطه از ابوزيد انصارى استاد مكتب بصره، علم مى‌آموخت و تصريح شده است كه وى «علم بصريان» را اخذ كرد و روايت هيچ كس به اندازه روايت او به بصريان شبيه نبود. در مورد منبع دوم، يعنى اعراب باديه، وى رنجى برخود هموار نساخت و به گروه‌هايى از اعراب بنى اسد و بنى عقيل كه در حاشيه كوفه جاى گزيده بودند، اكتفا كرد. اما اشكال بزرگ اين اعراب، آن بود كه دانشمندان بصره به روايات آنان و يا به فصاحت زبان‌شان اعتماد نداشتند و از اين رو برخى از آنان، ابن اعرابى را نيز مورد انتقاد قرار داده‌اند. در سند ديگرى كه مؤيد روايت بالاست، از قول محمد بن فضل بن سعيد بن سلم كه پدرش شاگرد ابن اعرابى بوده، چنين آمده است كه وى از حيث دانش، تنك مايه بود تا اين‌كه جماعتى از اعراب يمامه بيامدند و او از آنان دانش بسيار اخذ كرد.
-احتمالاً وى از جوانى به كار تدريس پرداخت و كار او اندك اندك بالا گرفت و مجلس درس پرابهتى تشكيل داد. به گفته منابع متأخرتر، حقوق او هر ماه هزار درهم بوده است. اين مجلس ساليان دراز برپا بود و بنا به روايتى كه گويا از ابن نديم سرچشمه گرفته- هر چند كه آن را از قول ثعلب نقل كرده‌اند- و در تمام كتاب‌هاى ديگر تكرار شده، 100 تن در آن درس حاضر مى‌شدند و شخصيت معروفى چون ثعلب بيش از 10 سال در آن مجلس درس خواند.
-وى به رغم شهرتى كه كسب كرد، هرگز نتوانست به دستگاه خلافت يا اميران بزرگ روزگار راه يابد. از ديگر روابط اجتماعى او نيز چندان اطلاعى به دست نيست و چند روايت موجود هم بسيار پراكنده و نامرتبطند: يك بار به دربار مأمون رفت و خليفه آداب دانى او را ستود و يك بار در محفل الواثق حاضر شد، اما روابط او با دو تن ديگر از بزرگ‌ترين راويان زمان، يعنى اصمعى و ابوعبيدة معمر بن مثنى شگفت است. اصمعى نيز به خانه سعيد بن سلم كه پسرش فضل، شاگرد ابن اعرابى بود، رفت و آمد داشت و گويى رقابت ميان دو مدرس به كدورت انجاميد؛ زيرا وى در وهله اول اصمعى و سپس ابوعبيده را از دانش بى‌بهره مى‌خواند.
-اما ابن اعرابى خود نيز از گزند انتقادهاى تند در امان نماند و هر چند كه همه به تقليد از ازهرى وى را پارسا و راستگو خوانده‌اند و برخى چون ابن انبارى وى را ثقه نيز دانسته‌اند، در عوض ابونصر باهلى او را كذاب مى‌خواند و به او نسبت «تزيّد» (افزودن جعليات به روايات) مى‌داد.
-دو روايت ديگر درباره او نقل شده كه گويا متناقضند: در روايت زبيدى آمده است كه وى به كتابهايش علاقه بسيار داشت و غالباً در ميان آن‌ها به خلوت مى‌نشست. روايت دوم كه از خطيب بغدادى آغاز شده، چنين است كه چون خواستند كتاب‌هاى او را پس از مرگ خريدارى كنند، چيزى جز اوراقى پراكنده نيافتند. علاوه بر اين، ثعلب نيز در روايتى كه از مجلس درس او نقل كرده ، اشاره مى‌كند كه طى 10 و اندى سال درس در خدمت او، هرگز كتابى به دستش نديده است. يعنى وى نيز مانند بسيارى ديگر بر حافظه اتكاء داشته است نه كتاب.
-روش كار ابن اعرابى را غالباً روش فقيهان و محدثان دانسته‌اند. اما در صحت اين سخن ترديد است، و ظاهراً برخلاف آنان كه به قياس پاى بند بودند، وى- مانند پيروان مكتب كوفه- به سماع توجه داشت.
-== آثار ==
-از مجموعه آثارى كه ابن اعرابى خود نوشته يا ديگران از «امالى» او گردآورده‌اند نام بيش از 15 كتاب در منابع كهن مذكور است، به اين قرار:
--النوادر
--صفة الزرع
+==دودمان==
+برخى پدر او را برده‌اى از اهل سند دانسته‌اند. قفطى به نقل از [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] نیز اشاره مى‌كند كه او عرب اصیل نبوده است. وى در كودكى پدر خود را از دست داد و مادرش به همسرى مفضل ضبى راوى بزرگ اشعار عرب درآمد.
--نسب الخيل
+==اساتید==
+وى نزد مفضل نخستین مایه‌هاى شعر، لغت عربى و آیین روایت آن‌ها را كسب كرد و به گفته فرّاء كه خود، او را نزد مفضل دیده بود، از رشته‌هاى ادب، به شعر، معانى شعر، نوادر و غریب علاقه بیشترى نشان مى‌داد.
--النبات
+ابن اعرابى، مانند دیگر راویان و دانشمندان زمان، برای كسب علم دو منبع در اختیار داشت: یکى علماى بزرگ و دیگرى اعراب بادیه. مى‌دانیم كه وى از میان دانشمندان معاصر، علاوه بر [[مفضل بن عمر|مفضل]]، با كسایى نیز همنشینى داشت و از او نوادر و نحو آموخت. از استادان او، بجز كسایى كه بزرگ‌ترین پایه‌گذار مكتب نحو كوفه بود، به دو تن دیگر یعنى قاسم بن مَعْن مسعودى و ابومعاویه ضریر نیز اشاره كرده‌اند كه بى‌گمان، پیرو مكتب كوفیان بودند.
--الالفاظ
+وى از استادان مكتب بصره به شدت روى برمى‌تافت و با بزرگ‌ترین آنان، اصمعى و ابوعبیده، دشمنى مى‌ورزید، گرچه منازعات میان پیروان دو مكتب، بیشتر سیاسى- اجتماعى بود تا علمى، زیرا بسیارى از بزرگان مكتب كوفه (مثلاً كسایى)، نزد استادان بصره درس خوانده‌اند. ابن اعرابى نیز با واسطه از ابوزید انصارى استاد مكتب بصره، علم مى‌آموخت و تصریح شده است كه وى «علم بصریان» را اخذ كرد و روایت هیچ كس به اندازه روایت او به بصریان شبیه نبود. در مورد منبع دوم، یعنى اعراب بادیه، وى رنجى برخود هموار نساخت و به گروه‌هایى از اعراب بنى اسد و بنى عقیل كه در حاشیه كوفه جاى گزیده بودند، اكتفا كرد. اما اشكال بزرگ این اعراب، آن بود كه دانشمندان بصره به روایات آنان و یا به فصاحت زبان‌شان اعتماد نداشتند و از این رو برخى از آنان، ابن اعرابى را نیز مورد انتقاد قرار داده‌اند. در سند دیگرى كه مؤید روایت بالاست، از قول محمد بن فضل بن سعید بن سلم كه پدرش شاگرد ابن اعرابى بوده، چنین آمده است كه وى از حیث دانش، تنك مایه بود تا این‌كه جماعتى از اعراب یمامه بیامدند و او از آنان دانش بسیار اخذ كرد.
--الذباب
+==شاگردان==
+احتمالاً وى از جوانى به كار تدریس پرداخت و كار او اندك اندك بالا گرفت و مجلس درس پرابهتى تشكیل داد. به گفته منابع متأخرتر، حقوق او هر ماه هزار درهم بوده است. این مجلس سالیان دراز برپا بود و بنا به روایتى كه گویا از [[ابن ندیم، محمد بن اسحاق|ابن ندیم]] سرچشمه گرفته- هرچند كه آن را از قول ثعلب نقل كرده‌اند- و در تمام کتاب‌هاى دیگر تكرار شده، 100 تن در آن درس حاضر مى‌شدند و شخصیت معروفى چون ثعلب بیش از 10 سال در آن مجلس درس خواند.
--الانواء
+وى به رغم شهرتى كه كسب كرد، هرگز نتوانست به دستگاه خلافت یا امیران بزرگ روزگار راه یابد. از دیگر روابط اجتماعى او نیز چندان اطلاعى به دست نیست و چند روایت موجود هم بسیار پراكنده و نامرتبطند: یک بار به دربار مأمون رفت و خلیفه آداب دانى او را ستود و یک بار در محفل الواثق حاضر شد، اما روابط او با دو تن دیگر از بزرگ‌ترین راویان زمان، یعنى اصمعى و ابوعبیدة معمر بن مثنى شگفت است. اصمعى نیز به خانه سعید بن سلم كه پسرش فضل، شاگرد ابن اعرابى بود، رفت و آمد داشت و گویى رقابت میان دو مدرس به كدورت انجامید؛ زیرا وى در وهله اول اصمعى و سپس ابوعبیده را از دانش بى‌بهره مى‌خواند.
--الخيل
+اما ابن اعرابى خود نیز از گزند انتقادهاى تند در امان نماند و هرچند كه همه به تقلید از ازهرى وى را پارسا و راستگو خوانده‌اند و برخى چون [[ابن انباری، عبدالرحمن بن محمد|ابن انبارى]] وى را ثقه نیز دانسته‌اند، در عوض ابونصر باهلى او را كذاب مى‌خواند و به او نسبت «تزیّد» (افزودن جعلیات به روایات) مى‌داد.
--تاريخ القبائل
+دو روایت دیگر درباره او نقل شده كه گویا متناقضند: در روایت زبیدى آمده است كه وى به کتاب‌هایش علاقه بسیار داشت و غالباً ً در میان آن‌ها به خلوت مى‌نشست. روایت دوم كه از [[خطیب بغدادى|خطیب بغدادى]] آغاز شده، چنین است كه چون خواستند کتاب‌هاى او را پس از مرگ خریدارى كنند، چیزى جز اوراقى پراكنده نیافتند. علاوه بر این، ثعلب نیز در روایتى كه از مجلس درس او نقل كرده، اشاره مى‌كند كه طى 10 و اندى سال درس در خدمت او، هرگز کتابى به دستش ندیده است. یعنى وى نیز مانند بسیارى دیگر بر حافظه اتكاء داشته است نه کتاب.
--معانى الشعر
+روش كار ابن اعرابى را غالباً ً روش فقیهان و محدثان دانسته‌اند. اما در صحت این سخن تردید است، و ظاهراً برخلاف آنان كه به قیاس پاى بند بودند، وى- مانند پیروان مكتب كوفه- به سماع توجه داشت.
--نوادر الزبيريين
+==آثار==
-.نوادر بنى فقعس
+از مجموعه آثارى كه ابن اعرابى خود نوشته یا دیگران از «امالى» او گردآورده‌اند نام بیش از 15 کتاب در منابع كهن مذكور است، به این قرار:
--صفة النخل
+{{ستون-شروع|2}}
--النبت و البقل
+# النوادر؛
+# صفة الزرع؛
+# نسب الخيل؛
+# النبات؛
+# الالفاظ؛
+# الذباب؛
+# الانواء؛
+# الخيل؛
+# تاريخ القبائل؛
+# معانى الشعر؛
+# نوادر الزبيريين؛
+# نوادر بنى فقعس؛
+# صفة النخل؛
+# النبت و البقل؛
+# تفسير الامثال؛
+# صفة الدرع و...؛
+{{پایان}}
--تفسير الامثال
+احتمالاً کتاب صفة الدرع، تصحیفى از صفة الزرع، و کتاب النبت و البقل، همان النبّات است و ظاهراً به همین جهت [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]، قفطى و [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]]، از ذكر آن خوددارى كرده‌اند. نیز بعید نیست تكرارها و تحریف‌هاى دیگرى هم در فهرست بالا رخ داده باشد. مثلاً شاید کتاب الخیل و نسب الخیل یکى باشند، یا ملاحظه مى‌كنیم كه الذباب را گاه الدیات نوشته‌اند.
--صفة الدرع و...
+علاوه بر این کتاب‌ها در منابع موجود، به کتاب‌هاى دیگرى نیز اشاره شده است: الفاضل فی الادب، مقطعات مراث لبعض العرب، کتاب البئر، دیوان العاشقین، کتاب المعجم و نیز کتاب من نُسِب فی الشعر الى اُمّه.
-احتمالاً كتاب صفة الدرع، تصحيفى از صفة الزرع، و كتاب النبت و البقل، همان النبّات است و ظاهراً به همين جهت صفدى، قفطى و ابن خلكان، از ذكر آن خوددارى كرده‌اند. نيز بعيد نيست تكرارها و تحريف‌هاى ديگرى هم در فهرست بالا رخ داده باشد. مثلاً شايد كتاب الخيل و نسب الخيل يكى باشند، يا ملاحظه مى‌كنيم كه الذباب را گاه الديات نوشته‌اند.
+== وفات ==
+وى در سال 231ق، در سامره وفات یافت<ref>آذرنوش، آذرتاش، ج3، ص27</ref>.
-علاوه بر اين كتاب‌ها در منابع موجود، به كتاب‌هاى ديگرى نيز اشاره شده است: الفاضل فى الادب، مقطعات مراث لبعض العرب، كتاب البئر، ديوان العاشقين، كتاب المعجم و نيز كتاب من نُسِب فى الشعر الى اُمّه.
-وى در سال 231ق، در سامره وفات يافت.
+==پانویس==
+<references/>
-== منابع ==
+==منابع مقاله==
-دايره المعارف بزرگ اسلامى، ج3، ص27، نوشته آذرتاش آذرنوش.
+دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
+[[البئر]]
-== وابسته‌ها ==
+[[أسماء خيل العرب و فرسانها]]
-[[أسماء خيل العرب و فرسانها]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
-[[کتابان في الخيل؛ نسب الخيل، اسماء خيل العرب و فرسانها]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[کتابان في الخيل]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]