ابن اهدل، حسین بن عبدالرحمن

ابن اهدل، ابومحمد
نام کامل	ابن اَهْدَل‌، ابومحمد، یا ابوعلى حسین بن عبدالرحمان بن محمد
لقب	بدرالدین
نام پدر	عبدالرحمان
ولادت	ح 779ق
محل تولد	قحزیه یا ابیات‌حسین، یمن
رحلت	855ق‌
اطلاعات علمی
اساتید	على بن آدم زیلعى، محمد بن ابراهیم حرضى، نورالدین على بن ابى‌بکر ازرق، محمد بن نورالدین موزعى، ابن رداد، على بن عمر قرشى، قاضى جمال‌الدین عبدالله بن محمد ناشری، جمال‌الدین ابن ظهیره، زین‌الدین مراغى، ابوحامد مطری، مجد شیرازی، ابن جزری، ابن حجر عسقلانى
شاگردان	برهان بن ظهیره‌، ابن فهد، علاءالدین بن سید عفیف‌الدین‌، فتح‌الدین بن سوید، حسافه بن جریر مالکى، سخاوی و امام الکاملیه
برخی آثار	کشف الغطاء عن حقائق التوحید و الرّدّ على ابن عربي‌؛ تجرید الأسماء المذکورة في کتاب تحفة الزمن في تاریخ سادات الیمن‌؛ تحفة الزمن في تاریخ سادات الیمن‌؛ شرح مسئلة القدر.

برای دیگر کاربردها، ابن اهدل (ابهام زدایی) را ببینید.

ابن اَهْدَل‌، ابومحمد، یا ابوعلى حسین بن عبدالرحمان بن محمد (ح 779- 855ق‌/1377-1451م‌)، ملقب به بدرالدین و معروف به ابن اهدل از سادات حسینى، فقیه‌، متکلم‌، محدّث و مورخ اشعری - شافعى یمنى‌.

نسب، زادگاه

سخاوی در الضوء الّلامع نسب وی را با 23 واسطه به حضرت على بن ابى‌طالب‌(ع‌) رسانده و تصریح کرده است که وی در قحزیه واقع در غرب الحقه از شهرهای یمن که عمری آن را فخریه ثبت کرده، متولد شده است‌، اما سخاوی در التبر المسبوک (ص 358) تولد ابن اهدل را در «ابیات‌ حسین» واقع در یمن نوشته است‌.

تحصیلات، اساتید

ابن اهدل در زادگاه خویش مقدمات علوم را فراگرفت و حافظ قرآن شد. سپس برای ادامه تحصیل در 795 یا 796ق به شهر مراوغه رفت و در آنجا از على بن آدم زیلعى، فقه آموخت و کتاب الحاوی را نیز در آن شهر فراگرفت و به مطالعه کتب فقهى پرداخت و در 798ق به شهر ابیات‌حسین بازگشت و در آن‌جا نیز از محمد بن ابراهیم حرضى و نورالدین على بن ابى‌بکر ازرق، فقه آموخت و در شمار خاصان ازرق درآمد و از او بسیار حدیث شنید و اجازه فتوا یافت و نیز در این شهر نزد محمد بن نورالدین موزعى به فراگیری دانش پرداخت‌. سپس به زبید رفت و در آن‌جا رساله قشیریه را نزد ابن رداد قرائت کرد؛ و کتاب اللطائف ابن عطاءالله را نزد على بن عمر قرشى استماع نمود و کتاب اللّمع في أصول الفقه را از قاضى جمال‌الدین عبدالله بن محمد ناشری فراگرفت‌.

ابن اهدل بارها به سفر حج رفت و در یکى از این سفرها در مکه مجاور شد و از جمال‌الدین ابن ظهیره استماع حدیث کرد و در مدینه نیز از زین‌الدین مراغى و ابوحامد مطری دانش آموخت و پس از بازگشت به یمن از مجد شیرازی استماع حدیث کرد و در 828ق‌/1425م از ابن جزری که به یمن وارد شده بود نیز حدیث شنید و گویا چنان‌که سخاوی اشاره کرده است از ابن حجر عسقلانى به اجازه، روایت کرده است‌. ابن اهدل در کتب حدیث‌، تفسیر، لغت‌، دیوان‌های شعرا و کتب صوفیه، مطالعه وسیعى داشت و با عقاید ائمه اهل سنت و اصطلاحات فقها و محدثان و مفسران و اصولیان و اهل ادب آشنایى کامل داشت و در علوم منقول و معقول متبحر بود، تا آنجا که در ابیات‌حسین، مدار فتوا گردید و چون شهرت وی در همه جا پیچید، طالبان علم نزد او مى‌شتافتند.

شاگردان

هنگام اقامت در مکه بسیاری‌ از واردین به این شهر از جمله برهان بن ظهیره‌، ابن فهد، علاءالدین بن سید عفیف‌الدین‌، فتح‌الدین بن سوید و حسافه بن جریر مالکى از او استماع حدیث کرده‌اند و سخاوی و امام الکاملیه از او اجازه نقل حدیث گرفته‌اند.

آثار

به ابن اهدل آثار زیادی نسبت داده‌اند. سخاوی نوشته است که در 848ق‌/1444م به خطِ خودِ ابن اهدل خواندم که بیش از 10 اثر داشته است و سپس حدود 20 اثر وی را نام برده است‌. آثار موجود ابن اهدل اینهاست‌:

1. کشف الغطاء عن حقائق التوحید و الرّدّ على ابن عربي‌، که به کوشش احمد بکیر در تونس 1964م به چاپ رسیده است‌؛
2. تجرید الأسماء المذکورة في کتاب تحفة الزمن في تاریخ سادات الیمن‌، نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه آصفیه حیدرآباد دکن‌، موجود است‌؛
3. تحفة الزمن في تاریخ سادات الیمن‌، که مختصری از کتاب السلوک في طبقات العلماء و الملوک ابوعبدالله یوسف بن یعقوب معروف به بهاء الجندی (متوفای 723ق‌/1323م‌) است، با اضافاتى از ابن اهدل‌. نسخه‌ای از این کتاب در موزه بریتانیا موجود است (ریو، شم که به علت افتادگى از اول و آخر کتاب نام نویسنده آن مشخص نیست‌، ولى از قراین موجود در متن نسخه پیداست که این کتاب از ابن اهدل است و نسخه‌های دیگری در جامع صنعا و الازهر مصر موجود است‌؛
4. شرح مسئلة القدر، نسخه‌ای از آن در چستربیتى موجود است؛
5. عدّة المنسوخ من الحدیث على ما أخبر به بعض أهل الحدیث‌، نسخه‌ای از آن در کتابخانه ندوة العلماء لکهنو موجود است؛
6. اللمعة المقنعة في ذکر فروق المبتدعة، نسخه‌ای از آن در جامع صنعا هست؛
7. غربال الزمان یا مختصر تاریخ یافعى (مرآة الجنان)، همین غربال الزمان را ابوزکریای عامری مختصر کرده است که نسخه‌ای از آن در آصفیه موجود است؛
8. مسئلة الانتقاد مع حسن الاعتقاد و مسئلة الرؤیا، که نسخه‌های آنها در چستربیتى موجود است؛ مطالب أهل القربة في شرح دعاء أبي القربة، نسخه‌ای از آن در مکتبه الوطنیه تونس نگهداری مى‌شود؛
9. «قصیدة‌» که طاهر بن زیان زواوی آن را تسمیط کرده و نسخه‌ای از همین تسمیط در رباط موجود است.

منابع مقاله

رفیعى، على، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.