التفضيل و التفصيل بين أذكار التنزيلات و قراءة التنزيل

التفضيل و التفصيل بين أذكار التنزيلات و قراءة التنزيل
پدیدآوران	ابن علوان، محمد بن احمد (نويسنده) وفائی، محمد بن أبي بكر (نويسنده) فاسی، احمد بن یوسف ( نويسنده) دخیل، محمد ایت ( محقق)
عنوان‌های دیگر	أسرار ذكر الجهر و الإسرار ** كراسة في الجهر بالذكر و استحبابه و ندب الجمع له
ناشر	دار الفتح
مکان نشر	اردن - عمان
سال نشر	1403ش - 1445ق - 2024م
چاپ	1
شابک	‎978-9957-23-619-9
موضوع	دعاها - متون قدیمی تا قرن 14 - فقه شافعی - قرن 9ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	7ت2الف 266/5 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التفضيل و التفصيل بين أذكار التنزيلات و قراءة التنزيل، اثر ابوعبدالله محمد بن احمد بن عَلوان تونسی اسکندری مالکی وفایی (درگذشته 827ق) و «أسرار ذكر الجَهر و الإسرار»، اثر تاج‌الدین ابوالوفاء محمد بن ابی‌بکر بن داود بدری حسینی مقدسی شافعی وفایی (درگذشته 891ق) و «الجهر بالذكر و استحبابه و ندب الجمع له»، اثر ابوالعباس احمد بن یوسف قصری فاسی فهری (درگذشته 1021ق) است. نویسندگان از بزرگان طریقت وفائیه‌اند و این سه کتاب را درباره اذکار مختلف الهی و ویژگی‌ها و چگونگی بر زبان راندن آنها نوشته‌اند. محمد ایت دَخِیل پژوهش هر سه کتاب را انجام داده است.

التفضيل و التفصيل بين أذكار التنزيلات و قراءة التنزيل

اثر ابوعبدالله محمد بن احمد بن عَلوان وفایی (درگذشته 827ق) است. محقق (دخیل) پس از بیان شرح حال نویسنده، از انتساب کتاب به ابن علوان نوشته است. او از انگیزه ابن عَلوان برای نوشتن این کتاب می‌گوید که به گفته خود او، پرسش‌هایی بوده است که از او درباره گروهی می‌کرده‌اند که در جمع خود، حلقه‌هایی را برای گفتن «ذکر» درست کرده، همگی، خدا را با صدای بلند می‌خوانند. آیا کار آنان بدعت‌گذاری و گمراهی است یا نه و آیا با بودن قرآن و تلاوت آن، که برترین ذکر است، جایی برای این اذکار می‌ماند؟ موضوع کتاب درباره همین پرسش‌هاست که از دیرباز تاکنون مردم را به خود مشغول نموده است. فقیهان نیز فتواهایی را در روا بودن شرعی و ناروایی آن‌ها صادر می‌کرده‌اند و در این‌باره، رساله‌هایی در شرق و غرب جهان اسلام درباره آن‌ها نوشته شده است.

ابن عَلوان نیز به این پرسش‌ها در فصل‌هایی پاسخ گفته است که عبارتند از: ذکر؛ دعا؛ اجتماع در کارهای عبادی؛ جواز و حکمت بلند کردن صدا به هنگام ذکر و دعا؛ بررسی و نقد نص‌هایی که بر آهسته ‌خواندن دعا تأکید می‌کنند و بلندخوانی و گرد هم آمدن برای دعا و گفتن ذکر را بدعت می‌دانند؛ مقایسه فضیلت میان ذکر خفی و جلی و میان قرائت قرآن و خواندن اذکار؛ مراتب ذکرها و درجه‌هایشان؛ قرائت حقیقی قرآن؛ مقایسه میان اشتغال به دعاهای مأثور و دعاهای مستحدث و بایستگیِ پیروی از شیخ و مرشد.

محقق این کتاب را با املا و ویرایشی تازه دوباره‌نویسی کرده است و حدیث‌ها و آثار را منبع‌شناسی نموده است. او فقط شرح حال کسانی را که ناشناخته‌اند و شهرتی ندارند، نوشته است. از کارهای دیگر او معنا نمودن واژه‌ها و اصطلاح‌های دشوار و تهیه فهرستی از آیه‌ها، حدیث‌های نبوی(ص) و موضوع‌ها است‏.

أسرار ذكر الجَهر و الإسرار

اثر تاج‌الدین ابوالوفاء محمد بن ابی‌بکر بن داود بدری حسینی مقدسی شافعی وفایی (درگذشته 891ق) است. او «جهر به ذکر» را اثبات نموده است.

وفایی درباره انگیزه نوشتن کتابش می‌گوید که آن را در پاسخ به عالم بزرگی نوشته است که در گفتگوی با او ادعا می‌کند که نه در قرآن و نه در سنت نبوی(ص) اثری از جواز گفتن ذکر با صدای بلند نیست. همچنین، او خواسته است دلایلی را که مخالف گِردِ هم ‌آمدن برای «ذکر جهری» است، بیان کند و مردم را به این‌گونه ذِکر گفتن فرابخواند. وفایی سپس، آیه‌ها و احادیث نبوی(ص) را، که به این کار گواهی می‌دهند آورده و آن‌ها را با دیدگاه‌های مفسران و عالمانی که بلند گفتن ذکر را جایز دانسته‌اند، همراه کرده است. او اعتراض‌ مخالفان را نیز بررسی کرده و پاسخ داده است.

محقق، این کتاب را با املا و ویرایشی تازه دوباره‌نویسی کرده است. او برای تهیه این کتاب فقط از یک نسخه‌ای که در «دارالکتب الظاهریه» است، بهره ‌گرفته است‏0 در پایان کتاب، اجازه‌نامه‌ای از نویسنده برای نقل این اثر به شاگردانش درج شده است‏.

الجهر بالذكر و استحبابه و ندب الجمع له

اثر ابوالعباس احمد بن یوسف قصری فاسی فهری (درگذشته 1021ق) است که درباره بلند ‌کردن صدا به هنگام دعا و در جمع‌ خواندن آن نوشته شده است.

نویسنده نامی را برای کتابش ننهاده و شرح‌حال‌نویسانِ او عنوان‌های گوناگونی را بر آن گذاشته‌اند؛ بدین‌گونه که قادری با عنوان «جزء في الكلام علی الذّكر جماعةً»، ابن مخلوف با عنوان «جزء في حكم الذِّكر جماعةً» و زِرکلی با عنوان «حكم الذِّكر جماعةً» کتاب را شناسانده‌اند.

انگیزه ابوالعباس قصری از نوشتن این کتاب، تأکیدی بر آرای جمهور و صاحب‌نظران قواعد و فروعات شرعی است که «جهر به ذِکر» را تأیید نموده‌اند. همچنین، او نشان می‌دهد که صوفیه و همه نواحی بلاد مسلمین در سده‌های اخیر، به این جهر و استحباب آن و نیز به دعای جمعی عمل می‌کرده‌اند.

موضوع رساله، ذکر خداوند و مسائل مرتبط با آن است که در این‌باره، به مسئله بلند گفتن ذِکر خدا و گِردِ هم ‌آمدن برای آن و قرائت نوبتی قرآن پرداخته می‌شود. نویسنده برای این کار از دلیل‌های نقلی و عقلی که برگرفته از مقاصد شرعی و حکمت است، بهره گرفته است. محورهای بحث او عبارتند از: نشانه‌های عامه‌ و خاصه‌ای که بر جواز «جهر به ذکر» و انجام آن در جمع دلالت دارند؛ پاسخ به شُبهه‌ای که می‌گوید: اگر بلند و مجتمعانه ‌گفتنِ ذکر درست بود، صحابه پیامبر(ص) چنین می‌کردند؛ برکت بلند و مجتمعانه ‌گفتنِ ذکر؛ بیان جواز نوبتی ذِکر؛ بیان مقصدهای بلند‌ و مجتمعانه ‌خواندن قرآن؛ توجیه کار مالکیان در کنار نهادنِ دیدگاه مالک در این مسئله؛ جایز بودن شعرسرایی و مدح‌گویی به زبان بربر و پی‌گرفتن مطلبی که «ابوالحسن صغیر» در دفترچه‌ای در رد بر صوفیه نوشته است.

محقق از دو نسخه‌ای که در کتابخانه دانشگاه ملک سعود و در مؤسسه ملک عبدالعزیز آل سعود است، بهره ‌جسته است‏.

منابع مقاله

مقدمه محقق و متن کتاب.