ذيل مرآة الزمان (دار الکتاب الإسلامي): تفاوت میان نسخه‌ها

ذيل مرآة الزمان (دار الکتاب الإسلامي)
ذيل مرآة الزمان (دار الکتاب الإسلامي)
پدیدآوران	وزارة التحقیقات الحکمیة و الأمور الثقافیة للحکومة الهندیة (مصحح) یونینی، موسی بن محمد (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	مراه الزمان فی تاریخ الاعیان
ناشر	دار الکتاب الإسلامي
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1413 ق
چاپ	2
موضوع	اسلام - تاریخ ایوبیان - تاریخ کشورهای اسلامی - تاریخ
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏37‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏23‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۱۴

برای دیگر کاربردها، مرآة الزمان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ذیل مرآة الزمان، اثر شیخ قطب‌الدین موسى بن محمد یونینى (متوفى 726ق / 1326م)، تاریخ کشورهاى اسلامى بین سال‌هاى 654ق، تا 662ق، مى‌باشد که به زبان عربى و در اوایل قرن هشتم هجرى، نوشته شده است.

کتاب، به دلیل دربرداشتن مرحله تاریخى مهمى از تاریخ کشورهاى اسلامى که مصادف با حمله مغول به این ممالک بوده و به تصویر کشیدن فجایع و خرابى‌هاى این واقعه، از اهمیت ویژه‌اى برخوردار است.

ساختار

کتاب، با مقدمه نویسنده آغاز شده و پس از آن، پیرامون وقایع تاریخى سال‌هاى 654 تا 662ق کشورهاى اسلامى، به‌صورت حولى (سال به سال) بحث کرده است.

نویسنده در این اثر، سعى نموده تا با الهام از کتاب تاریخ «مرآة الزمان» اثر جمال‌الدین عبدالرحمن بن جوزى، آن را خلاصه کرده و در برخى موارد مطالبى نیز به آن بیفزاید.

وى در بیان وقایع تاریخى، به ذکر تمامى جزئیات آن واقعه پرداخته است؛ به‌عنوان مثال، وى در بیان واقعه آتش‌سوزى مسجد رسول‌الله(ص)، دقیقا به این نکته اشاره دارد که آتش از کدام ضلع مسجد آغاز شده، چگونه ادامه پیدا کرده و چه خساراتى به بارآورده است.^[۱]

از جمله ویژگى‌هاى این اثر، آن است که نویسنده در خلال گزارش وقایع تاریخى، شرح حال مختصرى از بزرگان و عالمانى که در هر سال وفات یافته‌اند، ارائه نموده است.

گزارش محتوا

جلد اول، وقایع و حوادث سال‌هاى بین 654ق تا 662ق را در خود جاى داده است. نویسنده در ابتدا، به معرفى خلیفه، امرا و حکام وى در نواحى مختلف مملکت اسلامى پرداخته است. در این سال، المستعصم بالله ابواحمد عبدالله فرزند المستنصر بالله، خلیفه مسلمین در بغداد بوده و صلاح‌الدین یوسف بن محمد، ملک شام و بلاد فراتیه، معزالدین ایبک ترکمانى، ملک مصر و شهرهاى اطراف آن، ملک مغیث فتح‌الدین عمر بن ملک العادل سیف‌الدین ابى‌بکر بن ملک الکامل، حاکم کرک و شوبک و ملک الرحیم بدرالدین لؤلؤ اتابکى، حاکم موصل، شهرهاى اطراف آن، میافارقین و دیار بکر بودند.^[۲]

همچنین حاکم «حماة الملک»، ناصرالدین محمد بن محمود بن محمد بن عمر بن شاهنشاه بوایوب بوده و حاکم «تل باشا»، «الرحبة»، «تدمر» و «زلوبیا»، ملک الاشرف مظفرالدین موسى بن ابراهیم شیرکوه؛ حاکم «مدینه»، امیر عزالدین ابومالک منیف بن شیحة بن قاسم حسینى؛ حاکم «مکه»، قتادة الحسنى؛ حاکم «ماردین»، ملک السعید ابلغازى ارتقى؛ حاکم «یمن»، الملک المظفر شمس‌الدین یوسف بن عمر؛ حاکم «خراسان»، «ماوراءالنهر»، «خوارزم»، «خلاط»، «بلاد فارس» و اکثر نواحى شرق، شخصى به نام تتار و حاکم «روم»، سلطان رکن‌الدین و برادرش عزالدین بودند.^[۳]

در این سال، زلزله عظیمى در مدینه، خرابى زیادى به بار آورده و همچنین آتش‌سوزى وسیعى در «حره»، در نزدیکى‌هاى «قریظه» اتفاق افتاده است. نویسنده، در توصیف بزرگى و عظمت این آتش‌سوزى، به این نکته اشاره مى‌کند که حتى مردم مدینه، قادر به دیدن شعله‌هاى این آتش بوده‌اند.^[۴]

نویسنده مى‌گوید، در روز دوشنبه جمادى‌الآخر این سال، صداى مهیبى، همانند صداى رعد را چندین مرتبه در شهر مدینه شنیده است.^[۵]

از دیگر وقایع این سال که نویسنده به ذکر جزئیات آن پرداخته، عبارت است از: مرگ ابراهیم بن اونبا بن عبدالله صوابى الامیر مجاهدالدین والى دمشق و به ولایت رسیدن امیر حسام‌الدین بن ابى على به جاى او؛ آتش گرفتن مسجد رسول‌الله(ص)؛ رسیدن پیکى از جانب ملک الناصر به نام کمال‌الدین عمر بن عدیم به خدمت خلیفه المستعصم بالله در شوال؛ مرگ عبدالعظیم بن عبدالواحد بن ظافر بن عبدالله بن محمد بن جعفر بن حسن ابومحمد عدوانى مصرى (متولد 589ق، در مصر)، معروف به ابن ابى الاصبع، یکى از شعراى معروف که داراى تصانیف زیادى بود، در بیست و سوم شوال؛ مرگ عبدالله بن حسن بن حسن بن على بن عبدالباقى بن محاسن، معروف به شیخ عمادالدین نحاس دمشقى در بیست و دوم صفر (وى یکى از فضلا و صلحا بوده و در محرم سال 572ق، در مصر متولد شده است.^[۶]

سال 655ق، در حالى آغاز شد که خلیفه و ملوک سابق، به ترتیب آنچه که قبلا گفته شد، در حکومت خود باقى بودند. نویسنده در این قسمت، ابتدا به بیان وقایع کوچک و بزرگى که در این سال اتفاق افتاده، از جمله: رفتن ملک العزیز بن ملک الناصر در ماه رمضان به نزد هلاکوخان؛ قتل ملک المعز؛ برکنارى تاج‌الدین ابن بنت الاعز از قضاوت قاهره و نصب بدرالدین سنجارى به جاى وى؛ دخول امیر عزالدین ایبک در سیزدهم شوال به قاهره و... پرداخته و در ادامه، بزرگانى که در این سال، دار فانى را وداع کردند، نام برده است که برخى از ایشان، عبارتند از:

احمد بن مکى بن مسلم بن مکى بن خلف بن مسلم بن احمد بن محمد بن خضر بن قر بن عبدالواحد بن على بن غیلان که از اعیان دمشق بود؛ وى در بیست و هفتم محرم، در دمشق وفات یافت و در باغ خود، دفن گردید.^[۷]
اسماعیل بن عبدالله بن سعید بن هبةالله بن محمد بن هبةالله بن ابى المجد عمادالدین بن باطیش موصلى که فقیه شافعى و از اعیان و افاضل موصل بوده و در ششم محرم 575ق، به دنیا آمد. وى از حافظ بن ابى فرج بن جوزى، روایت نقل کرده است.^[۸]
ایبک بن عبدالله صالحى الملک المعز عزالدین، معروف به ترکانى که در ابتدا، بنده ملک الصالح نجم‌الدین بوده که پدرش او را خریده و سپس به وى داده بود.^[۹]
عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن محمد بن حسین بن ابى‌الحدید ابوحامد عزالدین مداینى که در روز شنبه ذى‌الحجه سال 586ق به دنیا آمد است. وى فقیه و ادیبى فاضل بود و نویسنده به ابیاتى که منسوب به وى مى‌باشد، اشاره نموده است.^[۱۰]
عبدالرحمن بن ابى الفهم، ابومحمدتقى‌الدین یلدانى که فردى صالح و محدث بود. وى در هشتم ربیع‌الاول همین سال، در دمشق وفات یافت.^[۱۱]
عبدالله بن محمد بن حسن بن عبدالله بن حسن بن عثمان ابومحمد بن ابى الوفاء بن ابى محمد بن ابى سعد نجم‌الدین بغدادى بادراتى که در آخر محرم سال 594ق، به دنیا آمده و از محدثین بغداد، حلب، دمشق و مصر، روایت نقل کرده است.^[۱۲]

از جمله وقایعى که براى سال 656ق ذکر شده است، عبارتند از: استیلاى اقوام مغول بر بغداد، سایر شهرهاى عراق و اکثر ممالک اسلامى که همراه با خرابى شهرها و قتل عام وسیعى بوده است؛ ابقاى رکن‌الدین بن غیاث‌الدین کیخسرو بر ولایت بلاد روم توسط هلاکوخان؛ وفات ابراهیم بن یحیى بن ابى المجد ابواسحاق سیوطى، فقیه شافعى که در سال 570ق، به دنیا آمده بود؛ مرگ احمد بن اسعد بن حلوان، ابوالعباس نجم‌الدین، طبیب مشهور حاذق، معروف به ابن العاله و..^[۱۳]

از جمله بزرگانى که در سال 657ق، وفات یافته و نویسنده، شرح حال مختصرى از آن‌ها به دست داده است، عبارتند از: محمد بن ملى بن محمد بن حسن بن عبدالله ابى عبدالله بهاءالدین قرشى دمشقى، معروف به ابن دجاجیه صالحى؛ مظفر بن محمد بن الیاس بن عبدالرحمن بن على بن احمد بن عبدالله بن على ابى غالب نجم‌الدین انصارى دمشقى، معروف به ابن شیرجى؛ یوسف قمینى و ابوبکر بن ملک الاشرف ابى الفتح محمد بن سلطان صلاح‌الدین یوسف بن ایوب بن شاذى.^[۱۴]

نویسنده در جلد دوم، در ابتدا، مطالبى را که به وقایع سال‌هاى 658ق تا 662ق افزوده، بیان کرده و در ادامه، به ذکر وقایع بین سال‌هاى 663ق تا 670ق، پرداخته است. از جمله وقایع مهمى که در این دوره تاریخ رخ داده است، عبارتند از: رفتن سپاهیان ملک الظاهر به قیاسره؛ قتل حاکم مراکش؛ ساختن عمارت «جسر الغور» به امر ملک الظاهر؛ آمدن سفراى مغول به نزد ملک الظاهر و..^[۱۵]

احمد بن عبدالواحد بن مرى بن عبدالواحد؛ ایدم بن عبدالله الامیر عزالدین حلى صالحى نجمى؛ سلیمان بن داود بن موسک؛ عبدالمجید بن ابى الفرج بن محمد؛ على بن افسیس بن ابى الفتح بن ابراهیم؛ ابوالحسن محى‌الدین ساوردى بعلبکى؛ یعقوب بن ابراهیم بن موسى و... از جمله افرادى هستند که در این جلد، شرح حالى از ایشان ارائه گردیده است.^[۱۶]

جلد سوم، با بیان وقایع سال 671ق آغاز و تا بیان حوادث سال 677ق، ادامه پیدا کرده است. از جمله وقایع مهم این دوران، عبارت است از: استیلاى ملک الظاهر بر بقایاى قلاع اسماعیلیه و عزل خواجه فخرالدین، وزیر روم. برخى از بزرگانى که شرح حالشان بیان شده، ابراهیم بن محمد بن هبةالله ابواسحاق خزاعى؛ احمد بن على بن حمیر؛ عبدالرحیم بن محمد بن محمد بن یونس بن محمد بن منعة بن محمد؛ عبدالقاهر بن عبدالمغنى بن محمد بن ابى القاسم بن تیمیة و عبدالرحمن بن عمر بن احمد بن هبةالله مى‌باشند.^[۱۷]

آخرین جلد، وقایع بین سال‌هاى 678ق تا 686ق را در خود جاى داده است. نام برخى از بزرگانى که در این جلد، شرح حال ایشان بیان شده، عبارت است از: اسحاق بن ابراهیم بن یحیى بن صفى‌الدین؛ عبدالله بن محمد ابوصلاح محى‌الدین قاضى القضات مصر که به ابن عین‌الدوله معروف بود؛ عبدالله بن محمد ابى حسین معروف به ابن حکیم؛ عبدالعزیز بن عبدالمنعم بن على بن صیقل و..^[۱۸]

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد و فهرست اعلام مذکور در جلد اول و دوم، در انتهاى جلد دوم و فهرست اعلام مذکور در جلد سوم و چهارم، در انتهاى جلد چهارم آمده است.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحاتى پیرامون برخى از کلمات و اعلام مذکور در متن، ارائه شده است.

پانویس

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

ذیل مرآة الزمان، تاریخ السنوات (697-711ق)

[1] متن كتاب، ص 10

[2] متن كتاب، ج اول، ص 3

[3] همان، ص 4

[4] همان

[5] همان، ص 5

[6] همان، ص 6

[7] همان، ص 54

[8] همان

[9] همان

[10] همان، ص 62

[11] همان، ص 70

[12] همان، ص 71

[13] همان، ص 85

[14] همان، ص342

[15] ج 2، ص 318 تا ص 407

[16] همان، ص 412 تا ص 490

[17] ج 3، ص 6 تا ص 306

[18] ج 4، ص 12 تا 328

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+{{جعبه اطلاعات کتاب
-[[پرونده:NUR14605J1.jpg|بندانگشتی|ذيل مرآة الزمان (دار الکتاب الإسلامي)]]
+| تصویر =NUR14605J1.jpg
-{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
+| عنوان =ذيل مرآة الزمان (دار الکتاب الإسلامي)
-|+ |
+| عنوان‌های دیگر =مراه الزمان فی تاریخ الاعیان
-|-
+| پدیدآوران =
-! نام کتاب!! data-type='bookName'|ذيل مرآة الزمان (دار الکتاب الإسلامي)
+[[وزارة التحقیقات الحکمیة و الأمور الثقافیة للحکومة الهندیة]] (مصحح)
-|-
-|نام های دیگر کتاب
-|data-type='otherBookNames'|مراه الزمان فی تاریخ الاعیان
-|-
-|پدیدآورندگان
-|data-type='authors'|[[وزارة التحقیقات الحکمیة و الأمور الثقافیة للحکومة الهندیة]] (مصحح)
-[[یونینی، موسی بن محمد]] (نويسنده)
+[[یونینی، موسی بن محمد]] (نویسنده)
-|-
+| زبان =عربی
-|زبان
+| کد کنگره =‏DS‎‏ ‎‏37‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏23‎‏
-|data-type='language'|عربی
+| موضوع =
-|-
+اسلام - تاریخ
-|کد کنگره
-|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏DS‎‏ ‎‏37‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏23‎‏
-|-
-|موضوع
-|data-type='subject'|اسلام - تاریخ
 ایوبیان - تاریخ
 کشورهای اسلامی - تاریخ
-|-
+| ناشر =
-|ناشر
+دار الکتاب الإسلامي
-|data-type='publisher'|دار الکتاب الإسلامي
+| مکان نشر =قاهره - مصر
-|-
+| سال نشر = 1413 ق
-|مکان نشر
-|data-type='publishPlace'|قاهره - مصر
-|-
-|سال نشر
-|data-type='publishYear'| 1413 هـ.ق
-|-class='articleCode'
-|کد اتوماسیون
-|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE14605AUTOMATIONCODE
-|}
-</div>
+| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14605AUTOMATIONCODE
+| چاپ =2
+| تعداد جلد =4
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =14605
+| کتابخوان همراه نور =14605
+| کد پدیدآور =
+| پس از =
+| پیش از =
+}}
-== معرفى اجمالى ==
+{{کاربردهای دیگر|مرآة الزمان (ابهام‌زدایی)}}
-'''ذيل مرآة الزمان'''، اثر [[شيخ قطب الدين موسى بن محمد يونينى]] (متوفى 726ق / 1326م)، تاريخ كشورهاى اسلامى بين سال‌هاى 654ق، تا 662ق، مى‌باشد كه به زبان عربى و در اوايل قرن هشتم هجرى، نوشته شده است.
-كتاب، به دليل دربرداشتن مرحله تاريخى مهمى از تاريخ كشورهاى اسلامى كه مصادف با حمله مغول به اين ممالك بوده و به تصوير كشيدن فجايع و خرابى‌هاى اين واقعه، از اهميت ويژه‌اى برخوردار است.
+'''ذیل مرآة الزمان'''، اثر [[یونینی، موسی بن محمد|شیخ قطب‌الدین موسى بن محمد یونینى]] (متوفى 726ق / 1326م)، تاریخ کشورهاى اسلامى بین سال‌هاى 654ق، تا 662ق، مى‌باشد که به زبان عربى و در اوایل قرن هشتم هجرى، نوشته شده است.
+کتاب، به دلیل دربرداشتن مرحله تاریخى مهمى از تاریخ کشورهاى اسلامى که مصادف با حمله مغول به این ممالک بوده و به تصویر کشیدن فجایع و خرابى‌هاى این واقعه، از اهمیت ویژه‌اى برخوردار است.
 == ساختار ==
+کتاب، با مقدمه نویسنده آغاز شده و پس از آن، پیرامون وقایع تاریخى سال‌هاى 654 تا 662ق کشورهاى اسلامى، به‌صورت حولى (سال به سال) بحث کرده است.
+نویسنده در این اثر، سعى نموده تا با الهام از کتاب تاریخ «[[مرآة الزمان؛ الجزء الثانی عشر|مرآة الزمان]]» اثر [[ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی|جمال‌الدین عبدالرحمن بن جوزى]]، آن را خلاصه کرده و در برخى موارد مطالبى نیز به آن بیفزاید.
-كتاب، با مقدمه نويسنده آغاز شده و پس از آن، پيرامون وقايع تاريخى سال‌هاى 654 تا 662ق كشورهاى اسلامى، به‌صورت حولى (سال به سال) بحث كرده است.
+وى در بیان وقایع تاریخى، به ذکر تمامى جزئیات آن واقعه پرداخته است؛ به‌عنوان مثال، وى در بیان واقعه آتش‌سوزى مسجد رسول‌الله(ص)، دقیقا به این نکته اشاره دارد که آتش از کدام ضلع مسجد آغاز شده، چگونه ادامه پیدا کرده و چه خساراتى به بارآورده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/10 متن كتاب، ص 10]</ref>
-نويسنده در اين اثر، سعى نموده تا با الهام از كتاب تاريخ «مرآة الزمان» اثر جمال الدين عبدالرحمن بن جوزى، آن را خلاصه كرده و در برخى موارد مطالبى نيز به آن بيفزايد.
-وى در بيان وقايع تاريخى، به ذكر تمامى جزئيات آن واقعه پرداخته است؛ به‌عنوان مثال، وى در بيان واقعه آتش‌سوزى مسجد رسول الله(ص)، دقيقا به اين نكته اشاره دارد كه آتش از كدام ضلع مسجد آغاز شده، چگونه ادامه پيدا كرده و چه خساراتى به بارآورده است. <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/10 متن كتاب، ص 10]</ref>
-از جمله ويژگى‌هاى اين اثر، آن است كه نويسنده در خلال گزارش وقايع تاريخى، شرح حال مختصرى از بزرگان و عالمانى كه در هر سال وفات يافته‌اند، ارائه نموده است.
+از جمله ویژگى‌هاى این اثر، آن است که نویسنده در خلال گزارش وقایع تاریخى، شرح حال مختصرى از بزرگان و عالمانى که در هر سال وفات یافته‌اند، ارائه نموده است.
 == گزارش محتوا ==
+جلد اول، وقایع و حوادث سال‌هاى بین 654ق تا 662ق را در خود جاى داده است. نویسنده در ابتدا، به معرفى خلیفه، امرا و حکام وى در نواحى مختلف مملکت اسلامى پرداخته است. در این سال، المستعصم بالله ابواحمد عبدالله فرزند المستنصر بالله، خلیفه مسلمین در بغداد بوده و صلاح‌الدین یوسف بن محمد، ملک شام و بلاد فراتیه، معزالدین ایبک ترکمانى، ملک مصر و شهرهاى اطراف آن، ملک مغیث فتح‌الدین عمر بن ملک العادل سیف‌الدین ابى‌بکر بن ملک الکامل، حاکم کرک و شوبک و ملک الرحیم بدرالدین لؤلؤ اتابکى، حاکم موصل، شهرهاى اطراف آن، میافارقین و دیار بکر بودند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/3 متن كتاب، ج اول، ص 3]</ref>
+همچنین حاکم «حماة الملک»، ناصرالدین محمد بن محمود بن محمد بن عمر بن شاهنشاه بوایوب بوده و حاکم «تل باشا»، «الرحبة»، «تدمر» و «زلوبیا»، ملک الاشرف مظفرالدین موسى بن ابراهیم شیرکوه؛ حاکم «مدینه»، امیر عزالدین ابومالک منیف بن شیحة بن قاسم حسینى؛ حاکم «مکه»، قتادة الحسنى؛ حاکم «ماردین»، ملک السعید ابلغازى ارتقى؛ حاکم «یمن»، الملک المظفر شمس‌الدین یوسف بن عمر؛ حاکم «خراسان»، «ماوراءالنهر»، «خوارزم»، «خلاط»، «بلاد فارس» و اکثر نواحى شرق، شخصى به نام تتار و حاکم «روم»، سلطان رکن‌الدین و برادرش عزالدین بودند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/4 همان، ص 4]</ref>
-جلد اول، وقايع و حوادث سال‌هاى بين 654ق تا 662ق را در خود جاى داده است. نويسنده در ابتدا، به معرفى خليفه، امرا و حكام وى در نواحى مختلف مملكت اسلامى پرداخته است. در اين سال، المستعصم بالله ابواحمد عبدالله فرزند المستنصر بالله، خليفه مسلمين در بغداد بوده و صلاح الدين يوسف بن محمد، ملك شام و بلاد فراتيه، معز الدين ايبك تركمانى، ملك مصر و شهرهاى اطراف آن، ملك مغيث فتح الدين عمر بن ملك العادل سيف الدين ابى بكر بن ملك الكامل، حاكم كرك و شوبك و ملك الرحيم بدر الدين لؤلؤ اتابكى، حاكم موصل، شهرهاى اطراف آن، ميافارقين و ديار بكر بودند. <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/3 متن كتاب، ج اول، ص 3]</ref>
+در این سال، زلزله عظیمى در مدینه، خرابى زیادى به بار آورده و همچنین آتش‌سوزى وسیعى در «حره»، در نزدیکى‌هاى «قریظه» اتفاق افتاده است. نویسنده، در توصیف بزرگى و عظمت این آتش‌سوزى، به این نکته اشاره مى‌کند که حتى مردم مدینه، قادر به دیدن شعله‌هاى این آتش بوده‌اند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/4 همان]</ref>
-همچنين حاكم «حماة الملك»، ناصر الدين محمد بن محمود بن محمد بن عمر بن شاهنشاه بوايوب بوده و حاكم «تل باشا»، «الرحبة»، «تدمر» و «زلوبيا»، ملك الاشرف مظفر الدين موسى بن ابراهيم شيركوه؛ حاكم «مدينه»، امير عز الدين ابومالك منيف بن شيحة بن قاسم حسينى؛ حاكم «مكه»، قتادة الحسنى؛ حاكم «ماردين»، ملك السعيد ابلغازى ارتقى؛ حاكم «يمن»، الملك المظفر شمس الدين يوسف بن عمر؛ حاكم «خراسان»، «ماوراءالنهر»، «خوارزم»، «خلاط»، «بلاد فارس» و اكثر نواحى شرق، شخصى به نام تتار و حاكم «روم»، سلطان ركن الدين و برادرش عز الدين بودند. <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/4 همان، ص 4]</ref>
+نویسنده مى‌گوید، در روز دوشنبه جمادى‌الآخر این سال، صداى مهیبى، همانند صداى رعد را چندین مرتبه در شهر مدینه شنیده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/5 همان، ص 5]</ref>
-در اين سال، زلزله عظيمى در مدينه، خرابى زيادى به بار آورده و همچنين آتش‌سوزى وسيعى در «حره»، در نزديكى‌هاى «قريظه» اتفاق افتاده است. نويسنده، در توصيف بزرگى و عظمت اين آتش‌سوزى، به اين نكته اشاره مى‌كند كه حتى مردم مدينه، قادر به ديدن شعله‌هاى اين آتش بوده‌اند. <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/4 همان]</ref>
+از دیگر وقایع این سال که نویسنده به ذکر جزئیات آن پرداخته، عبارت است از: مرگ ابراهیم بن اونبا بن عبدالله صوابى الامیر مجاهدالدین والى دمشق و به ولایت رسیدن امیر حسام‌الدین بن ابى على به جاى او؛ آتش گرفتن مسجد رسول‌الله(ص)؛ رسیدن پیکى از جانب ملک الناصر به نام کمال‌الدین عمر بن عدیم به خدمت خلیفه المستعصم بالله در شوال؛ مرگ عبدالعظیم بن عبدالواحد بن ظافر بن عبدالله بن محمد بن جعفر بن حسن ابومحمد عدوانى مصرى (متولد 589ق، در مصر)، معروف به ابن ابى الاصبع، یکى از شعراى معروف که داراى تصانیف زیادى بود، در بیست و سوم شوال؛ مرگ عبدالله بن حسن بن حسن بن على بن عبدالباقى بن محاسن، معروف به شیخ عمادالدین نحاس دمشقى در بیست و دوم صفر (وى یکى از فضلا و صلحا بوده و در محرم سال 572ق، در مصر متولد شده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/6 همان، ص 6]</ref>
-نويسنده مى‌گويد، در روز دوشنبه جمادى‌الآخر اين سال، صداى مهيبى، همانند صداى رعد را چندين مرتبه در شهر مدينه شنيده است. <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18348/1/5 همان، ص 5]</ref>
+سال 655ق، در حالى آغاز شد که خلیفه و ملوک سابق، به ترتیب آنچه که قبلا گفته شد، در حکومت خود باقى بودند. نویسنده در این قسمت، ابتدا به بیان وقایع کوچک و بزرگى که در این سال اتفاق افتاده، از جمله: رفتن ملک العزیز بن ملک الناصر در ماه رمضان به نزد هلاکوخان؛ قتل ملک المعز؛ برکنارى تاج‌الدین ابن بنت الاعز از قضاوت قاهره و نصب بدرالدین سنجارى به جاى وى؛ دخول امیر عزالدین ایبک در سیزدهم شوال به قاهره و... پرداخته و در ادامه، بزرگانى که در این سال، دار فانى را وداع کردند، نام برده است که برخى از ایشان، عبارتند از:
-از ديگر وقايع اين سال كه نويسنده به ذكر جزئيات آن پرداخته، عبارت است از: مرگ ابراهيم بن اونبا بن عبدالله صوابى الامير مجاهد الدين والى دمشق و به ولايت رسيدن امير حسام الدين بن ابى على به جاى او؛ آتش گرفتن مسجد رسول الله(ص)؛ رسيدن پيكى از جانب ملك الناصر به نام كمال الدين عمر بن عديم به خدمت خليفه المستعصم بالله در شوال؛ مرگ عبدالعظيم بن عبدالواحد بن ظافر بن عبدالله بن محمد بن جعفر بن حسن ابومحمد عدوانى مصرى (متولد 589ق، در مصر)، معروف به ابن ابى الاصبع، يكى از شعراى معروف كه داراى تصانيف زيادى بود، در بيست و سوم شوال؛ مرگ عبدالله بن حسن بن حسن بن على بن عبدالباقى بن محاسن، معروف به شيخ عمادالدين نحاس دمشقى در بيست و دوم صفر (وى يكى از فضلا و صلحا بوده و در محرم سال 572ق، در مصر متولد شده است. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/6 همان، ص 6]</ref>
+#احمد بن مکى بن مسلم بن مکى بن خلف بن مسلم بن احمد بن محمد بن خضر بن قر بن عبدالواحد بن على بن غیلان که از اعیان دمشق بود؛ وى در بیست و هفتم محرم، در دمشق وفات یافت و در باغ خود، دفن گردید.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/54 همان، ص 54]</ref>
+#اسماعیل بن عبدالله بن سعید بن هبةالله بن محمد بن هبةالله بن ابى المجد عمادالدین بن باطیش موصلى که فقیه شافعى و از اعیان و افاضل موصل بوده و در ششم محرم 575ق، به دنیا آمد. وى از حافظ بن ابى فرج بن جوزى، روایت نقل کرده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/54 همان]</ref>
+#ایبک بن عبدالله صالحى الملک المعز عزالدین، معروف به ترکانى که در ابتدا، بنده ملک الصالح نجم‌الدین بوده که پدرش او را خریده و سپس به وى داده بود.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/54 همان]</ref>
+#عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن محمد بن حسین بن ابى‌الحدید ابوحامد عزالدین مداینى که در روز شنبه ذى‌الحجه سال 586ق به دنیا آمد است. وى فقیه و ادیبى فاضل بود و نویسنده به ابیاتى که منسوب به وى مى‌باشد، اشاره نموده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/62 همان، ص 62]</ref>
+#عبدالرحمن بن ابى الفهم، ابومحمدتقى‌الدین یلدانى که فردى صالح و محدث بود. وى در هشتم ربیع‌الاول همین سال، در دمشق وفات یافت.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/70 همان، ص 70]</ref>
+#عبدالله بن محمد بن حسن بن عبدالله بن حسن بن عثمان ابومحمد بن ابى الوفاء بن ابى محمد بن ابى سعد نجم‌الدین بغدادى بادراتى که در آخر محرم سال 594ق، به دنیا آمده و از محدثین بغداد، حلب، دمشق و مصر، روایت نقل کرده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/71 همان، ص 71]</ref>
-سال 655ق، در حالى آغاز شد كه خليفه و ملوك سابق، به ترتيب آنچه كه قبلا گفته شد، در حكومت خود باقى بودند. نويسنده در اين قسمت، ابتدا به بيان وقايع كوچك و بزرگى كه در اين سال اتفاق افتاده، از جمله: رفتن ملك العزيز بن ملك الناصر در ماه رمضان به نزد هلاكوخان؛ قتل ملك المعز؛ بركنارى تاج الدين ابن بنت الاعز از قضاوت قاهره و نصب بدر الدين سنجارى به جاى وى؛ دخول امير عز الدين ايبك در سيزدهم شوال به قاهره و... پرداخته و در ادامه، بزرگانى كه در اين سال، دار فانى را وداع كردند، نام برده است كه برخى از ايشان، عبارتند از:
+از جمله وقایعى که براى سال 656ق ذکر شده است، عبارتند از: استیلاى اقوام مغول بر بغداد، سایر شهرهاى عراق و اکثر ممالک اسلامى که همراه با خرابى شهرها و قتل عام وسیعى بوده است؛ ابقاى رکن‌الدین بن غیاث‌الدین کیخسرو بر ولایت بلاد روم توسط هلاکوخان؛ وفات ابراهیم بن یحیى بن ابى المجد ابواسحاق سیوطى، فقیه شافعى که در سال 570ق، به دنیا آمده بود؛ مرگ احمد بن اسعد بن حلوان، ابوالعباس نجم‌الدین، طبیب مشهور حاذق، معروف به ابن العاله و..<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/85 همان، ص 85]</ref>
-#احمد بن مكى بن مسلم بن مكى بن خلف بن مسلم بن احمد بن محمد بن خضر بن قر بن عبدالواحد بن على بن غيلان كه از اعيان دمشق بود؛ وى در بيست و هفتم محرم، در دمشق وفات يافت و در باغ خود، دفن گرديد. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/54 همان، ص 54]</ref>
+از جمله بزرگانى که در سال 657ق، وفات یافته و نویسنده، شرح حال مختصرى از آن‌ها به دست داده است، عبارتند از: محمد بن ملى بن محمد بن حسن بن عبدالله ابى عبدالله بهاءالدین قرشى دمشقى، معروف به ابن دجاجیه صالحى؛ مظفر بن محمد بن الیاس بن عبدالرحمن بن على بن احمد بن عبدالله بن على ابى غالب نجم‌الدین انصارى دمشقى، معروف به ابن شیرجى؛ یوسف قمینى و ابوبکر بن ملک الاشرف ابى الفتح محمد بن سلطان صلاح‌الدین یوسف بن ایوب بن شاذى.<ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/342 همان، ص342]</ref>
-#اسماعيل بن عبدالله بن سعيد بن هبة الله بن محمد بن هبة الله بن ابى المجد عمادالدين بن باطيش موصلى كه فقيه شافعى و از اعيان و افاضل موصل بوده و در ششم محرم 575ق، به دنيا آمد. وى از حافظ بن ابى فرج بن جوزى، روايت نقل كرده است. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/54 همان]</ref>
-#ايبك بن عبدالله صالحى الملك المعز عز الدين، معروف به تركانى كه در ابتدا، بنده ملك الصالح نجم الدين بوده كه پدرش او را خريده و سپس به وى داده بود. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/54 همان]</ref>
-#عبدالحميد بن هبة الله بن محمد بن محمد بن حسين بن ابى الحديد ابوحامد عز الدين مداينى كه در روز شنبه ذى‌الحجه سال 586ق به دنيا آمد است. وى فقيه و اديبى فاضل بود و نويسنده به ابياتى كه منسوب به وى مى‌باشد، اشاره نموده است. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/62 همان، ص 62]</ref>
-#عبدالرحمن بن ابى الفهم، ابومحمد تقى الدين يلدانى كه فردى صالح و محدث بود. وى در هشتم ربيع‌الاول همين سال، در دمشق وفات يافت. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/70 همان، ص 70]</ref>
-#عبدالله بن محمد بن حسن بن عبدالله بن حسن بن عثمان ابومحمد بن ابى الوفاء بن ابى محمد بن ابى سعد نجم الدين بغدادى بادراتى كه در آخر محرم سال 594ق، به دنيا آمده و از محدثين بغداد، حلب، دمشق و مصر، روايت نقل كرده است. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/71 همان، ص 71]</ref>
-از جمله وقايعى كه براى سال 656ق ذكر شده است، عبارتند از: استيلاى اقوام مغول بر بغداد، ساير شهرهاى عراق و اكثر ممالك اسلامى كه همراه با خرابى شهرها و قتل عام وسيعى بوده است؛ ابقاى ركن الدين بن غياث الدين كيخسرو بر ولايت بلاد روم توسط هلاكوخان؛ وفات ابراهيم بن يحيى بن ابى المجد ابواسحاق سيوطى، فقيه شافعى كه در سال 570ق، به دنيا آمده بود؛ مرگ احمد بن اسعد بن حلوان، ابوالعباس نجم الدين، طبيب مشهور حاذق، معروف به ابن العاله و... <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/85 همان، ص 85]</ref>
+نویسنده در جلد دوم، در ابتدا، مطالبى را که به وقایع سال‌هاى 658ق تا 662ق افزوده، بیان کرده و در ادامه، به ذکر وقایع بین سال‌هاى 663ق تا 670ق، پرداخته است. از جمله وقایع مهمى که در این دوره تاریخ رخ داده است، عبارتند از: رفتن سپاهیان ملک الظاهر به قیاسره؛ قتل حاکم مراکش؛ ساختن عمارت «جسر الغور» به امر ملک الظاهر؛ آمدن سفراى مغول به نزد ملک الظاهر و..<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/318 ج 2، ص 318] تا [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/407 ص 407]</ref>
-از جمله بزرگانى كه در سال 657ق، وفات يافته و نويسنده، شرح حال مختصرى از آن‌ها به دست داده است، عبارتند از: محمد بن ملى بن محمد بن حسن بن عبدالله ابى عبدالله بهاء الدين قرشى دمشقى، معروف به ابن دجاجيه صالحى؛ مظفر بن محمد بن الياس بن عبدالرحمن بن على بن احمد بن عبدالله بن على ابى غالب نجم الدين انصارى دمشقى، معروف به ابن شيرجى؛ يوسف قمينى و ابوبكر بن ملك الاشرف ابى الفتح محمد بن سلطان صلاح الدين يوسف بن ايوب بن شاذى. <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18348/1/342 همان، ص342]</ref>
+احمد بن عبدالواحد بن مرى بن عبدالواحد؛ ایدم بن عبدالله الامیر عزالدین حلى صالحى نجمى؛ سلیمان بن داود بن موسک؛ عبدالمجید بن ابى الفرج بن محمد؛ على بن افسیس بن ابى الفتح بن ابراهیم؛ ابوالحسن محى‌الدین ساوردى بعلبکى؛ یعقوب بن ابراهیم بن موسى و... از جمله افرادى هستند که در این جلد، شرح حالى از ایشان ارائه گردیده است.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/412 همان، ص 412] تا ص [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/490 490]</ref>
-نويسنده در جلد دوم، در ابتدا، مطالبى را كه به وقايع سال‌هاى 658ق تا 662ق افزوده، بيان كرده و در ادامه، به ذكر وقايع بين سال‌هاى 663ق تا 670ق، پرداخته است. از جمله وقايع مهمى كه در اين دوره تاريخ رخ داده است، عبارتند از: رفتن سپاهيان ملك الظاهر به قياسره؛ قتل حاكم مراكش؛ ساختن عمارت «جسر الغور» به امر ملك الظاهر؛ آمدن سفراى مغول به نزد ملك الظاهر و... <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/318 ج 2، ص 318] تا [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/407 ص 407]</ref>
+جلد سوم، با بیان وقایع سال 671ق آغاز و تا بیان حوادث سال 677ق، ادامه پیدا کرده است. از جمله وقایع مهم این دوران، عبارت است از: استیلاى ملک الظاهر بر بقایاى قلاع اسماعیلیه و عزل خواجه فخرالدین، وزیر روم. برخى از بزرگانى که شرح حالشان بیان شده، ابراهیم بن محمد بن هبةالله ابواسحاق خزاعى؛ احمد بن على بن حمیر؛ عبدالرحیم بن محمد بن محمد بن یونس بن محمد بن منعة بن محمد؛ عبدالقاهر بن عبدالمغنى بن محمد بن ابى القاسم بن تیمیة و عبدالرحمن بن عمر بن احمد بن هبةالله مى‌باشند.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18933/1/6 ج 3، ص 6] تا [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18933/1/306 ص 306]</ref>
-احمد بن عبدالواحد بن مرى بن عبدالواحد؛ ايدم بن عبدالله الامير عز الدين حلى صالحى نجمى؛ سليمان بن داود بن موسك؛ عبدالمجيد بن ابى الفرج بن محمد؛ على بن افسيس بن ابى الفتح بن ابراهيم؛ ابوالحسن محى الدين ساوردى بعلبكى؛ يعقوب بن ابراهيم بن موسى و... از جمله افرادى هستند كه در اين جلد، شرح حالى از ايشان ارائه گرديده است. <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/412 همان، ص 412] تا ص [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18932/1/490 490]</ref>
+آخرین جلد، وقایع بین سال‌هاى 678ق تا 686ق را در خود جاى داده است. نام برخى از بزرگانى که در این جلد، شرح حال ایشان بیان شده، عبارت است از: اسحاق بن ابراهیم بن یحیى بن صفى‌الدین؛ عبدالله بن محمد ابوصلاح محى‌الدین قاضى القضات مصر که به ابن عین‌الدوله معروف بود؛ عبدالله بن محمد ابى حسین معروف به ابن حکیم؛ عبدالعزیز بن عبدالمنعم بن على بن صیقل و..<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18349/1/12 ج 4، ص 12] تا [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18349/1/328 328]</ref>
-جلد سوم، با بيان وقايع سال 671ق آغاز و تا بيان حوادث سال 677ق، ادامه پيدا كرده است. از جمله وقايع مهم اين دوران، عبارت است از: استيلاى ملك الظاهر بر بقاياى قلاع اسماعيليه و عزل خواجه فخر الدين، وزير روم. برخى از بزرگانى كه شرح حالشان بيان شده، ابراهيم بن محمد بن هبة الله ابواسحاق خزاعى؛ احمد بن على بن حمير؛ عبدالرحيم بن محمد بن محمد بن يونس بن محمد بن منعة بن محمد؛ عبدالقاهر بن عبدالمغنى بن محمد بن ابى القاسم بن تيمية و عبدالرحمن بن عمر بن احمد بن هبة الله مى‌باشند. <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18933/1/6 ج 3، ص 6] تا [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18933/1/306 ص 306]</ref>
+== وضعیت کتاب ==
-آخرين جلد، وقايع بين سال‌هاى 678ق تا 686ق را در خود جاى داده است. نام برخى از بزرگانى كه در اين جلد، شرح حال ايشان بيان شده، عبارت است از: اسحاق بن ابراهيم بن يحيى بن صفى الدين؛ عبدالله بن محمد ابوصلاح محى الدين قاضى القضات مصر كه به ابن عين الدوله معروف بود؛ عبدالله بن محمد ابى حسين معروف به ابن حكيم؛ عبدالعزيز بن عبدالمنعم بن على بن صيقل و... <ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18349/1/12 ج 4، ص 12] تا [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/18349/1/328 328]</ref>
+فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد و فهرست اعلام مذکور در جلد اول و دوم، در انتهاى جلد دوم و فهرست اعلام مذکور در جلد سوم و چهارم، در انتهاى جلد چهارم آمده است.
-== وضعيت كتاب ==
+در پاورقى‌ها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحاتى پیرامون برخى از کلمات و اعلام مذکور در متن، ارائه شده است.
+==پانویس ==
+<references/>
-فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد و فهرست اعلام مذكور در جلد اول و دوم، در انتهاى جلد دوم و فهرست اعلام مذكور در جلد سوم و چهارم، در انتهاى جلد چهارم آمده است.
-در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و اعلام مذكور در متن، ارائه شده است.
+== منابع مقاله ==
-==پانويس ==
+مقدمه و متن کتاب.
-<references />
-== منابع مقاله ==
-مقدمه و متن كتاب.
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
+[[ذیل مرآة الزمان، تاريخ السنوات (697-711ق)|ذیل مرآة الزمان، تاریخ السنوات (697-711ق)]]
-== پیوندها ==
-[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/18348 مطالعه کتاب ذيل مرآة الزمان (دار الکتاب الإسلامي) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
 [[رده: تاریخ (عمومی)]]
 [[رده: تاریخ آسیا]]
 [[رده: تاریخ کشورهای عربی]]