فضل قيام الليل و التهجد: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ج' به 'ه‌ج') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'قیام (ابهام زدایی)' به 'قیام (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
| شابک =9960-698-06-8 | | شابک =9960-698-06-8 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =58387 | ||
| کتابخوان همراه نور =58387 | |||
| کد پدیدآور =12494 | | کد پدیدآور =12494 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر| قیام (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''فضل قيام الليل و التهجد'''، تألیف [[آجری، محمد بن حسین|ابوبکر محمد بن حسین آجری]] (متوفی 360ق) از جمله آثار عربی در موضوع نماز شب و فضائل آن است. تحقیق و تعلیقات کتاب به قلم عبداللطیف بن محمد جیلانی آسفی انجام شده است. | '''فضل قيام الليل و التهجد'''، تألیف [[آجری، محمد بن حسین|ابوبکر محمد بن حسین آجری]] (متوفی 360ق) از جمله آثار عربی در موضوع نماز شب و فضائل آن است. تحقیق و تعلیقات کتاب به قلم عبداللطیف بن محمد جیلانی آسفی انجام شده است. | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۳: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
محقق کتاب مقدمه‌اش را با ذکر آیاتی از سوره | محقق کتاب مقدمه‌اش را با ذکر آیاتی از سوره آل‌عمران و نساء آغاز کرده است. پس‌ازآن اهمیت نماز را این‌گونه توضیح می‌دهد: نماز عمود دین، رأس طاعات و عبادات، سریعترین قربات و نور چشم مؤمنین است. با انوار آن زنگ قلب‌هایشان جلا میابد و با اسرار آن پرده‌های نفوسشان کنار زده می‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/6 ر.ک: مقدمه محقق، ص6]</ref>. | ||
سپس اقسام نماز و جایگاه نماز شب را مورد بحث قرار داده است: نماز به اقسامی تقسیم می‌شود، یک قسم فرایض است که ترک آن جایز نیست، سنن و نمازهای مستحبی نیز از دیگر اقسام نماز است که بر انجام آن تأکید شده است؛ از جمله نمازهای مستحبی که بسیار بر آن تأکید و ترغیب شده و از اعظم نمازهایی که شارع حکیم به آن فراخوانده تهجد و نماز شب است. نماز شب از اعظم نوافل است که خداوند به‌وسیله آن بنده را به بالاترین منازل که صالحان | سپس اقسام نماز و جایگاه نماز شب را مورد بحث قرار داده است: نماز به اقسامی تقسیم می‌شود، یک قسم فرایض است که ترک آن جایز نیست، سنن و نمازهای مستحبی نیز از دیگر اقسام نماز است که بر انجام آن تأکید شده است؛ از جمله نمازهای مستحبی که بسیار بر آن تأکید و ترغیب شده و از اعظم نمازهایی که شارع حکیم به آن فراخوانده تهجد و نماز شب است. نماز شب از اعظم نوافل است که خداوند به‌وسیله آن بنده را به بالاترین منازل که صالحان به‌سوی آن سبقت می‌گیرند و به‌جاست که رقابت کنندگان در آن رقابت کنند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/6 ر.ک: همان]</ref>. وی پیامبر اکرم(ص) که در اثر عبادت پاهای مبارکش ورم می‌کرد را به‌عنوان اسوه حسنه در این زمینه معرفی می‌کند. سپس به سیره علما در این موضوع اشاره کرده و آنچه از سیره گذشتگان در این زمینه ذکر شده را گسترده‌تر از آن می‌داند که در این مقام ذکر شود و لذا برای آشنایی به شوق علما بر تهجد و نماز شب به کتب تراجم و سیره ارجاع می‌دهد که پر از این‌گونه مطالب است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/6 ر.ک: همان، ص7-6]</ref>. کتاب حاضر از جمله اولین تألیفات در این موضوع ارزشمند و خطیر است. نویسنده‌اش یکی از حفاظ و علمای بزرگ با نام [[آجری، محمد بن حسین|محمد بن حسین آجری]] است که با کیفیت و زیبایی آثارش شناخته می‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/8 ر.ک: همان، ص8]</ref>. | ||
تحقیق در رابطه با مذهب [[آجری، محمد بن حسین|آجری]] از جمله مطالب بخش معرفی نویسنده است. در | تحقیق در رابطه با مذهب [[آجری، محمد بن حسین|آجری]] از جمله مطالب بخش معرفی نویسنده است. در این‌که مذهب فقهی [[آجری، محمد بن حسین|آجری]] چه بوده؟ کسانی مانند ابن ندیم، ابن خلکان و صدیق حسن قنوجی او را شافعی مذهب و گروه دیگری او را بر مذهب حنابله دانسته‌اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/24 ر.ک: متن کتاب، ص24]</ref>. عبدالعزیز قاری در تحقیقش پیرامون کتاب اخلاق حملة القرآن معتقد است که تنها با دقت در مصنفات فقهی نویسنده می‌توان به مذهب فقهی او دست یافت. سپس می‌گوید: او در مسائل فقهی کمی که در کتاب اخلاق حملة القرآن آمده است حنبلی مذهب است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/25 ر.ک: همان، ص25]</ref>. سپس تأکید می‌کند که [[آجری، محمد بن حسین|آجری]] در مسائل اعتقادی بر شیوه اهل سنت و جماعت بر فهم سلف صالح از صحابه و تابعین سه قرن اول از کتاب و سنت تمسک کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/29 ر.ک: همان، ص29]</ref>. در ادامه این بخش، 12 اثر مطبوع، 44 اثر خطی و آثاری که نسبت آن‌ها به [[آجری، محمد بن حسین|آجری]] صحیح نیست معرفی شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/30 ر.ک: همان، ص40-30]</ref>. | ||
فصل دوم در هفت مبحث مطرح شده است. در ابتدا عنوان کتاب و انتساب این اثر به [[آجری، محمد بن حسین|آجری]] مورد بررسی قرار گرفته است. ابن خیر، ذهبی و عمر کحاله این کتاب را «التهجد» نامیده‌اند. تجیبی آن را «التهجد و فضائل قیام اللیل» و رودانی با مختصر کردن نام کتاب آن را «قیام اللیل» نامیده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/45 ر.ک: همان، ص45]</ref>. | فصل دوم در هفت مبحث مطرح شده است. در ابتدا عنوان کتاب و انتساب این اثر به [[آجری، محمد بن حسین|آجری]] مورد بررسی قرار گرفته است. ابن خیر، ذهبی و عمر کحاله این کتاب را «التهجد» نامیده‌اند. تجیبی آن را «التهجد و فضائل قیام اللیل» و رودانی با مختصر کردن نام کتاب آن را «قیام اللیل» نامیده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/45 ر.ک: همان، ص45]</ref>. | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۲: | ||
# روایاتی از رسول‌الله(ص) در تشویق و ترغیب امت به نماز شب بیان شده است؛ | # روایاتی از رسول‌الله(ص) در تشویق و ترغیب امت به نماز شب بیان شده است؛ | ||
# ذکر آثار صحابه و تابعین و تابعین تابعین در تشویق به تهجد و نماز شب و نیز اشتیاق آن‌ها در بجای آوردن این فضیلت. | # ذکر آثار صحابه و تابعین و تابعین تابعین در تشویق به تهجد و نماز شب و نیز اشتیاق آن‌ها در بجای آوردن این فضیلت. | ||
# تعلیقه بر | # تعلیقه بر بخش‌های متعددی از کتاب که با ذکر عبارت «قال محمد بن الحسین» به شیوه ترغیب و وعظ نوشته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/53 ر.ک: همان، ص54-53]</ref>. | ||
این اثر مشتمل بر 48 روایت است که محقق اثر از دیدگاه مذهب خود تعداد مرفوع، موقوف و مقطوع از آن‌ها را ذکر کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/55 ر.ک: همان، ص56-55]</ref>. | این اثر مشتمل بر 48 روایت است که محقق اثر از دیدگاه مذهب خود تعداد مرفوع، موقوف و مقطوع از آن‌ها را ذکر کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/55 ر.ک: همان، ص56-55]</ref>. | ||
در باب اول کتاب به فضیلت برخاستن برای نماز شب و | در باب اول کتاب به فضیلت برخاستن برای نماز شب و این‌که پس از نماز واجب، افضل از همه نمازهاست<ref>ر.ک: همان، ص82</ref> اشاره شده است. دراین‌باره، روایتی از رسول‌الله(ص) نقل شده، بر شما باد به نماز شب چراکه آن شیوه صالحان پیش از شما و تقرب به خداوند عزوجل و پاککننده گناهان و دورکننده از گناهان است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/84 ر.ک: همان، ص84]</ref>. | ||
در یکی دیگر از ابواب کتاب روایات فراوانی در ترغیب و تشویق به نماز شب ذکر شده است. در حدیثی از جابر بن عبدالله انصاری از رسول‌الله(ص) چنین نقل شده: هرکس نماز شب، بسیار می‌گزارد سیمایش در روز زیبا می‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/89 ر.ک: همان، ص89]</ref>. خداوند چنین مقرر فرموده که ابراز نیاز و خاکساری و عبادت نسبت به معبود در سیاهی شب، نورانیت چهره؛ و روسفید و عزتمند بودن فرد را در روز نتیجه می‌دهد<ref>ر.ک: قیوم زاده، محمود، مدبر عزیزی، | در یکی دیگر از ابواب کتاب روایات فراوانی در ترغیب و تشویق به نماز شب ذکر شده است. در حدیثی از جابر بن عبدالله انصاری از رسول‌الله(ص) چنین نقل شده: هرکس نماز شب، بسیار می‌گزارد سیمایش در روز زیبا می‌شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/89 ر.ک: همان، ص89]</ref>. خداوند چنین مقرر فرموده که ابراز نیاز و خاکساری و عبادت نسبت به معبود در سیاهی شب، نورانیت چهره؛ و روسفید و عزتمند بودن فرد را در روز نتیجه می‌دهد<ref>ر.ک: قیوم زاده، محمود، مدبر عزیزی، غلام‌رضا، ص145</ref>. نویسنده نیز فلسفه این موضوع را به نقل از علمای اهل سنت چنین بیان می‌کند: قصد تقرب و خلوت با خداوند، نتیجه آن پوشیده شدن با نور الهی است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/92 ر.ک: متن کتاب، ص 93-92]</ref> | ||
در ادامه مطالب کتاب نعمان بن سعد در روایتی از [[امام على(ع)|علی بن ابیطالب(ع)]] از رسول‌الله(ص) نقل کرده است که آنحضرت فرمود در بهشت غرفه‌هایی است که داخلش از بیرون و بیرونش از داخل دیده می‌شود؛ اعرابی برخاست و گفت: این غرفه‌ها برای چه کسانی است؟ فرمود: برای کسانی که کلام طیب و پاکیزه دارند، اطعام می‌کنند، آشکارا سلام می‌کنند و | در ادامه مطالب کتاب نعمان بن سعد در روایتی از [[امام على(ع)|علی بن ابیطالب(ع)]] از رسول‌الله(ص) نقل کرده است که آنحضرت فرمود در بهشت غرفه‌هایی است که داخلش از بیرون و بیرونش از داخل دیده می‌شود؛ اعرابی برخاست و گفت: این غرفه‌ها برای چه کسانی است؟ فرمود: برای کسانی که کلام طیب و پاکیزه دارند، اطعام می‌کنند، آشکارا سلام می‌کنند و درحالی‌که مردم در خواب هستند نماز شب می‌خوانند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/96 ر.ک: همان، ص96]</ref>. | ||
در ادامه کتاب روایاتی که خداوند پاداش کسی که نیت نماز شب داشته و خواب بر او غلبه کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/121 ر.ک: همان، ص121]</ref> و نیز استحباب مسواک زدن برای نماز شب<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/138 ر.ک: همان، ص139-138]</ref> ذکر شده است. | در ادامه کتاب روایاتی که خداوند پاداش کسی که نیت نماز شب داشته و خواب بر او غلبه کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/121 ر.ک: همان، ص121]</ref> و نیز استحباب مسواک زدن برای نماز شب<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39750/1/138 ر.ک: همان، ص139-138]</ref> ذکر شده است. | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۸: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
#مقدمه و متن کتاب. | #مقدمه و متن کتاب. | ||
# قیوم زاده، محمود، مدبر | # قیوم زاده، محمود، مدبر عزیزی، غلام‌رضا، «بررسی عوامل کرامت و عزت دانشمندان و شأن اجتماعی آنان». | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۳۶
| فضل قيام الليل و التهجد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آجری، محمد بن حسین (نويسنده) جيلاني، عبداللطيف بن محمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب فضل قيام الليل و التهجد |
| ناشر | دار الخضيري |
| مکان نشر | عربستان - مدينه منوره |
| سال نشر | مجلد1: 1417ق, |
| شابک | 9960-698-06-8 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فضل قيام الليل و التهجد، تألیف ابوبکر محمد بن حسین آجری (متوفی 360ق) از جمله آثار عربی در موضوع نماز شب و فضائل آن است. تحقیق و تعلیقات کتاب به قلم عبداللطیف بن محمد جیلانی آسفی انجام شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و دو قسمت است. در قسمت اول در دو فصل، نویسنده و کتاب معرفی شده است. در قسمت دوم نیز نص اثر مشتمل بر مقدمه مؤلف و چند باب است. ازآنجاکه نویسنده بر مذهب شافعی یا حنبلی بوده، این اثر با استناد به آیات، روایات نبی مکرم اسلام(ص) و سیره صحابه آنحضرت نوشته شده است.
گزارش محتوا
محقق کتاب مقدمه‌اش را با ذکر آیاتی از سوره آل‌عمران و نساء آغاز کرده است. پس‌ازآن اهمیت نماز را این‌گونه توضیح می‌دهد: نماز عمود دین، رأس طاعات و عبادات، سریعترین قربات و نور چشم مؤمنین است. با انوار آن زنگ قلب‌هایشان جلا میابد و با اسرار آن پرده‌های نفوسشان کنار زده می‌شود[۱].
سپس اقسام نماز و جایگاه نماز شب را مورد بحث قرار داده است: نماز به اقسامی تقسیم می‌شود، یک قسم فرایض است که ترک آن جایز نیست، سنن و نمازهای مستحبی نیز از دیگر اقسام نماز است که بر انجام آن تأکید شده است؛ از جمله نمازهای مستحبی که بسیار بر آن تأکید و ترغیب شده و از اعظم نمازهایی که شارع حکیم به آن فراخوانده تهجد و نماز شب است. نماز شب از اعظم نوافل است که خداوند به‌وسیله آن بنده را به بالاترین منازل که صالحان به‌سوی آن سبقت می‌گیرند و به‌جاست که رقابت کنندگان در آن رقابت کنند[۲]. وی پیامبر اکرم(ص) که در اثر عبادت پاهای مبارکش ورم می‌کرد را به‌عنوان اسوه حسنه در این زمینه معرفی می‌کند. سپس به سیره علما در این موضوع اشاره کرده و آنچه از سیره گذشتگان در این زمینه ذکر شده را گسترده‌تر از آن می‌داند که در این مقام ذکر شود و لذا برای آشنایی به شوق علما بر تهجد و نماز شب به کتب تراجم و سیره ارجاع می‌دهد که پر از این‌گونه مطالب است[۳]. کتاب حاضر از جمله اولین تألیفات در این موضوع ارزشمند و خطیر است. نویسنده‌اش یکی از حفاظ و علمای بزرگ با نام محمد بن حسین آجری است که با کیفیت و زیبایی آثارش شناخته می‌شود[۴].
تحقیق در رابطه با مذهب آجری از جمله مطالب بخش معرفی نویسنده است. در این‌که مذهب فقهی آجری چه بوده؟ کسانی مانند ابن ندیم، ابن خلکان و صدیق حسن قنوجی او را شافعی مذهب و گروه دیگری او را بر مذهب حنابله دانسته‌اند[۵]. عبدالعزیز قاری در تحقیقش پیرامون کتاب اخلاق حملة القرآن معتقد است که تنها با دقت در مصنفات فقهی نویسنده می‌توان به مذهب فقهی او دست یافت. سپس می‌گوید: او در مسائل فقهی کمی که در کتاب اخلاق حملة القرآن آمده است حنبلی مذهب است.[۶]. سپس تأکید می‌کند که آجری در مسائل اعتقادی بر شیوه اهل سنت و جماعت بر فهم سلف صالح از صحابه و تابعین سه قرن اول از کتاب و سنت تمسک کرده است[۷]. در ادامه این بخش، 12 اثر مطبوع، 44 اثر خطی و آثاری که نسبت آن‌ها به آجری صحیح نیست معرفی شده است[۸].
فصل دوم در هفت مبحث مطرح شده است. در ابتدا عنوان کتاب و انتساب این اثر به آجری مورد بررسی قرار گرفته است. ابن خیر، ذهبی و عمر کحاله این کتاب را «التهجد» نامیده‌اند. تجیبی آن را «التهجد و فضائل قیام اللیل» و رودانی با مختصر کردن نام کتاب آن را «قیام اللیل» نامیده است[۹].
محقق همچنین اشاره کرده که علما به تهجد و نماز شب عنایت ویژه‌ای داشته و به‌صورت مستقل آثاری را در این زمینه به رشته تحریر درآورده‌اند که از آن جمله است:
- کتاب التهجد: عبدالله بن جنید ختلی (متوفی 270ق)؛
- کتاب التهجد و قیام اللیل: عبدالله بن محمد بن ابی الدنیا (متوفی 281ق)؛
- کتاب قیام اللیل: محمد بن نصر مروزی (متوفی 294ق)؛
- کتاب المتهجد: یونس بن عبدالله بن مغیث (متوفی 429ق)[۱۰].
وی همچنین به مهمترین نکاتی که در شیوه نویسنده دیده اشاره کرده است:
- آجری در ابتدای کتابش سبب نگارش کتابش را توضیح داده که عبارت از ذکر آیات و روایات فراوانی است که در رابطه با فضیلت و پاداش عظیم در بجای آوردن نماز شب وارد شده؛ لذا جهت آگاهی بخشیدن راغبین به این عمل، این کتاب را نوشته است.
- در ابتدای کتاب، ذکر آیاتی در رابطه با نماز شب و تشویق به آن عمل به همراه وجه دلالت آن‌ها آمده است؛
- روایاتی از رسول‌الله(ص) در تشویق و ترغیب امت به نماز شب بیان شده است؛
- ذکر آثار صحابه و تابعین و تابعین تابعین در تشویق به تهجد و نماز شب و نیز اشتیاق آن‌ها در بجای آوردن این فضیلت.
- تعلیقه بر بخش‌های متعددی از کتاب که با ذکر عبارت «قال محمد بن الحسین» به شیوه ترغیب و وعظ نوشته شده است[۱۱].
این اثر مشتمل بر 48 روایت است که محقق اثر از دیدگاه مذهب خود تعداد مرفوع، موقوف و مقطوع از آن‌ها را ذکر کرده است[۱۲].
در باب اول کتاب به فضیلت برخاستن برای نماز شب و این‌که پس از نماز واجب، افضل از همه نمازهاست[۱۳] اشاره شده است. دراین‌باره، روایتی از رسول‌الله(ص) نقل شده، بر شما باد به نماز شب چراکه آن شیوه صالحان پیش از شما و تقرب به خداوند عزوجل و پاککننده گناهان و دورکننده از گناهان است[۱۴].
در یکی دیگر از ابواب کتاب روایات فراوانی در ترغیب و تشویق به نماز شب ذکر شده است. در حدیثی از جابر بن عبدالله انصاری از رسول‌الله(ص) چنین نقل شده: هرکس نماز شب، بسیار می‌گزارد سیمایش در روز زیبا می‌شود[۱۵]. خداوند چنین مقرر فرموده که ابراز نیاز و خاکساری و عبادت نسبت به معبود در سیاهی شب، نورانیت چهره؛ و روسفید و عزتمند بودن فرد را در روز نتیجه می‌دهد[۱۶]. نویسنده نیز فلسفه این موضوع را به نقل از علمای اهل سنت چنین بیان می‌کند: قصد تقرب و خلوت با خداوند، نتیجه آن پوشیده شدن با نور الهی است[۱۷]
در ادامه مطالب کتاب نعمان بن سعد در روایتی از علی بن ابیطالب(ع) از رسول‌الله(ص) نقل کرده است که آنحضرت فرمود در بهشت غرفه‌هایی است که داخلش از بیرون و بیرونش از داخل دیده می‌شود؛ اعرابی برخاست و گفت: این غرفه‌ها برای چه کسانی است؟ فرمود: برای کسانی که کلام طیب و پاکیزه دارند، اطعام می‌کنند، آشکارا سلام می‌کنند و درحالی‌که مردم در خواب هستند نماز شب می‌خوانند[۱۸].
در ادامه کتاب روایاتی که خداوند پاداش کسی که نیت نماز شب داشته و خواب بر او غلبه کند[۱۹] و نیز استحباب مسواک زدن برای نماز شب[۲۰] ذکر شده است.
وضعیت کتاب
استخراج احادیث و آثار و بیان صحت و ضعف آن‌ها، شرح احادیث غریب و معرفی اعلام از جمله فعالیتهای محقق اثر است که در پاورقیهای کتاب ذکر شده است. فهرست منابع، احادیث و آثار و مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص6
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص7-6
- ↑ ر.ک: همان، ص8
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص24
- ↑ ر.ک: همان، ص25
- ↑ ر.ک: همان، ص29
- ↑ ر.ک: همان، ص40-30
- ↑ ر.ک: همان، ص45
- ↑ ر.ک: همان، ص51-50
- ↑ ر.ک: همان، ص54-53
- ↑ ر.ک: همان، ص56-55
- ↑ ر.ک: همان، ص82
- ↑ ر.ک: همان، ص84
- ↑ ر.ک: همان، ص89
- ↑ ر.ک: قیوم زاده، محمود، مدبر عزیزی، غلام‌رضا، ص145
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص 93-92
- ↑ ر.ک: همان، ص96
- ↑ ر.ک: همان، ص121
- ↑ ر.ک: همان، ص139-138
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- قیوم زاده، محمود، مدبر عزیزی، غلام‌رضا، «بررسی عوامل کرامت و عزت دانشمندان و شأن اجتماعی آنان».