فرهنگ‌نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات): تفاوت میان نسخه‌ها

[[اقبال، ابراهيم]] (نويسنده)

قرآن - علوم قرآني

قرآن - علوم قرآني - کتاب شناسي

| کتابخانۀ دیجیتال نور =6569

'''فرهنگ‎نامه علوم قرآن (علوم و تألیفات) '''، اثر [[اقبال، ابراهيم|ابراهیم اقبال]]، رساله دکتری ایشان با نام «سیر تطور علوم قرآن» است که در دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، با راهنمایی و نظارت اساتید برجسته علوم قرآن، آقایان [[حجتی، محمدباقر|سید محمدباقر حجتی]]، [[مهدوی‌راد، محمدعلی|محمدعلی مهدوی راد]]، [[پهلوان، منصور|منصور پهلوان]] و [[معارف، مجید|مجید معارف]] در مهرماه 1384، با رتبه عالی دفاع گردید و در سیزدهمین نمایشگاه بین‎المللی قرآن کریم به‎عنوان یکی از رساله‎های برگزیده سال، انتخاب شد.

==دلیل نام‎گذاری==

محتوای این اثر، تعریف، تقسیم، پیدایش، سیر، پیشرفت و فهرست تألیفات به‎عمل‎آمده در علوم قرآن است و ازآن‎رو که تعریف اصطلاحات مهم و فهرست تألیفات هر علم را در خود دارد، «فرهنگ‎نامه علوم قرآن» نام گرفت<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6569/1/9 ر.ک: مقدمه، ص9-10]</ref>.

این بررسی و پژوهش، سابقه و تاریخ هر علم را نشان می‎دهد و مسیر تحقیق را هموارتر می‎کند و دستیابی به منابع را آسان‎تر می‎سازد و امکان تحقیقات جدید را فراهم می‎کند و از تحقیقات تکراری، مانع می‎شود و از سویی به همگان این شناخت را می‎دهد که با در نظر گرفتن این آثار و افزودن کتاب‎های تفسیر و ترجمه قرآن و تألیفات انبوه علوم اسلامی و علوم ادبی و علوم نظری انسانی که سخت از قرآن اثر پذیرفته است، به عظمت و منزلت قرآن مجید، آگاه شوند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6569/1/11 ر.ک: همان، ص11]</ref>.

این نگاشته، فرهنگ و فهرست چندین تألیف را در خود دارد و افزون بر آن‎ها، صدها اثر از آثار معاصران و ایرانیان را شامل می‎شود. آمار ارائه‎شده در هر فصل و بخش، تنها بر اساس آثار فهرست شده است. در ترجمه آیات قرآن، از ترجمه [[فولادوند، محمدمهدی|محمدمهدی فولادوند]] استفاده شده. اسامی ناشران غالباً با نام عربی ذکر گردیده است. ملاک گردآوری تألیفات در تقسیم علوم قرآن، شامل آثاری در موضوع احکام قرآن، قصص و تفسیر نمی‎شود<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6569/1/15 ر.ک: همان، ص15]</ref>.

فصل اول با عنوان «تعریف و تقسیم علوم قرآن» در دو بخش است. در بخش اول تعریف علوم، قرآن و علوم قرآن در لغت و اصطلاح و موضوع و فایده آن مطرح شده است و در بخش دوم، تقسیم علوم قرآن با سیر تاریخی، سپس بر اساس تألیفات به‎عمل‎آمده مورد بحث قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6569/1/13 ر.ک: همان، ص13]</ref>.

نویسنده، تعریف علوم قرآن را چنین بیان کرده است: علوم قرآن، دانش‎هایی است که ابزار شناخت و بیان درست قرآن مجید را فراهم می‎آورد؛ خواه آن دانش‎ها، شناخت از کل قرآن باشد، مانند وحی، اعجاز و حدوث و قدم و خواه از بخش‎ها و جزئیات آن؛ این شناخت (جزئی) خواه بیشتر ناظر به الفاظ باشد، مانند قرائت، تجوید، رسم‎الخط و خواه ناظر به معانی الفاظ باشد، به‎سان واژه‎شناسی قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، تنزیل و تأویل، ظاهر و باطن و... خواه ارتباط اجزاء و کلمات باشد، مثل اعراب قرآن و اسلوب‎های بلاغی و گفتاری... و خواه بخش‎های بزرگ‎تر مورد نظر باشد، مثل شماره و ترتیب آیات و سور، تناسب آن‎ها، فضائل قرآن و سوره‎ها و آیه‎های آن و اسباب نزول. با داشتن این دانش‎ها، گذشته از ادا کردن درست قرآن، امکان شناخت صحیح از مراد خداوند در قرآن مجید و یا تفسیر آن فراهم می‎آید<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6569/1/23 ر.ک: متن کتاب، ص23-24]</ref>.

فصل دوم، با نام «تک علم‎ها و تک‎نگاری‎های علوم قرآن»، طولانی‎ترین فصل کتاب است. این نوشته در نه بخش به شرح ذیل مرتب ‎شده است: نزول قرآن، قرائات، جمع و کتابت و تقسیمات قرآن، اعراب قرآن، فضائل قرآن، واژه‎شناسی قرآن، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، اعجاز و بلاغت.

نحوه تنظیم مطالب در بخش‎های مذکور (بخش اول و دوم) به‎این‎ترتیب است: تعریف علم در لغت با استناد به کتاب‎های لغت کهن؛ تعریف اصطلاحی علم و عنوان قسمت‎های مرتبط با آن؛ یادکرد منابع آن علم به‎ترتیب تاریخی و الفبایی معاصران خصوصاً مباحث [[البرهان في علوم القرآن|البرهان زرکشی]] و [[الإتقان في علوم القرآن|الإتقان سیوطی]] و دیگر آثار معروف و معاصر علوم قرآن در پاورقی‎ها؛ نحوه پیدایش هر علم و روش ساختن تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم قرآن مجید در شکل‎گیری آن علم و کاربرد آن در قرآن؛ پیشگامان نگارش در هر علم و سیر وضعیت آثار و آمار تألیفات به‎ترتیب قرون و اشاره به آثار و دانشمندان مشهور هر قرن؛ ارائه فهرست تألیفات هر علم و در برخی بخش‎ها، آمار جداگانه هریک از قسمت‎های وابسته در دو بخش فهرست تاریخ تألیفات از آغاز تا پایان قرن سیزدهم قمری به‎ترتیب سال وفات مؤلفان و فهرست الفبایی تألیفات معاصران با ذکر مؤلف هر تألیف به‎ترتیب نام مشهور و دیگر مشخصات (همراه با ضبط اسامی) و سال وفات او و روشن ساختن وضعیت آن اثر درصورتی‎که در قالب نسخه خطی موجود است، ذکر نام کتابخانه و شماره ثبتی آن در صورت انتشار و چاپ، بیان محقق آن، مکان نشر، ناشر و سال انتشار و درصورتی‎که تنها ذکر نامی از آن به میان است اکتفا به معرفی نام و مؤلف و جهت اطلاع فراتر، در هریک از سه حالت مذکور، ارجاع در پاورقی به منابع ذکر آن اثر...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6569/1/13 ر.ک: مقدمه، ص13-14]</ref>.

در فصل سوم، با اسم «مجموعه‎های علوم قرآن»، به بررسی پیدایش و پیشرفت اصطلاح علوم قرآن با استناد به مجموعه‎های آن پرداخته شده است. در این فصل گزارشی گذرا از وضعیت تألیفات به‎ترتیب قرون و تنها بر اساس آثار فهرست‎شده و سپس فهرست مجموعه‎های علوم قرآن در چهار بخش آمده است:

# بخش اول، فهرست تألیفات با سیر تاریخی و ذکر چهل تألیف و مجموعه با موضوع علوم قرآن و بدون این عنوان و آثاری با نام علوم قرآن و بدون این مباحث و آثاری با نام و مباحث علوم قرآن (اصطلاحی) و معرفی مختصر بیشتر آثار موجود و دربردارنده این مباحث و عنوان مطالب موجود، ویژگی‎های آن، شرح‎ حال مؤلف، مکان و زمان نشر و جهت اطلاع بیشتر، ارجاع به پاورقی.

# بخش چهارم، فهرست الفبایی سی مجموعه تاریخ قرآن مختص به معاصران به‎شیوه بخش پیشین؛ با این توضیح که هرچند عنوان «تاریخ قرآن» معاصر و جدید است، اما مباحث عمده آن مانند نزول، کتابت و رسم‎الخط و تقسیمات قرآن و قرائات، مباحث اصلی مجموعه‎های علوم قرآن و عنوان بخش انبوهی از تک‎نگاری‎های آن از دیرباز تاکنون مطرح بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/6569/1/13 ر.ک: همان، ص13-15]</ref>.

پاورقی‎های پرشمار کتاب به ذکر مستندات مطالب اختصاص یافته است.

== وابسته‌ها ==

[[رده:سال97-25بهمن الی24اسفند]]