فرهنگ فارسی برهان قاطع: تفاوت میان نسخه‌ها

[[برهان‌، محمدحسين‌ بن‌ خلف]] (نویسنده)

فارسی - واژه‌نامه‎ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =6399

'''برهان قاطع'''، اثر محمدحسین بن خلف تبریزی، متخلص به «برهان»، فرهنگ لغات فارسی به فارسی است.

مؤلف غرض از تألیف کتاب را جمع‌آوری همه لغات فارسی پهلوی، دری، یونانی، سریانی، رومی، اصطلاحات و کنایات به‌عربی‌آمیخته و لغات زند و پازند موجود در فرهنگ‌های لغات ذکر کرده است <ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=6526&&searchText= ر.ک: همان]</ref>.

این فرهنگ شامل یک دیباچه‌، مشتمل بر 9 «فایده» و متن شامل 29 «گفتار» است. دیباچه در باب موضوعاتى مانند زبان‌های ایرانى‌، حروف‌، دستور زبان و املای فارسى است و گفتارها که بخش اصلى فرهنگ را شامل مى‌شود، بر مبنای حروف فارسى و عربى ترتیب یافته و هرکدام خود به چندین «بیان» تقسیم گردیده است <ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7744 ر.ک: میرانصاری، علی، ج12، ص58]</ref>.

مؤلف به بیشتر فرهنگ‌های لغتی که پیش از او تدوین شده بود، نظر داشته و کوشیده است که کتابش جامع و حاوی همه آنها باشد؛ لذا برهان قاطع از نظر کمیت، افزون‌تر از فرهنگ‌های گذشته است و از همان زمان تألیف، کثرت لغات و مطالب آن توجه اهل فضل را به خود جلب کرده است. ترتیب دقیق الفبایی لغات و ترکیبات نو در زمینه‌های گوناگون خاصه در علم طب از محاسن دیگر برهان قاطع است <ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=6526&&searchText= همان]</ref>.

سال‌ها پیش از تألیف برهان قاطع‌، گسترش زبان فارسى در منطقه و انتشار دیوان شاعران بزرگ در دربار سلاطین هند مانند اکبر، جهان‌گیر و شاه‌جهان‌، سبب شده بود که تمایلى عمومى نسبت به درک ظرایف و دقایق آثار این شاعران پدید آید. بدین سبب‌، ادیبان و لغت‌شناسان به نگارش و تدوین فرهنگ‌های فارسى روی آوردند و بدین ترتیب‌، دو دوره فرهنگ‌نویسى شکل گرفت: دوره نخست که تا سده 11ق، ادامه یافت‌، دوره جمع‌آوری لغات است و دوره دوم که از سده 11ق، آغاز مى‌شود، دوره‌ای است که در آن لغات مورد نقد و تحقیق نیز قرار گرفت. برهان قاطع، متعلق به دوره نخست است<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7744 میرانصاری، علی، ج12، ص57-‌58]</ref>.

مهم‌ترین و علمى‌ترین چاپ برهان قاطع با تصحیح و تحشیه محمد معین‌، در 5 مجلد (4 مجلد لغت و یک مجلد تعلیقات) در فاصله سال‌های 1331-‌1335ش‌، در تهران منتشر شده است. معین، برهان قاطع را با مقدمه‌ای جامع‌، حواشى مفصل در شرح ریشه واژه‌ها، تصحیح خطاهای نویسنده‌، افزودن لغات بسیار در حواشى و ذکر معادل آنها در سایر زبان‌ها و لهجه‌های ایرانى به چاپ رساند. دقت معین در تحقیق و تصحیح برهان قاطع و کمیت و کیفیت تعلیقات وی بر این فرهنگ به میزانى است که حاصل زحمات او را باید تألیفى جدید بشمار آورد<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7744 میرانصاری، علی، ج12، ص58]</ref>.

# [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/7744 میرانصاری، علی، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377].