الهجاء الكاريكاتوري عند أعلام الشعراء العباسيين: تفاوت میان نسخه‌ها
(لینک درون متنی) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'عباسیان (ابهام زدایی)' به 'عباسیان (ابهام‌زدایی)') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۳۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR40522J1.jpg | |||
| عنوان =الهجاء الكاريكاتوري عند أعلام الشعراء العباسيين (بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علي الخزاعي، ابن الرومي، المتنبي) | |||
| عنوان‌های دیگر =(بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علي الخزاعي، اب الرومي، المتنبي) | |||
| پدیدآوران = | |||
[[ايرواني‌زاده، عبدالغني]] (نویسنده) | |||
| | |||
| | |||
[[جمشيدي، ليلا ]] ( | [[جمشيدي، ليلا]] (نویسنده) | ||
| زبان = فارسی عربی | |||
|زبان | | کد کنگره = | ||
| موضوع = | |||
هجو عربی -- ??? - ??? ق. -- تاريخ و نقد | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
شعر | شعر عربی - 132 - 656ق. - تاريخ و نقد | ||
شاعران عرب - 132 - 656ق. | شاعران عرب - 132 - 656ق. | ||
| | | ناشر = | ||
| | مجمع ذخائر اسلامی | ||
| | | مکان نشر = ایران - قم | ||
| سال نشر = |مجلد1: 1393ش , 2015م , | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE40522AUTOMATIONCODE | |||
|- | | چاپ =1 | ||
| | | شابک =978-964-988-781-4 | ||
| | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =40522 | |||
| کتابخوان همراه نور =40522 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر|عباسیان (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''الهجاء الكاريكاتوري عند أعلام الشعراء العباسيين (بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علي الخزاعي، ابن الرومي، المتنبي)''' نوشته لیلا جمشیدی و با همکاری [[ایروانی‌زاده، عبدالغنی|عبدالغنی ایروانی‌زاده]]، کتابی است به زبان عربی و با موضوع ادبیات عرب و اعلام شیعه. نویسنده در این اثر به بیان وجوه تصویری هجو در شاعران دوره عباسی پرداخته و ارتباط هجای کاریکاتوری را با کاریکاتور به‌صورت مستقل در این قالب بررسی کرده است. | |||
'''الهجاء الكاريكاتوري عند أعلام الشعراء العباسيين (بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علي الخزاعي، ابن الرومي، المتنبي)''' نوشته لیلا جمشیدی و با همکاری عبدالغنی | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب، دارای مقدمه، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده، از 197 اثر مکتوب و 7 سایت اینترنتی در نگارش این اثر بهره برده است. او منابع کتاب را در سه بخش مجزای منابع عربی، انگلیسی و پایگاه‌های اینترنتی ذکر کرده است. از جمله منابع عربی پس از قرآن کریم، تاريخ الشعر العربي عفت اباظه، المثل السائر [[ابن اثیر، نصرالله بن محمد|ابن اثیر]]، [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج‌البلاغة ابن | کتاب، دارای مقدمه، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده، از 197 اثر مکتوب و 7 سایت اینترنتی در نگارش این اثر بهره برده است. او منابع کتاب را در سه بخش مجزای منابع عربی، انگلیسی و پایگاه‌های اینترنتی ذکر کرده است. از جمله منابع عربی پس از قرآن کریم، تاريخ الشعر العربي عفت اباظه، المثل السائر [[ابن اثیر، نصرالله بن محمد|ابن اثیر]]، [[شرح نهج‌البلاغة (ابن ابي‌الحديد)|شرح نهج‌البلاغة ابن ابی‌الحدید]]، [[خزانة الأدب و غاية الأرب]] [[ابن حجه، تقی‌الدین بن علی|ابن حجت حموی]]، [[العقد الفريد]] [[ابن عبدربه، احمد بن محمد|ابن عبدربه]]، [[السيرة النبوية]] [[ابن هشام، عبدالملک بن هشام|ابن هشام]]، ديوان امرؤالقيس، [[دراسات في الأدب العربي العصر العباسي]] [[سلام، محمد زغلول|محمد زغلول سلام]]، سيكولوجية الفكاهة و الضحك ابراهیم زکریا و... است.<ref>ر.ک: منابع و مآخذ، ص427-443</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
نویسنده در تقدیریه، از اساتید دانشگاه اصفهان به‌ویژه دکتر عبدالغنی ایروانی زاده و دکتر نصرالله شاملی و دکتر سید فضل‌الله میرقادری و تمامی کسانی که یار و یاورش در نوشتن این اثر بوده‌اند تشکر کرده است.<ref>ر.ک: تقدیریه کتاب، ص7</ref> او، کتاب را به پدر و مادر، اساتید، همسر و فرزندان و دوستانش هدیه کرده است.<ref>ر.ک: اهدائیه کتاب، ص8</ref> | نویسنده در تقدیریه، از اساتید دانشگاه اصفهان به‌ویژه دکتر [[عبدالغنی ایروانی زاده]] و دکتر [[نصرالله شاملی]] و دکتر [[سید فضل‌الله میرقادری]] و تمامی کسانی که یار و یاورش در نوشتن این اثر بوده‌اند تشکر کرده است.<ref>ر.ک: تقدیریه کتاب، ص7</ref> او، کتاب را به پدر و مادر، اساتید، همسر و فرزندان و دوستانش هدیه کرده است.<ref>ر.ک: اهدائیه کتاب، ص8</ref> | ||
نویسنده پس از بیان اهمیت شعر و بیان شعر هجائی و اغراض و انواع هجو (احتقار، استهزاء، تصریح، تعریض، گفتار زشت، تمسخر و...) به بیان موضوع بحث می‌پردازد.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص15</ref> باوجود اضطرابات سیاسی و محدودیت‌های اجتماعی در دوران عباسیان، شئون فرهنگی آنان رو به توسعه و پیشرفت نهاد؛ زیرا اعراب با دیگر ملل و فرهنگ‌ها به تعامل پرداختند. علاوه بر این امر، حاکمان نیز مترجمان و ادیبان و شاعران را بر علم و ادب تشویق می‌کردند. به خاطر چنین امری، شعر و نثر ادبی در این دوره رو به توسعه نهاد و طبعاً شعر هجوی هم به موقعیتی طلایی دست پیدا کرد و قالب‌های جدیدی یافت. از جمله شاعران مطرح هجائی این دوران، بشار بن برد (95- 167 یا 168ق) و ابونواس (133-196ق) و دعبل بن علی خزاعی (148-245ق) و ابن رومی (متوفای 284 یا 286ق) و متنبی (303-354ق) هستند. این شاعران به حدی در شوخ‌طبعی شعر هجائی ظریف بودند که توانایی درآوردنِ خنده و گریه مخاطب را درآن‌واحد داشتند و تصویرسازی آنان در شعر به حدی دقیق است که به کاریکاتوریست‌ها نزدیک شده و شباهت یافته‌اند. البته شعر هجائی در پیش از دوران عباسی نیز وجود داشته است اما در زمان عباسیان، روح تازه‌ای در آن دمیده شد. تصویرسازی آنان در شعر آن روز، کم‌اهمیت‌تر از تصویرهای کاریکاتوری نیست که امروز در کتاب‌ها و مجلات شاهد آن هستیم. این نوشته تلاش دارد که به‌نوعی از هجاء در دوران عباسی بپردازد که شایستگی آن به نام‌گذاری به هجاء کاریکاتوری، بیش از دیگر نام‌گذاری‌ها است.<ref>ر.ک: همان، ص15-17</ref> بااینکه مساحت هجو کاریکاتوری شاعران دوره عباسی در حدی است که نیازمند کتابت اثر مستقلی در این زمینه بوده اما تنها عده‌ای مانند ایلیا حاوی در «فن الهجاء و تطوره عند العرب»، سامی دهان در «الهجاء» و عبدالخالق عودة عیسی در «السخرية في الشعر العباسي في القرنین | نویسنده پس از بیان اهمیت شعر و بیان شعر هجائی و اغراض و انواع هجو (احتقار، استهزاء، تصریح، تعریض، گفتار زشت، تمسخر و...) به بیان موضوع بحث می‌پردازد.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص15</ref> باوجود اضطرابات سیاسی و محدودیت‌های اجتماعی در دوران عباسیان، شئون فرهنگی آنان رو به توسعه و پیشرفت نهاد؛ زیرا اعراب با دیگر ملل و فرهنگ‌ها به تعامل پرداختند. علاوه بر این امر، حاکمان نیز مترجمان و ادیبان و شاعران را بر علم و ادب تشویق می‌کردند. به خاطر چنین امری، شعر و نثر ادبی در این دوره رو به توسعه نهاد و طبعاً شعر هجوی هم به موقعیتی طلایی دست پیدا کرد و قالب‌های جدیدی یافت. از جمله شاعران مطرح هجائی این دوران، بشار بن برد (95- 167 یا 168ق) و ابونواس (133-196ق) و دعبل بن علی خزاعی (148-245ق) و ابن رومی (متوفای 284 یا 286ق) و متنبی (303-354ق) هستند. این شاعران به حدی در شوخ‌طبعی شعر هجائی ظریف بودند که توانایی درآوردنِ خنده و گریه مخاطب را درآن‌واحد داشتند و تصویرسازی آنان در شعر به حدی دقیق است که به کاریکاتوریست‌ها نزدیک شده و شباهت یافته‌اند. البته شعر هجائی در پیش از دوران عباسی نیز وجود داشته است اما در زمان عباسیان، روح تازه‌ای در آن دمیده شد. تصویرسازی آنان در شعر آن روز، کم‌اهمیت‌تر از تصویرهای کاریکاتوری نیست که امروز در کتاب‌ها و مجلات شاهد آن هستیم. این نوشته تلاش دارد که به‌نوعی از هجاء در دوران عباسی بپردازد که شایستگی آن به نام‌گذاری به هجاء کاریکاتوری، بیش از دیگر نام‌گذاری‌ها است.<ref>ر.ک: همان، ص15-17</ref> بااینکه مساحت هجو کاریکاتوری شاعران دوره عباسی در حدی است که نیازمند کتابت اثر مستقلی در این زمینه بوده اما تنها عده‌ای مانند ایلیا حاوی در «فن الهجاء و تطوره عند العرب»، سامی دهان در «الهجاء» و عبدالخالق عودة عیسی در «السخرية في الشعر العباسي في القرنین الثانیو الثالث» به آن اشاراتی داشته‌اند و تاکنون کسی مستقیماً به بحث هجاء کاریکاتوری نپرداخته است.<ref>ر.ک: همان، ص17</ref> | ||
این بحث، در پی پاسخ به سؤال‌های ذیل است: | این بحث، در پی پاسخ به سؤال‌های ذیل است: | ||
| خط ۶۵: | خط ۵۳: | ||
نویسنده در فصل اول به تعریف لغوی و اصطلاحی هجاء پرداخته و منشأ و تطور آن در رسوم جهانی و ادبیات عرب را تا زمان عباسیان بررسی کرده و تأثیر قرآن بر آن را نشان داده است. او با انواع هجاء و مقوماتش در دوره‌های جاهلی، اسلامی، اموی و عباسی سروکار دارد اما بیشتر تلاشش را بر نشان دادن مقومات این هجویات و بیان فرقشان در دوره عباسی با پیش از آن، متمرکز می‌کند.<ref>ر.ک: همان، ص20</ref> | نویسنده در فصل اول به تعریف لغوی و اصطلاحی هجاء پرداخته و منشأ و تطور آن در رسوم جهانی و ادبیات عرب را تا زمان عباسیان بررسی کرده و تأثیر قرآن بر آن را نشان داده است. او با انواع هجاء و مقوماتش در دوره‌های جاهلی، اسلامی، اموی و عباسی سروکار دارد اما بیشتر تلاشش را بر نشان دادن مقومات این هجویات و بیان فرقشان در دوره عباسی با پیش از آن، متمرکز می‌کند.<ref>ر.ک: همان، ص20</ref> | ||
او در فصل دوم که عنوانش هجاء کاریکاتوری است از تعریف این فن هجائی و وجه نام‌گذاری آن و ارتباطش با کاریکاتور و عناصر مشترک بین این دو فن و سهم تصویر در پیدایششان صحبت می‌کند. او از منشأ این فن و حضورش در ادبیات جهانی و کیفیت تکوینش در ادبیات عرب صحبت می‌کند و به هدف نشان دادن اهتمام قرآن بر این امر، برخی از انواع تصاویر کاریکاتوری قرآن کریم را مثال می‌زند. او سپس از ظهور هجاء کاریکاتوری در دوره عباسی، به‌عنوان یک | او در فصل دوم که عنوانش هجاء کاریکاتوری است از تعریف این فن هجائی و وجه نام‌گذاری آن و ارتباطش با کاریکاتور و عناصر مشترک بین این دو فن و سهم تصویر در پیدایششان صحبت می‌کند. او از منشأ این فن و حضورش در ادبیات جهانی و کیفیت تکوینش در ادبیات عرب صحبت می‌کند و به هدف نشان دادن اهتمام قرآن بر این امر، برخی از انواع تصاویر کاریکاتوری قرآن کریم را مثال می‌زند. او سپس از ظهور هجاء کاریکاتوری در دوره عباسی، به‌عنوان یک شیوه مستقل ادبی صحبت کرده و برخی مثال‌ها را ذکر می‌کند تا بفهماند که شعرا در موقعیت‌های مختلف به آن اهتمام داشتند.<ref>ر.ک: همان</ref> | ||
فصل سوم به توضیح مضمون و موضوع به‌عنوان دو عنصر از عناصر مشترک بین هجای کاریکاتوری و کاریکاتور، اختصاص دارد. نویسنده در این فصل به توضیح نمونه‌هایی از هجای کاریکاتوری، تحت مضامین شخصی و اجتماعی و سیاسی می‌پردازد. او در هر مضمون، مهم‌ترین مضامینی که را که شاعران کاریکاتوری به آن پرداخته‌اند را طبق زمانه و اجتماعشان شرح می‌دهد و چون تحدید تمامی موارد در این کتاب مختصر نمی‌گنجیده سخن را به مواردی که می‌توان به‌طور مستقل از آن‌ها بحث کرد، محدود کرده است. او در میان این مباحث به توانایی هجای کاریکاتوری بر کاهش احساسات و نگرش‌ها در یک مورد، اشاره می‌نماید. او در این بخش، هجای کاریکاتوری را به‌مثابه آینه‌ای می‌داند که کنش‌ها و فرهنگ جامعه عباسی و زمان شاعر را نشان می‌دهد. وی نشان می‌دهد که هجای کاریکاتوری در معالجه قضایای این اجتماع سهم داشته است. جمشیدی سعی می‌کند که چارچوب‌هایی را که شاعران در موقعیت‌های مختلف در صور هجائی کاریکاتوری‌شان استفاده می‌کردند را نشان دهد و نقش نمادین آن را در تطبیق با کاریکاتور روشن کند.<ref>ر.ک: همان، ص20-21</ref> | فصل سوم به توضیح مضمون و موضوع به‌عنوان دو عنصر از عناصر مشترک بین هجای کاریکاتوری و کاریکاتور، اختصاص دارد. نویسنده در این فصل به توضیح نمونه‌هایی از هجای کاریکاتوری، تحت مضامین شخصی و اجتماعی و سیاسی می‌پردازد. او در هر مضمون، مهم‌ترین مضامینی که را که شاعران کاریکاتوری به آن پرداخته‌اند را طبق زمانه و اجتماعشان شرح می‌دهد و چون تحدید تمامی موارد در این کتاب مختصر نمی‌گنجیده سخن را به مواردی که می‌توان به‌طور مستقل از آن‌ها بحث کرد، محدود کرده است. او در میان این مباحث به توانایی هجای کاریکاتوری بر کاهش احساسات و نگرش‌ها در یک مورد، اشاره می‌نماید. او در این بخش، هجای کاریکاتوری را به‌مثابه آینه‌ای می‌داند که کنش‌ها و فرهنگ جامعه عباسی و زمان شاعر را نشان می‌دهد. وی نشان می‌دهد که هجای کاریکاتوری در معالجه قضایای این اجتماع سهم داشته است. جمشیدی سعی می‌کند که چارچوب‌هایی را که شاعران در موقعیت‌های مختلف در صور هجائی کاریکاتوری‌شان استفاده می‌کردند را نشان دهد و نقش نمادین آن را در تطبیق با کاریکاتور روشن کند.<ref>ر.ک: همان، ص20-21</ref> | ||
| خط ۷۱: | خط ۵۹: | ||
فصل چهارم، سخریه را به‌عنوان یک عنصر و از مهم‌ترین عناصر در تکوین هجای کاریکاتوری معرفی می‌کند. نویسنده در این فصل به تعریف این عنصر پرداخته و رسوخ آن در ادب عربی را نشان می‌دهد. وی شیوه عرضه آن در هجای کاریکاتوری و هدف از استفاده آن در این فن و سهمش در نگاه انتقادی را بیان می‌کند. او از انگیزه‌های شاعران عباسی در استفاده از این امر و اموری که آنان را به استفاده از این شیوه می‌کشانید صحبت می‌کند و سعی می‌کند این امور را بیان کند.<ref>ر.ک: همان، ص21</ref> | فصل چهارم، سخریه را به‌عنوان یک عنصر و از مهم‌ترین عناصر در تکوین هجای کاریکاتوری معرفی می‌کند. نویسنده در این فصل به تعریف این عنصر پرداخته و رسوخ آن در ادب عربی را نشان می‌دهد. وی شیوه عرضه آن در هجای کاریکاتوری و هدف از استفاده آن در این فن و سهمش در نگاه انتقادی را بیان می‌کند. او از انگیزه‌های شاعران عباسی در استفاده از این امر و اموری که آنان را به استفاده از این شیوه می‌کشانید صحبت می‌کند و سعی می‌کند این امور را بیان کند.<ref>ر.ک: همان، ص21</ref> | ||
فصل پنجم از مبالغه به‌عنوان جوهر عمل کاریکاتوری در پررنگ کردن یکی از جوانب یا ممیزات شخصی یک امر یا قضیه و کشش شاعر برای استفاده از آن، صحبت می‌کند. لیلا جمشیدی در | فصل پنجم از مبالغه به‌عنوان جوهر عمل کاریکاتوری در پررنگ کردن یکی از جوانب یا ممیزات شخصی یک امر یا قضیه و کشش شاعر برای استفاده از آن، صحبت می‌کند. لیلا جمشیدی در این فصل، مبالغه و انواع آن و ارزشش در ادبیات و کاریکاتور را بیان می‌کند و سپس به بیان ارزش آن در هجای کاریکاتوری می‌پردازد. او این امر را ضمن مثال‌هایی از هجائات کاریکاتوری در انواع مبالغه مانند تبلیغ و اغراق و غلو و... بیان می‌کند و ارزش مبالغه را در پیشبرد هجای کاریکاتوری در زمان عباسیان، نشان می‌دهد.<ref>ر.ک: همان</ref> | ||
فصل ششم، متعرض التزام، به‌مثابه محور اساسی در هجو کاریکاتوری به خاطر وقوف بر جنبه انسانی یا فرهنگی یا اجتماعی یا سیاسی یک قضیه می‌گردد. نویسنده در این فصل به تعریف لغوی و اصطلاحی التزام پرداخته و سهمش را در معالجه قضایای دوره عباسی نزد شاعران کاریکاتوری بیان می‌دارد. او مختصری از تفاوت هجای کاریکاتوری و ادب طلب می‌گوید. همچنین از التزام عملی شاعران کاریکاتوری و عدم انحصار درخواستشان در قول و اجرای منویاتشان در عمل، صحبت می‌کند. او از التزام عملی بعضی از کاریکاتوریست‌های امروزی می‌گوید تا نشان دهد که نه‌تنها هجای کاریکاتوری از التزامی که امروزه در کاریکاتور می‌بینیم جداشدنی نیست، بلکه از مهم‌ترین عناصر تشکیل دهنده آن به‌حساب می‌آید. <ref>ر.ک: همان، ص22</ref> | فصل ششم، متعرض التزام، به‌مثابه محور اساسی در هجو کاریکاتوری به خاطر وقوف بر جنبه انسانی یا فرهنگی یا اجتماعی یا سیاسی یک قضیه می‌گردد. نویسنده در این فصل به تعریف لغوی و اصطلاحی التزام پرداخته و سهمش را در معالجه قضایای دوره عباسی نزد شاعران کاریکاتوری بیان می‌دارد. او مختصری از تفاوت هجای کاریکاتوری و ادب طلب می‌گوید. همچنین از التزام عملی شاعران کاریکاتوری و عدم انحصار درخواستشان در قول و اجرای منویاتشان در عمل، صحبت می‌کند. او از التزام عملی بعضی از کاریکاتوریست‌های امروزی می‌گوید تا نشان دهد که نه‌تنها هجای کاریکاتوری از التزامی که امروزه در کاریکاتور می‌بینیم جداشدنی نیست، بلکه از مهم‌ترین عناصر تشکیل دهنده آن به‌حساب می‌آید.<ref>ر.ک: همان، ص22</ref> | ||
آخرین فصل کتاب، شیوه هجای کاریکاتوری را در انضمام لغت و تصویر نشان می‌دهد. نویسنده در این فصل به بیان ارتباط بین روحیات شاعر و شیوه کاریکاتوری وی می‌پردازد و از خصایص فنی هجای کاریکاتوری و عبورش از شیوه مرسوم در هجو، در دوره عباسی سخن می‌گوید. او در این فصل، نزدیکی شیوه لغوی ساده در ترسیم صورت‌های کاریکاتوری و اتکای این نوع از هجاء بر بسیاری از ادوات لغوی در ترسیم صورت‌های کاریکاتوری را نشان می‌دهد. وی همچنین سعی می‌کند از اهمیت این شیوه به‌مثابه آلت اتصالی قوی در جامعه عباسی غافل نباشد؛ چراکه این ابزار، قدرت زیادی برای رساندن اطلاعات و تعبیر از مواضع مختلف دارد.<ref>ر.ک: همان</ref> | آخرین فصل کتاب، شیوه هجای کاریکاتوری را در انضمام لغت و تصویر نشان می‌دهد. نویسنده در این فصل به بیان ارتباط بین روحیات شاعر و شیوه کاریکاتوری وی می‌پردازد و از خصایص فنی هجای کاریکاتوری و عبورش از شیوه مرسوم در هجو، در دوره عباسی سخن می‌گوید. او در این فصل، نزدیکی شیوه لغوی ساده در ترسیم صورت‌های کاریکاتوری و اتکای این نوع از هجاء بر بسیاری از ادوات لغوی در ترسیم صورت‌های کاریکاتوری را نشان می‌دهد. وی همچنین سعی می‌کند از اهمیت این شیوه به‌مثابه آلت اتصالی قوی در جامعه عباسی غافل نباشد؛ چراکه این ابزار، قدرت زیادی برای رساندن اطلاعات و تعبیر از مواضع مختلف دارد.<ref>ر.ک: همان</ref> | ||
| خط ۸۵: | خط ۷۳: | ||
<references /> | <references /> | ||
== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[منتخب من كتاب الشعراء]] | |||
[[ | |||
[[طبقات شعراء المحدثين]] | |||
[[الشعر و الشعراء]] | |||
[[معجم الشعراء]] | |||
[[خزانة الأدب و غاية الأرب]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۳۱
| الهجاء الكاريكاتوري عند أعلام الشعراء العباسيين (بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علي الخزاعي، ابن الرومي، المتنبي) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ايرواني‌زاده، عبدالغني (نویسنده) جمشيدي، ليلا (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | (بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علي الخزاعي، اب الرومي، المتنبي) |
| ناشر | مجمع ذخائر اسلامی |
| مکان نشر | ایران - قم |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-988-781-4 |
| موضوع | هجو عربی -- ??? - ??? ق. -- تاريخ و نقد
شعر عربی - 132 - 656ق. - تاريخ و نقد شاعران عرب - 132 - 656ق. |
| زبان | فارسی عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الهجاء الكاريكاتوري عند أعلام الشعراء العباسيين (بشار بن برد، أبونواس، دعبل بن علي الخزاعي، ابن الرومي، المتنبي) نوشته لیلا جمشیدی و با همکاری عبدالغنی ایروانی‌زاده، کتابی است به زبان عربی و با موضوع ادبیات عرب و اعلام شیعه. نویسنده در این اثر به بیان وجوه تصویری هجو در شاعران دوره عباسی پرداخته و ارتباط هجای کاریکاتوری را با کاریکاتور به‌صورت مستقل در این قالب بررسی کرده است.
ساختار
کتاب، دارای مقدمه، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده، از 197 اثر مکتوب و 7 سایت اینترنتی در نگارش این اثر بهره برده است. او منابع کتاب را در سه بخش مجزای منابع عربی، انگلیسی و پایگاه‌های اینترنتی ذکر کرده است. از جمله منابع عربی پس از قرآن کریم، تاريخ الشعر العربي عفت اباظه، المثل السائر ابن اثیر، شرح نهج‌البلاغة ابن ابی‌الحدید، خزانة الأدب و غاية الأرب ابن حجت حموی، العقد الفريد ابن عبدربه، السيرة النبوية ابن هشام، ديوان امرؤالقيس، دراسات في الأدب العربي العصر العباسي محمد زغلول سلام، سيكولوجية الفكاهة و الضحك ابراهیم زکریا و... است.[۱]
گزارش محتوا
نویسنده در تقدیریه، از اساتید دانشگاه اصفهان به‌ویژه دکتر عبدالغنی ایروانی زاده و دکتر نصرالله شاملی و دکتر سید فضل‌الله میرقادری و تمامی کسانی که یار و یاورش در نوشتن این اثر بوده‌اند تشکر کرده است.[۲] او، کتاب را به پدر و مادر، اساتید، همسر و فرزندان و دوستانش هدیه کرده است.[۳]
نویسنده پس از بیان اهمیت شعر و بیان شعر هجائی و اغراض و انواع هجو (احتقار، استهزاء، تصریح، تعریض، گفتار زشت، تمسخر و...) به بیان موضوع بحث می‌پردازد.[۴] باوجود اضطرابات سیاسی و محدودیت‌های اجتماعی در دوران عباسیان، شئون فرهنگی آنان رو به توسعه و پیشرفت نهاد؛ زیرا اعراب با دیگر ملل و فرهنگ‌ها به تعامل پرداختند. علاوه بر این امر، حاکمان نیز مترجمان و ادیبان و شاعران را بر علم و ادب تشویق می‌کردند. به خاطر چنین امری، شعر و نثر ادبی در این دوره رو به توسعه نهاد و طبعاً شعر هجوی هم به موقعیتی طلایی دست پیدا کرد و قالب‌های جدیدی یافت. از جمله شاعران مطرح هجائی این دوران، بشار بن برد (95- 167 یا 168ق) و ابونواس (133-196ق) و دعبل بن علی خزاعی (148-245ق) و ابن رومی (متوفای 284 یا 286ق) و متنبی (303-354ق) هستند. این شاعران به حدی در شوخ‌طبعی شعر هجائی ظریف بودند که توانایی درآوردنِ خنده و گریه مخاطب را درآن‌واحد داشتند و تصویرسازی آنان در شعر به حدی دقیق است که به کاریکاتوریست‌ها نزدیک شده و شباهت یافته‌اند. البته شعر هجائی در پیش از دوران عباسی نیز وجود داشته است اما در زمان عباسیان، روح تازه‌ای در آن دمیده شد. تصویرسازی آنان در شعر آن روز، کم‌اهمیت‌تر از تصویرهای کاریکاتوری نیست که امروز در کتاب‌ها و مجلات شاهد آن هستیم. این نوشته تلاش دارد که به‌نوعی از هجاء در دوران عباسی بپردازد که شایستگی آن به نام‌گذاری به هجاء کاریکاتوری، بیش از دیگر نام‌گذاری‌ها است.[۵] بااینکه مساحت هجو کاریکاتوری شاعران دوره عباسی در حدی است که نیازمند کتابت اثر مستقلی در این زمینه بوده اما تنها عده‌ای مانند ایلیا حاوی در «فن الهجاء و تطوره عند العرب»، سامی دهان در «الهجاء» و عبدالخالق عودة عیسی در «السخرية في الشعر العباسي في القرنین الثانیو الثالث» به آن اشاراتی داشته‌اند و تاکنون کسی مستقیماً به بحث هجاء کاریکاتوری نپرداخته است.[۶]
این بحث، در پی پاسخ به سؤال‌های ذیل است:
- چرا گونه‌ای از هجو در دوره عباسی به هجاء کاریکاتوری نامیده شده است؟
- هجاء کاریکاتوری و کاریکاتور در کجاها به هم نزدیک می‌شوند و وجوه مشترکشان چیست؟
- سهم شاعران دوره عباسی، در رشد این فن ادبی چه اندازه است؟
- آیا وجه مشترکی بین هجویات شعرا با تصویرسازی طنز و کاریکاتور هست؟
- آیا، می‌توان شباهتی بین کار شاعران طنزگو و کاتوریست‌های امروزی یافت؟[۷]
نویسنده در فصل اول به تعریف لغوی و اصطلاحی هجاء پرداخته و منشأ و تطور آن در رسوم جهانی و ادبیات عرب را تا زمان عباسیان بررسی کرده و تأثیر قرآن بر آن را نشان داده است. او با انواع هجاء و مقوماتش در دوره‌های جاهلی، اسلامی، اموی و عباسی سروکار دارد اما بیشتر تلاشش را بر نشان دادن مقومات این هجویات و بیان فرقشان در دوره عباسی با پیش از آن، متمرکز می‌کند.[۸]
او در فصل دوم که عنوانش هجاء کاریکاتوری است از تعریف این فن هجائی و وجه نام‌گذاری آن و ارتباطش با کاریکاتور و عناصر مشترک بین این دو فن و سهم تصویر در پیدایششان صحبت می‌کند. او از منشأ این فن و حضورش در ادبیات جهانی و کیفیت تکوینش در ادبیات عرب صحبت می‌کند و به هدف نشان دادن اهتمام قرآن بر این امر، برخی از انواع تصاویر کاریکاتوری قرآن کریم را مثال می‌زند. او سپس از ظهور هجاء کاریکاتوری در دوره عباسی، به‌عنوان یک شیوه مستقل ادبی صحبت کرده و برخی مثال‌ها را ذکر می‌کند تا بفهماند که شعرا در موقعیت‌های مختلف به آن اهتمام داشتند.[۹]
فصل سوم به توضیح مضمون و موضوع به‌عنوان دو عنصر از عناصر مشترک بین هجای کاریکاتوری و کاریکاتور، اختصاص دارد. نویسنده در این فصل به توضیح نمونه‌هایی از هجای کاریکاتوری، تحت مضامین شخصی و اجتماعی و سیاسی می‌پردازد. او در هر مضمون، مهم‌ترین مضامینی که را که شاعران کاریکاتوری به آن پرداخته‌اند را طبق زمانه و اجتماعشان شرح می‌دهد و چون تحدید تمامی موارد در این کتاب مختصر نمی‌گنجیده سخن را به مواردی که می‌توان به‌طور مستقل از آن‌ها بحث کرد، محدود کرده است. او در میان این مباحث به توانایی هجای کاریکاتوری بر کاهش احساسات و نگرش‌ها در یک مورد، اشاره می‌نماید. او در این بخش، هجای کاریکاتوری را به‌مثابه آینه‌ای می‌داند که کنش‌ها و فرهنگ جامعه عباسی و زمان شاعر را نشان می‌دهد. وی نشان می‌دهد که هجای کاریکاتوری در معالجه قضایای این اجتماع سهم داشته است. جمشیدی سعی می‌کند که چارچوب‌هایی را که شاعران در موقعیت‌های مختلف در صور هجائی کاریکاتوری‌شان استفاده می‌کردند را نشان دهد و نقش نمادین آن را در تطبیق با کاریکاتور روشن کند.[۱۰]
فصل چهارم، سخریه را به‌عنوان یک عنصر و از مهم‌ترین عناصر در تکوین هجای کاریکاتوری معرفی می‌کند. نویسنده در این فصل به تعریف این عنصر پرداخته و رسوخ آن در ادب عربی را نشان می‌دهد. وی شیوه عرضه آن در هجای کاریکاتوری و هدف از استفاده آن در این فن و سهمش در نگاه انتقادی را بیان می‌کند. او از انگیزه‌های شاعران عباسی در استفاده از این امر و اموری که آنان را به استفاده از این شیوه می‌کشانید صحبت می‌کند و سعی می‌کند این امور را بیان کند.[۱۱]
فصل پنجم از مبالغه به‌عنوان جوهر عمل کاریکاتوری در پررنگ کردن یکی از جوانب یا ممیزات شخصی یک امر یا قضیه و کشش شاعر برای استفاده از آن، صحبت می‌کند. لیلا جمشیدی در این فصل، مبالغه و انواع آن و ارزشش در ادبیات و کاریکاتور را بیان می‌کند و سپس به بیان ارزش آن در هجای کاریکاتوری می‌پردازد. او این امر را ضمن مثال‌هایی از هجائات کاریکاتوری در انواع مبالغه مانند تبلیغ و اغراق و غلو و... بیان می‌کند و ارزش مبالغه را در پیشبرد هجای کاریکاتوری در زمان عباسیان، نشان می‌دهد.[۱۲]
فصل ششم، متعرض التزام، به‌مثابه محور اساسی در هجو کاریکاتوری به خاطر وقوف بر جنبه انسانی یا فرهنگی یا اجتماعی یا سیاسی یک قضیه می‌گردد. نویسنده در این فصل به تعریف لغوی و اصطلاحی التزام پرداخته و سهمش را در معالجه قضایای دوره عباسی نزد شاعران کاریکاتوری بیان می‌دارد. او مختصری از تفاوت هجای کاریکاتوری و ادب طلب می‌گوید. همچنین از التزام عملی شاعران کاریکاتوری و عدم انحصار درخواستشان در قول و اجرای منویاتشان در عمل، صحبت می‌کند. او از التزام عملی بعضی از کاریکاتوریست‌های امروزی می‌گوید تا نشان دهد که نه‌تنها هجای کاریکاتوری از التزامی که امروزه در کاریکاتور می‌بینیم جداشدنی نیست، بلکه از مهم‌ترین عناصر تشکیل دهنده آن به‌حساب می‌آید.[۱۳]
آخرین فصل کتاب، شیوه هجای کاریکاتوری را در انضمام لغت و تصویر نشان می‌دهد. نویسنده در این فصل به بیان ارتباط بین روحیات شاعر و شیوه کاریکاتوری وی می‌پردازد و از خصایص فنی هجای کاریکاتوری و عبورش از شیوه مرسوم در هجو، در دوره عباسی سخن می‌گوید. او در این فصل، نزدیکی شیوه لغوی ساده در ترسیم صورت‌های کاریکاتوری و اتکای این نوع از هجاء بر بسیاری از ادوات لغوی در ترسیم صورت‌های کاریکاتوری را نشان می‌دهد. وی همچنین سعی می‌کند از اهمیت این شیوه به‌مثابه آلت اتصالی قوی در جامعه عباسی غافل نباشد؛ چراکه این ابزار، قدرت زیادی برای رساندن اطلاعات و تعبیر از مواضع مختلف دارد.[۱۴]
وضعیت کتاب
در بخش ملحقات شماره 1 کتاب از صفحات 394 تا 408 نمونه‌هایی از تصاویر کاریکاتوری ذکر شده است و در ملحقات شماره 2، از صفحات 410 تا 426، تصاویر جدول‌های آماری.
پاورقی‌های کتاب، علاوه بر ذکر ارجاعات، گاهی حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است. فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ در انتهای اثر ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.