شعب الايمان: متن کهن در اخلاق

شعب الايمان: متن کهن در اخلاق
پدیدآوران	بيهقي، احمد بن حسين (نویسنده) قزويني، سراج ابوحفص عمر (خلاصه کننده) ايجي، محمد بن عبدالله (مترجم) س‍اغ‍روان‍ي‍ان‌، ج‍ل‍ي‍ل‌ (مصحح)
ناشر	شرکت انتشارات علمي و فرهنگي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1400ش.
شابک	‎978-622-277-029-7
موضوع	اخلاق اسلامي - متون قديمي تا قرن 14 اخلاق اسلامي - قرن 5ق احاديث اخلاقي - متون قديمي تا قرن 14 ايمان (اسلام) - متون قديمي تا قرن 14 احاديث اهل سنت - قرن 5ق. کلام اهل سنت - احاديث - متون قديمي تا قرن 14 احاديث اخلاقي - قرن 5ق. احاديث احکام - قرن 5ق.
زبان	فارسی
کد کنگره	‏7ش9ب / 247/35 BP

شعب الايمان: متن کهن در اخلاق تألیف ابی بکر احمد بن حسین بیهقی (تلخیص سراج‌الدین ابوحفص قزوینی)، با تخلیص سراج‌الدین ابوحفص قزوینی، با ترجمه محمد بن عبدالله بن محمد ایجی، این کتاب در اصل به زبان عربی نگارش یافته است. این کتاب را دانشمندی به نام سراج‌الدین ابوحفص عمر قزوینی (683 ـ 750 ق) در قرن هشتم در یک مجلد خلاصه کرده است. دانشمند دیگری به نام محمد بن عبدالله بن محمد الایجی (ف 786 ق) این کتاب را به فارسی ترجمه کرده است. این همان نسخه‌ای است که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود و این تصحیح بر اساس آن صورت گرفته است.

گزارش کتاب

«شعب الایمان» نوشتۀ امام ابوبکر احمد بن حسین بیهقی (384 ـ 458 ق) است که در اصل به زبان عربی نگارش یافته است. این کتاب را دانشمندی به نام سراج‌الدین ابوحفص عمر قزوینی (683 ـ 750 ق) در قرن هشتم در یک مجلد خلاصه کرده است. دانشمند دیگری به نام محمد بن عبدالله بن محمد الایجی (ف 786 ق) این کتاب را به فارسی ترجمه کرده است. این همان نسخه‌ای است که در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگه‌داری می‌شود و این تصحیح بر اساس آن صورت گرفته است.

این کتاب افزون بر خطبه و مقدمه و مؤخره، شامل هفتادوهفت شعبۀ ایمان است که در هر کدام از این شعب به طرح و بررسی یکی از اصول و فروع دین اسلام پرداخته شده است. در این کتاب بهترین شاخص‌هایی که فرد مسلمان باید دارای آن باشد، طرح شده است. این شاخص‌ها شامل رفتارها و کردارهای فردی یک مسلمان تا رفتارهای اجتماعی او در جامعه می‌شود.

در این ترجمه، محمد ایجی در خطبۀ کتاب به بحث دربارۀ حدیث «الایمان بضع و سبعون شعبة ...» می‌پردازد و تمثیل‌های زیبایی دربارۀ ایمان بیان می‌کند. در مقدمۀ کتاب به بحث فرستادن رسول خدا (ص) برای راهنمایی بشر می‌پردازد و سپس به تفسیر ایمان از حضرت محمد (ص) در آنچه با جبرئیل مطرح کرده‌اند، می‌پردازد. پس از آن به ترتیب شعب مختلف را ذکر می‌کند. باید گفت مترجم در خطبۀ کتاب از خود یاد کرده و اقرار می‌کند از روی مختصری که قزوینی از کتاب «شعب الایمان» فراهم آورده، کتابش را تصنیف کرده است. در این ترجمه بعد از بیان 77 شعبۀ ایمان، در خاتمه به بیان معنی معجزه پرداخته شده و سه حدیث مسند را همراه با راویان آنها ذکر می‌کند و ختم خاتمه‌اش بیان بعضی از فضیلت‌های ذکر است.

اما در این ترجمه مقدار و حجم مطالب و نوع مطالب و احادیث با کتاب «مختصر شعب الایمان» و حتی کتاب «شعب الایمان» بیهقی انطباق چندانی ندارد. مشخص است که ایجی آنچه طرح آن را برای مسلمانان واجب دیده، نقل کرده است. او اهدافش را از نوشتن این ترجمه در ابتدای کتاب توضیح داده و به‌درستی توانسته است مجموعه‌ای فراهم آورد که در زندگی اجتماعی و فردی هر مسلمان فارسی‌زبان مورد استفاده و ثمربخش باشد.

خود ایجی عنوان می‌کند که در نوشتن کتابش از «مختصر شعب الایمان» قزوینی بهره برده است؛ اما آنچه از ظاهر کتاب برمی‌آید این است که ایجی بیشتر از مختصر قزوینی به اصل کتاب بیهقی توجه داشته است؛ اگرچه در کل تفاوت‌هایی نیز بین آنها وجود دارد. آنچه در نگاهی گذرا به این دو کتاب بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که گاه شعبه‌ای در کتاب بیهقی وجود دارد که بسیار خلاصه است، مثل شعبۀ اعتکاف؛ اما ایجی با توجه به نیازی که در جامعه‌اش احساس می‌کرده، مطالب بیشتری را در آن شعبه مطرح می‌کند؛ مطالب که حتی در کتاب «شعب الایمان» بیهقی هم وجود ندارد.

از ویژگی‌های نسخۀ تصحیح شده آن است که با نسخۀ دیگری توسط مترجم اصلی مقابله شده است. فرد مقابله‌کننده در حاشیۀ نسخه با رمز «خ» تفاوت‌ها و افتادگی‌هایی را متذکر شده است. همچنین کاتب بسیاری از کلمات فارسی را در هنگام ترجمۀ مشکول (اعراب‌گذاری) کرده است. در انتهاب کتاب، این کلمات با عنوان فهرست کلمات مشکول آورده شده‌اند. ویژگی دیگر این متن مترجم آن است که در کتاب «شعب الایمان بیهقی» و حتی مختصر آن از قزوینی، هر جا که اقتضاد می‌کرده است، از شعر شعرای مختلف استفاده شده است؛ اما مترجم در ترجمۀ خود هیچ شعری را نقل نکرده است .

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات