دستنامه تاریخ شفاهی

دستنامه تاریخ شفاهی
پدیدآوران	ال. چارلتون، توماس (نویسنده) ای.مایرز، لوییس (نویسنده) شارپلس، ربکا (نویسنده) اسماعیل‌بیگی، فرحناز (مترجم)
ناشر	سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
شابک	‎5ـ633ـ446ـ964ـ978
کد کنگره	‏

دستنامه تاریخ شفاهی تألیف گروهی از نویسندگان به ویراستاری توماس ال. چارلتون، لوییس ای.مایرز، ربکا شارپلس، ترجمه فرحناز اسماعیل‌بیگی؛ این کتاب فرصت جدیدی را فراهم کرده که گروهی از اساتید مجرب و تاریخ‌پژوهان علاقمند به تاریخ شفاهی و خوانندگانی که هم دست‌اندرکار تاریخ شفاهی هستند و هم از آن استفاده می‌کنند، از یکدیگر بیاموزند. این کتاب نیاز کسانی را برآورده می‌کند که در پی نوشتن مطالب جدید و مقالات وزین پژوهشی دربارۀ تاریخ شفاهی هستند.

ساختار

کتاب در چهار فصل به نگارش درآمده است.

گزارش کتاب

تاریخ شفاهی ابزاری مهم برای انتقال گذشته به آینده از طریق صداهای موجود است؛ همچنین در تاریخ شفاهی با صحبت کردن دربارۀ تجربیات و گوش دادن به افراد و صحبت‌های یکدیگر ظرفیت مستقیم و فوری به وجود می‌آید که سبب تغییر شکل زندگی مردم می‌شود. جمع‌آوری این موضوعات و در دسترس قراردادن آنها برای نسل جدید پژوهشگران تاریخ شفاهی بسیار خوشایند است؛ به همین سبب در این کتاب به تاریخ شفاهی پرداخته شده و روش‌های آن بازگو گردیده است.

این کتاب فرصت جدیدی را فراهم کرده که گروهی از اساتید مجرب و تاریخ‌پژوهان علاقمند به تاریخ شفاهی و خوانندگانی که هم دست‌اندرکار تاریخ شفاهی هستند و هم از آن استفاده می‌کنند، از یکدیگر بیاموزند. این کتاب نیاز کسانی را برآورده می‌کند که در پی نوشتن مطالب جدید و مقالات وزین پژوهشی دربارۀ تاریخ شفاهی هستند. نیز این کتاب پاسخ‌گوی نیاز مهم دیگری نیز هست: تفسیر و توضیح نظری و استفاده از تاریخ شفاهی به عنوان شاهد و گواه. این کتاب با ارائۀ نظریه‌ها و توضیحات مربوط به روش‌شناسی عملی در حوزۀ تاریخ شفاهی، بهترین روش‌ها را معرفی می‌کند و با توجه به طرح پژوهش، ملاحظات قانونی و اخلاقی، روش‌های مصاحبه، مسائل آرشیوی مربوط به حفظ و نگه‌داری و سؤالات متعددی که دربارۀ نسخه‌برداری و ویرایش نوارهای صوتی تاریخ شفاهی پیش می‌آید، راهکارهایی را معرفی می‌کند.

عنوان بخش اول این کتاب «اساس و بنیان» و دربرگیرندۀ دو نوشتار است. در نخستین نوشتار این بخش، با توجه به آگاهی نویسنده از تاریخ شفاهی هم در بخش نظری و هم در بخش عملی، نکاتی را در این‌باره بیان کرده است. نویسنده در دومین نوشتار این بخش، مبانی نظری تاریخ شفاهی را به دو دسته تقسیم می‌کند: تاریخ شفاهی به عنوان منبع اطلاعات دربارۀ گذشته (و موضوعی آرشیوی) و تاریخ شفاهی به عنوان ابزاری برای بیان تضادها (یکی از عوامل مؤثر در تغییرات اجتماعی) سپس شیوه‌هایی را پیشنهاد می کند که با استفاده از آنها می‌توان در تاریخ شفاهی جدید به این دو موضوع در کنار هم توجه کرد.

دومین فصل اصلی کتاب یعنی «روش‌شناسی» دربرگیرندۀ پنج نوشتار است. در دو مقالۀ نخست این فصل، مسائل مهمی دربارۀ چگونگی آمادگی برای مصاحبه طرح شده است. مری ای.لارسون در نوشتار خود می‌نویسد مصاحبه‌ها و طرح‌های تاریخ شفاهی که بر اساس طرحی از پیش تعیین‌شده هستند، بر مصاحبه‌هایی برتری دارند که خودبه‌خود و بدون طرح و راهبرد انجام می‌شوند. وی در نوشتار خود نمونه‌های فراوانی در زمینۀ برخی مطالعات نظری ـ نظریه‌های انتقادی مربوط به نخبگان و غیرنخبگان و نظریه‌های جهت‌دار ارائه می‌دهد که می‌تواند پژوهش‌های تاریخ شفاهی را در مسیری خاص پیش ببرد.

نوشتار دوم این فصل دربارۀ ملاحظات قانونی و اخلاقی در تاریخ شفاهی است. نویسنده در این فصل در حالی که از بسیاری طرح‌های تاریخ شفاهی در سطح خرد و در سطح کلان انتقاد می‌کند، از استانداردهای کلی انجمن تاریخ شفاهی نیز تبعیت می‌کند. او معتقد است در برخی مواقع وظیفۀ تاریخ‌پژوهان حوزۀ تاریخ شفاهی است که با توجه به شرایط خاص بر اساس بهترین داوری‌ها و تصمیمات خود عمل کنند.

نویسندۀ نوشتار سوم این فصل با عنوان «مصاحبه‌های تاریخ شفاهی» با آوردن نمونه‌هایی از تجربیات خود در این زمینه، خواننده را گام‌به‌گام برای انجام مصاحبه راهنمایی می‌کند. موریسی با ارائۀ روش‌های نو و جالب تأثیر فراوانی در پژوهش، نوشتن و آموزش دارد. جیمز ای.فاگرتی در نوشتار چهارم این فصل به خواننده یادآوری می‌کند تاریخ شفاهی ابتدا ایجاد، سپس آرشیو می‌شود و در هر مرحله از آن «عصری‌سازی» می‌شود؛ یعنی از فرهنگ یا جامعه‌ای مولد به فرهنگ یا جامعه‌ای دیگر منتقل می‌شود و با فرهنگ دوم منطبق و با آن بومی‌سازی می‌شود و این بخشی از فرایند ایجاد و آفرینش آن است. آخرین مقالۀ این فصل، مکمل مقالۀ قبلی است که دربارۀ حفاظت و آرشیوکردن است؛ اما با استدلال محکم دانش نسخه‌برداری و ویرایش در تاریخ شفاهی را به عنوان یکی از بخش‌های مهم و اساسی در ثبت خاطرات شفاهی مطرح می‌کند.

در فصل سوم کتاب پنج مقاله دربارۀ نظریه‌ها آمده که خواننده هم دیدگاه عمیق‌تری نسبت به مسائلی که در نوشتارهای قبلی گفته شده، پیدا می‌کند و هم از مطالب جدید حوزۀ تاریخ شفاهی و اصول آن آگاهی می‌یابد. در نخستین نوشتار این فصل، نویسندگان مطالعات اولیۀ خود را دربارۀ حافظۀ انسان و اثر آن بر واقع‌نمایی و ارزش مصاحبه‌های تاریخ شفاهی بازنگری و ویرایش کرده‌اند. هافمن‌ها با مطالعه و درنظرگرفتن روان‌شناسی حافظه و رابطۀ آن با مصاحبه و شرح مختصری از درس‌هایی که از شیوۀ عمل نویسنده در پژوهش‌‌های مربوط به حافظه گرفته‌اند و با مرور مطالب و دانش موجود دربارۀ روان‌شناسی حافظه از این مفهوم در تاریخ شفاهی استفاده کردند.

کیم لیسی راجرز در دومین نوشتار فصل سوم شیوۀ مطالعات دوره‌های زندگی و سالمندی جامعه را معرفی می‌کند و اینکه چگونه می‌تواند به حل مسائل جاری مربوط به زوال و انحطاط جامعه کمک کند؛ موضوعاتی که او و همکارانش در مصاحبه با رهبران جوامع آمریکایی آفریقایی‌تبار در شهرهای دلتای می‌سی‌سی‌پی به آن پرداخته‌اند. این مقاله تشریح می‌کند که چگونه برخی از روش‌های کمّی می‌تواند برای توضیح و تفسیر نتایج کیفی مفید باشد. نویسنده از زندگی چهار تن از کسانی که با آنها مصاحبه کرده، نکات مهمی را برای طرح تاریخ شفاهی دلتا استخراج کرده و به دایرۀ واژگان تاریخ شفاهی واژگانی مانند گروه، مسیرها، تحولات، فرصت‌های شغلی و ... را اضافه می‌کند. مک‌هامان در سومین نوشتار این فصل مسائل مربوط به شیوه‌های ارتباطی و تاریخ شفاهی را بررسی و تجزیه و تحلیل می‌کند. در چهارمین نوشتار این بخش، عمق افکار نویسنده دربارۀ تاریخ شفاهی که زنان انجام می‌دهند و مطالعۀ زنان از طریق تاریخ شفاهی نشان داده شده است. در این نوشتار نویسنده آثاری را معرفی می‌کند که در سه‌دهه‌و نیم گذشته دربارۀ تاریخ شفاهی زنان انجام شده است. در آخرین نوشتار این فصل مطالبی با توجه به علوم انسانی و علوم اجتماعی و تأثیر آن در روش‌شناسی تاریخ شفاهی بازگو شده است. نویسنده توضیح می‌دهد که چگونه عواملی مانند زمان، زبان و هویت در شیوۀ ساختاربندی، یادآوری و صحبت دربارۀ "ذشته در مصاحبه‌شوندگان تأثیر می‌گذارد.

چهارمین و آخرین فصل کتاب، نمونه‌هایی را از نتایج پژوهش‌های تاریخ شفاهی بررسی می‌کند. ریچارد اسمیت در اولین نوشتار این فصل خواننده را به دنیای چاپ می‌برد تا چند مسئلۀ مهم را مطرح کند که مورخان شفاهی را مدت‌ها درگیر خود کرده بود. والری رالی یو در دومین نوشتار این فصل، با استفاده از بیوگرافی‌های رمان‌نویسانی مانند «بتی اسمیت» و «کلی هریس» دربارۀ کاربرد خاص روش‌های تاریخ شفاهی برای پژوهش‌های بیوگرافی بحث می‌کند. سومین نوشتار این فصل، تاریخ شفاهی را از صفحات چاپی فراتر برده و آن را در دنیای خلاقانۀ نمایش و برنامه‌های مستند صوتی و تلویزیونی مطرح می‌کند. در آخرین نوشتار این کتاب، نویسندگان برنامه‌های مستندی که با صداهای ضبط‌شده ساخته شده را بررسی کرده‌اند و چگونگی پیشرفت این برنامه‌ها را از رادیو و تلویزیون و از فیلم تا شبکه وب نشان‌ داده‌اند.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات