ثلاث رسائل (طباطبایی تبریزی): تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور =16003

   

'''ثلاث رسائل'''، اثر [[طباطبائی تبریزی، علی|سید علی طباطبایی تبریزی]] (متوفی 1393ق)، مجموعه‎ای است دربردارنده سه رساله کوتاه و مختصر (تزاحم الحكمين، الأدلة الاجتهادية و إمكان التعبد بالظن و عدمه) در علم اصول فقه.

کتاب فاقد مقدمه بوده و مطالب دربردارنده سه رساله در موضوع تزاحم دو حکم، ادله اجتهادی و امکان یا عدم امکان تعبد به ظن می‎باشد.

در رساله نخست، تحت عنوان «تزاحم الحكمين»، به موضوع تزاحم میان دو حکم پرداخته شده و به این نکته اشاره شده است که این موضوع، از جمله مسائل غیر منقح علم اصول بوده که دارای اقسام و احکام مختلفی است و با باب تعارض دو دلیل، فرق دارد، اما برخی از علما، میان این دو مسئله، یعنی تعارض و تزاحم دو حکم خلط کرده‎اند؛ مانند [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شیخ انصاری]] در مبحث اجتماع امر و نهی<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/3 ر.ک: متن کتاب، ص3]</ref>.

از جمله موضوعات مطرح‎شده در این رساله، عبارتند از ملاک باب تعارض<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/7 ر.ک: همان، ص7]</ref>، ضابطه باب تزاحم<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>، تزاحم بین دو حکم (که خود بر پنج قسم است) و بین دو سبب<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/9 ر.ک: همان، ص9]</ref>

نویسنده پس از توضیح محل بحث و تشریح ضابطه در باب تزاحم، به تقسیمات تزاحم پرداخته و به این موضوع اشاره کرده است که تزاحم گاهی میان دو حکم واقع می‎شود و گاهی میان دو سببی که به‎حسب حکم، مختلف هستند، مانند تعارض دو ید و وقوع هر دوی آنها با هم بر مباح اصلی. وی ابتدا محل بحث را قسم اول، یعنی تزاحم دو حکم، قرار داده و در آن، پنج قسم، به شرح زیر، تصور نموده است که در هرکدام، عجز مکلف از امتثال، دلیل جداگانه‎ای دارد:

# اینکه عجز مکلف از امتثال، به‎خاطر تضاد بین دو فعل باشد؛ چه اینکه هر دو فعل از یک نوع باشند، مانند تزاحم در نجات دو غریق که فقط امکان نجات یک نفر وجود دارد و چه اینکه دو فعل از دو نوع باشند، مانند تزاحم بین نماز و ازاله نجاست از مسجد.

# اینکه عجز، از جهت قصور در نفس فاعل باشد، به‎همراه عدم تمانع بین دو فعل، به دلیل طولی بودن آن دو، مانند فرض عدم تمکن نمازگزار ازقیام مردد بین رکعت اول و دوم یا بین قیام واجب در حالت تکبیرةالاحرام یا قرائت.

# عجز به علت تلازم اتفاقی واجب با حرام باشد (زیرا با تلازم دائمی، تزاحم در مرحله جعل لازم می‎آید که کلا از موضوع بحث خارج است).

نویسنده پس از تقسیم فوق، به این موضوع اشاره نموده است که هریک از این اقسام، اگر دارای بدل بود، تزاحم به دلیل عدم عجز مکلف از امتثال، مرتفع گردیده و بحث از موضوع نزاع، خارج می‎شود، اما در غیر این صورت، بحث در دو جایگاه زیر، پی گرفته می‎شود: نخست آنکه هیچ‎یک از متزاحمین، بدلی نداشته باشد؛ دوم اینکه یکی از دو متزاحم، دارای بدل باشد؛ که هر دو قسم، با مثال، توضیح داده شده و حکم هریک بیان شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/11 ر.ک: همان، ص11-‎45]</ref>.

رساله دوم، تحت عنوان «الأدلة الاجتهادية» می‎باشد. نویسنده در ابتدای رساله، به این نکته اشاره نموده است که این رساله، حاصل استفاده وی از محضر استاد خویش، آیت‎الله میرزا حسین نائینی در تدریس ادله اجتهادیه کتاب «فرائد الأصول» شیخ انصاری است، ولذا حاشیه‎ای است بر مباحث ایشان<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/46 ر.ک: همان، ص46]</ref>.

شیوه شارح، بدین نحو است که ابتدا قسمتی از متن «فرائد الأصول» را آورده و سپس به شرح مفردات آن پرداخته و سپس، مراد و منظور نویسنده از آن را تبیین نموده است؛ به‎عنوان مثال، در ابتدای رساله، در بیان خصوص ادله اجتهادیه و اصول عملیه، ابتدا متن فرائد را بدین شکل: «اعلم أن المكلف إذا التفت إلی حكم شرعي - ‎الخ»، آورده و سپس، به تشریح مراد از مکلف و التفات به حکم شرعی، پرداخته و سپس، اشکالات وارد بر موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/47 ر.ک: همان، ص47]</ref>.

در رساله سوم، به موضوع امکان یا عدم امکان تعبد به ظن، در دو مقام، پرداخته شده است: نخست بحث از امکان ذاتی و سپس، بحث از امکان وقوعی. در ابتدای رساله، به بیان این امر پرداخته شده است که ظن، از حیث صفت نفسانی بودن برای ظان، بنفسه و بذاته، اقتضای وجوب تبعیت و اتباع ندارد، حتی با فرض انفتاح، مگر به سبب امری خارجی، مانند تعبد شرعی یا تقریر حکومت در حال انسداد. به‎خلاف علم که اقتضای نفسانی آن، وجوب اتباع و تبعیت می‎باشد<ref>ر.ک: همان، ص137</ref>. نویسنده پس از توضیح این امر، ابتدا به این نکته اشاره کرده است که نزاع در موضوع مورد نظر، امکان ذاتی تعبد و تبعیت از ظن نیست، بلکه نزاع و اختلاف، در امکان وقوعی این امر است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/138 ر.ک: همان، ص138]</ref> و سپس، به بررسی اقوال مطرح‎شده در این زمینه و وجوه مختلف آن، پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/16003/1/139 ر.ک: همان، ص139-‎152]</ref>.

<references />

== وابسته‌ها ==