مذاهب در ایران

مذاهب در ايران
پدیدآوران	فرمانيان، مهدي (نویسنده) بهشتي، محمدحسن (نویسنده) دانشگاه اديان و مذاهب. معاونت پژوهشي (سایر)
ناشر	دانشگاه اديان و مذاهب
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1400ش.
چاپ	يکم
شابک	‎‏??978-622-9852-33-0??
موضوع	ايران - دين - تاريخ
زبان	فارسي
کد کنگره	4م4ف / 2270 BL ‏

مذاهب در ایران تألیف مهدی فرمانیان، محمدحسن بهشتی؛ در کنار شیعه اثنی عشری که اکثریت جمعیت کشور را تشکیل می دهد و خود پژوهش جداگانه ای می طلبد، شافعی ها و احناف با گرایش های اعتقادی اشعری، ماتریدی و دیوبندی، صوفیانی همچون قادریه، نقشبندیه و بریلویه و دیگر جریان هایی مانند جماعت دعوت و اصلاح، مکتب القرآن، مودودیه و فرقه هایی مثل ذکریه در میان اهل سنت ایران دیده می شوند.

نیز اسماعیلیه، شیخیه، اهل حق و طریقت های صوفی شیعه همچون شاه نعمت اللهیه، گنابادیه، ذهبیه و نوربخشیه در کنار عموم شیعیان اثنی عشری حضور دارند که در کتاب مذاهب در ایران به آنها پرداخته شده است.

ساختار

کتاب از دو بخش تشکیل شده است.

گزارش کتاب

امروزه در ایران مذاهب اسلامی در کنار هم به صورت مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند. در طول تاریخ هم به یکدیگر احترام گذاشته و با هم نسبت سببی و نسبی پیدا کرده‌اند. برخی از مذاهب اسلامی در ایران حضور داشته‌اند؛ اما اکنون دیگر پیروانی در ایران ندارند و صرفاً در کتب تاریخ و جغرافیا یادی از آنان شده است. در قرون سوم تا پنجم در شهر ری مذاهب مختلفی چون نجاریه و کرامیه حضور داشتند که دیگر قرن‌هاست از بین رفته‌اند، یا زیدیه در شمال ایران که روزگاری حضوری پررنگ داشته اما از قرن دهم به بعد زیدیه در ایران حضور ندارد.

اکنون مذاهب مختلفی در گوشه و کنار ایران زندگی می‌کنند که اطلاعات عموم محققان از این مذاهب بسیار کم است. در این کتاب نویسندگان در پی آن هستند که به مذاهب مختلف شیعه و اهل سنت در ایران بپردازند.

مذاهب اهل سنتی که در ایران پیروانی دارند، عبارتند از: شوافع و احناف که بیشتر شافعیان از نظر کلامی، اشعری هستند و بیشتر حنفیان، ماتریدی و دیوبندی‌اند. به غیر از شافعیان و حنفیان، برخی از سلفیان و غیرمقلدها هم در ایران به صورت متفرقه زندگی می‌کنند که در برخی استان‌ها حوزۀ علمیه هم دارند. در میان اهل سنت، طریقت‌های صوفیه نیز وجود دارند؛ از طریقت‌های موجود، سلاسل قادریه، نقشبندیه و بریلویه در میان اهل سنت ایران حضور دارند. همچنین در میان اهل سنت، جریان‌هایی مثل اخوان المسلمین، مکتب القرآن، طرفداران ابوالاعلی مودودی و فرقه‌هایی مثل ذکریه نیز در ایران پیروانی دارند که در بخش اهل سنت ایران به تفکران آنها پرداخته شده است.

شافعیان در جنوب و غرب کشور هستند و در استان‌های کرمانشاه، کردستان، آذربایجان غربی، اردبیل، گیلان، هرمزگان، بوشهر و فارس زندگی می‌کنند. تخمین زده می‌شود جمعیت آنها کمتر از پنج میلیون نفر باشد. حنفیان در استان‌های گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، شرق استان هرمزگان و جنوب شرقی کرمان حضور دارند. تخمین زده می‌شود کمتر از پنج میلیون نفر از جمعیت کشور را حنفیان تشکیل می‌دهند.

همچنین فرقه‌های شیعه‌ای که در ایران پیروانی دارند، به غیر از مذهب اکثریت شیعیان ایران، عبارتند از: اسماعیلیه، شیخیه، اهل حق و طریقت‌های صوفی شیعه، شاه نعمت‌اللهیه، گنابادیه، ذهبیه، نوربخشیه و برخی دیگر از طریقت‌های کوچک صوفی که در بخش «شیعه در ایران» به این تفکرات پرداخته شده است.

روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. بیشتر وضعیت موجود توصیف و تاریخ و عقاید آنها بیان شده و نویسنده به دنبال نقد عقاید این فرقه‌ها نبوده است؛ زیرا هدف این کتاب آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی ایران در عصر کنونی است.

کتاب از دو بخش کلی تشکیل شده است. در بخش اول به مذاهب اهل سنت ایران پرداخته شده که خود به چند فصل تقسیم می‌شود. در فصل نخست این بخش دربارۀ جمعیت اهل سنت نکاتی طرح شده است. در فصل دوم این بخش به مذاهب و جریان‌های فکری اهل سنت موجود در ایران پرداخته شده است. در فصل سوم این بخش به ذکریه در ایران پرداخته شده و فصل پایانی این بخش به مساجد اهل سنت ایران اختصاص یافته است.

بخش دوم کتاب به مذاهب شیعه در ایران می‌پردازد. اسماعیلیه، شیخیه، اهل حق، طریقت ذهبیه، شاه نعمت‌اللهیه و گنابادیه موضوعات فصول مختلف این بخش را شکل می‌دهند.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات