المعارف (ابن قتیبه دینوری): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ابن‌قتيبه، عبدالله بن مسلم' به 'ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'المعارف (ابهام زدایی)' به 'المعارف (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
| موضوع =اديان - تاريخ | | موضوع =اديان - تاريخ | ||
اسلام - تاريخ - متون | اسلام - تاريخ - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
اسلام -- | اسلام -- سرگذشت‌نامه | ||
کشورهای اسلامى - تاريخ - متون قدیمی تا قرن 14 | |||
| ناشر =الهيئة المصرية العامة للکتاب | | ناشر =الهيئة المصرية العامة للکتاب | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =02880 | ||
| کتابخوان همراه نور =02880 | |||
| کد پدیدآور =00630 | | کد پدیدآور =00630 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۳: | ||
}} | }} | ||
'''المعارف'''، تألیف ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه(متوفی 276ق) مشهور به ابن قتیبه | {{کاربردهای دیگر|المعارف (ابهام‌زدایی)}} | ||
'''المعارف'''، تألیف [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه]](متوفی 276ق) مشهور به [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه دینوری]]، در نوع خود یکی از بهترین کتب تاریخی و از معروف‌ترین آثار [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] محسوب می‌گردد که مشتمل بر اخباری است که در آن عصر مورد علاقه مردم بود. [[ثروت عکاشه]] بر این اثر مقدمه نوشته و تحقیق آن را به سرانجام رسانیده است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب مشتمل بر مقدمه مفصل محقق، مقدمه نویسنده و مباحث مختلف تاریخی است که در ذیل عناوین متعددی ارائه شده است. | کتاب مشتمل بر مقدمه مفصل محقق، مقدمه نویسنده و مباحث مختلف تاریخی است که در ذیل عناوین متعددی ارائه شده است. | ||
منابع کتاب | منابع کتاب همان منابع عیون الأخبار است. هرچند در المعارف به خاطر مباحث تاریخی، نقل‌قول از مشاهیر اخبار قرن دوم بسیار فراوان است. او از ابن اسحاق وهب بن منبه، واقدی، هیثم بن عدی و ابوالیقظان روایات زیادی در این کتاب نقل کرده است. منابع عیون الأخبار را می‌توان از یک دیدگاه به دو دسته منابع شفاهی مأخوذ از اساتید، شیوخ و... و منابع کتبی اسلامی و غیر اسلامی مانند کتاب‌های ایرانیان، هندیان و رومیان تقسیم کرد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/5055/63 ر.ک: سالاری شادی، علی، ص65-63]</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
تألیفات ابن قتیبه هم فروان و هم گوناگون است. آثار ابن قتیبه را | تألیفات [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] هم فروان و هم گوناگون است. آثار [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] را پسرش «ابوجعفر احمد» که چون خود وی فاضل و همچنین فقیه بوده استنساخ و تکثیر نموده است. در میان آثار مذکوره آنچه در تخلید نام [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] مؤثر بوده «ادب الکاتب» و «المعارف» می‌باشد. مورخان بزرگی چون [[مسعودی، علی بن حسین|مسعودی]] و [[ابن جریر طبری]] «المعارف» را مأخذ تاریخ خود قرار داده‌اند. این کتاب مانند [[الأخبار الطوال|أخبار الطوال]] یادگار قرن سوم هجری و از اسناد معتبره تاریخ اسلام است. [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] شش سال زودتر از مؤلف [[الأخبار الطوال|اخبار الطوال]] درگذشت. می‌توان گفت این دو کتاب محصول یک‌دوره از تاریخ می‌باشد. مع‌هذا کسانی مدعی‌اند کتاب اخبار الطوال زودتر به‌قلم آمده و [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] در تألیف خود بدان کتاب نظر داشته و از آن استفاده نموده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/13802/566 ر.ک: بی‌نام، ص 567-566]</ref>. | ||
این کتاب را ابن قتیبه خود مجموعه معارفی می‌داند که هیچ انسان فرهنگ‌یافته‌ای را از آن گریزی نیست. فهرست کلی از کتاب، دایره این اطلاعات را به‌خوبی نشان می‌دهد: خلاصه تاریخ کهن، پیامبر(ص) و صحابه، خلفای اموی و عباسی، مشاهیر دولت، تابعین، اصحاب رأی، اصحاب حدیث، قرّاء، نسب‌شناسان و راویان شعر و پس‌ازآن چندین فصل کوتاه آمده است که به نکاتی گاه بسیار شگفت و جالب‌توجه اشاره دارد<ref>ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ج4، ص 458</ref> | این کتاب را [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] خود مجموعه معارفی می‌داند که هیچ انسان فرهنگ‌یافته‌ای را از آن گریزی نیست. فهرست کلی از کتاب، دایره این اطلاعات را به‌خوبی نشان می‌دهد: خلاصه تاریخ کهن، پیامبر(ص) و صحابه، خلفای اموی و عباسی، مشاهیر دولت، تابعین، اصحاب رأی، اصحاب حدیث، قرّاء، نسب‌شناسان و راویان شعر و پس‌ازآن چندین فصل کوتاه آمده است که به نکاتی گاه بسیار شگفت و جالب‌توجه اشاره دارد<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2741 ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ج4، ص 458]</ref>. | ||
این کتاب در | این کتاب در واقع یک دایرة‌المعارف تاریخی در عصر خود محسوب می‌شود و از سرگذشت رجال قرن اول تا نیمه اول قرن سوم هجری که هرکدام به نحوی در حیات سیاسی و علمی آن ایام مؤثر بوده‌اند، سخن رفته است. در این کتاب از پیامبر(ص) و اصحابش و از خلفا، اشراف، فرماندهان بزرگ، رهبران قیام‌ها، تابعین، محدثین، فقها، راویان اشعار، اخباریان و... یاد شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/5055/56 ر.ک: سالاری شادی، علی، ص56]</ref>. | ||
[[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] در مقدمه کتاب انگیزه تألیف آن را این‌گونه بیان می‌کند: «دیدم که بسیاری از اشراف از نسبشان بی‌اطلاع‌اند و اسلاف خود را نمی‌شناسند؛ و از قریش کسانی بودند که نمی‌دانستند در چه موقعیتی از قرابت با پیامبر هستند، یا از ابنای ملوک العجم که حال پدران و زمانشان را نمی‌شناختند؛ و دیدم افرادی را که خود را به اشخاصی منتسب می‌کردند درحالی‌که عقبی نداشت، مانند مردی که خود را از اعقاب ابوذر می‌دانست درحالی‌که او را دنباله‌ای نبود». بدین‌گونه او به‌سان سایر مؤلفین اخبار، به بحث در مورد ابتدای خلقت پرداخته و طبعاً برای ورود به بحث از تورات استفاده نموده و از قصه آدم و ابنای او آغاز و از انبیا چون: ادریس، نوح و عیسی(ع) یاد کرده است. آنگاه از انساب عرب و از تیره عدنان و قبیله قریش و سپس از قبایل یمنی (حمیر و کهلان) یاد کرده، به دنبال آن به بحث درباره محمد(ص) پرداخته است و در واقع اهمیت کتاب بیش‌تر از اینجا آغاز می‌شود که با شرح‌حال مختصری از نزدیکان آن‌حضرت به احوال و غزوات پیامبر پرداخته، پس از ذکر خلفای راشدین، از 150 تن از اصحاب رسول(ص) یاد کرده است. آنگاه درباره خلفای اموی و عباسی تا عهد معتمد (256ق) و از اشراف قبایل، سران نظامی و سیاسی قرن اول و دوم، مانند حجاج بن یوسف، مختار، قطری خارجی، نصربن سیار و... و سپس از تابعین، فقها، اصحاب حدیث و قرّاء، راویان اخبار و اشعار و انساب و جغرافیای بصره، جزیرة‌العرب و سایر مناطق و از ایام العرب، ادیان جاهلی ملوک یمن و شام و ملوک عجم به‌خصوص ساسانیان بهطور فشرده مطالبی را عرضه کرده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/5055/56 ر.ک: همان، ص57-56]</ref>. | |||
موضوع دیگر آن‌که کتاب المعارف را مأخوذ از کتاب المحبر محمد بن حبیب ( | موضوع دیگر آن‌که کتاب المعارف را مأخوذ از کتاب [[المحبر]] [[ابن حبیب، محمد بن حبیب|محمد بن حبیب]] (متوفی 245 ق) دانسته‌اند و عکاشه پس از مقابله فهارس هر دو کتاب می‌نویسد: کتاب المعارف با کتاب المحبر، از عناوین مشترکی برخوردارند، لیکن از نظر ترتیب، المعارف با آن مخالف است. گرچه عده‌ای می‌گویند این کتاب [[ابن حبیب، محمد بن حبیب|ابن حبیب]] نیست بلکه او آن را جمع کرده همان‌گونه که [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] آن را جمع نموده... و انصاف آن است که [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] جز آنچه [[ابن حبیب، محمد بن حبیب|ابن حبیب]] آورده مطلبی ندارد، لیکن در اغلب موارد (در طول و تفصیل) با آن اختلاف دارد و [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] -آن‌گونه که از المعارف بر می‌آید- آن را یا از شیوخ خود شنیده و یا از روایت‌های دیگران اخذ کرده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/5055/58 ر.ک: همان، ص58]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
نخستین چاپ این اثر توسط ووستنفلد در گوتینگن (1850م) صورت گرفته و پس‌ازآن سه بار در قاهره به چاپ رسیده که بار آخر [همین نسخه] به کوشش ثروت عکاشه در 1960م انتشار یافته است<ref>ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ص 458</ref> | نخستین چاپ این اثر توسط ووستنفلد در گوتینگن (1850م) صورت گرفته و پس‌ازآن سه بار در قاهره به چاپ رسیده که بار آخر [همین نسخه] به کوشش ثروت عکاشه در 1960م انتشار یافته است<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2741 ر.ک: آذرنوش، آذرتاش، ص 458]</ref>. | ||
فهارس موضوعات، رجال سند، شعرا، اعلام، قبائل، اماکن، ایام، قوافی، مصرع‌ها، امثال، آیات قرآنی و کتب در انتهای کتاب ذکر شده است. | فهارس موضوعات، رجال سند، شعرا، اعلام، قبائل، اماکن، ایام، قوافی، مصرع‌ها، امثال، آیات قرآنی و کتب در انتهای کتاب ذکر شده است. | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۲: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# بی‌نام، «مورخان اسلام (6) (ابوحنیفه احمد بن داود دینوری)»، پایگاه مجلات تخصصی نور: دانش، دی و بهمن 1328، شماره 10 و 11، صفحه 564 تا | #[[:noormags:261518|بی‌نام، «مورخان اسلام (6) (ابوحنیفه احمد بن داود دینوری)»، پایگاه مجلات تخصصی نور: دانش، دی و بهمن 1328، شماره 10 و 11، صفحه 564 تا 567]]. | ||
# | # [https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/2741 آذرنوش، آذرتاش، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد4، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377]. | ||
#[[:noormags:90709|سالاری شادی، علی، «شخصیت و آثار ابن قتیبه دینوری»، پایگاه مجلات تخصصی نور: تاریخ اسلام، پاییز 1382، شماره 15، صفحه 49 تا 78]]. | |||
# سالاری شادی، علی، «شخصیت و آثار ابن قتیبه دینوری»، پایگاه مجلات تخصصی نور: تاریخ اسلام، پاییز 1382، شماره 15، صفحه 49 تا | |||
==وابسته‌ها== | |||
== وابسته‌ها == | {{وابسته‌ها}} | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:تاریخ]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۷
| المعارف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده) عکاشه، ثروت (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | المعارف (ابن قتيبة) |
| ناشر | الهيئة المصرية العامة للکتاب |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 1992م, |
| موضوع | اديان - تاريخ
اسلام - تاريخ - متون قدیمی تا قرن 14 اسلام -- سرگذشت‌نامه کشورهای اسلامى - تاريخ - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 35/63 /الف2م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المعارف، تألیف ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه(متوفی 276ق) مشهور به ابن قتیبه دینوری، در نوع خود یکی از بهترین کتب تاریخی و از معروف‌ترین آثار ابن قتیبه محسوب می‌گردد که مشتمل بر اخباری است که در آن عصر مورد علاقه مردم بود. ثروت عکاشه بر این اثر مقدمه نوشته و تحقیق آن را به سرانجام رسانیده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه مفصل محقق، مقدمه نویسنده و مباحث مختلف تاریخی است که در ذیل عناوین متعددی ارائه شده است.
منابع کتاب همان منابع عیون الأخبار است. هرچند در المعارف به خاطر مباحث تاریخی، نقل‌قول از مشاهیر اخبار قرن دوم بسیار فراوان است. او از ابن اسحاق وهب بن منبه، واقدی، هیثم بن عدی و ابوالیقظان روایات زیادی در این کتاب نقل کرده است. منابع عیون الأخبار را می‌توان از یک دیدگاه به دو دسته منابع شفاهی مأخوذ از اساتید، شیوخ و... و منابع کتبی اسلامی و غیر اسلامی مانند کتاب‌های ایرانیان، هندیان و رومیان تقسیم کرد[۱].
گزارش محتوا
تألیفات ابن قتیبه هم فروان و هم گوناگون است. آثار ابن قتیبه را پسرش «ابوجعفر احمد» که چون خود وی فاضل و همچنین فقیه بوده استنساخ و تکثیر نموده است. در میان آثار مذکوره آنچه در تخلید نام ابن قتیبه مؤثر بوده «ادب الکاتب» و «المعارف» می‌باشد. مورخان بزرگی چون مسعودی و ابن جریر طبری «المعارف» را مأخذ تاریخ خود قرار داده‌اند. این کتاب مانند أخبار الطوال یادگار قرن سوم هجری و از اسناد معتبره تاریخ اسلام است. ابن قتیبه شش سال زودتر از مؤلف اخبار الطوال درگذشت. می‌توان گفت این دو کتاب محصول یک‌دوره از تاریخ می‌باشد. مع‌هذا کسانی مدعی‌اند کتاب اخبار الطوال زودتر به‌قلم آمده و ابن قتیبه در تألیف خود بدان کتاب نظر داشته و از آن استفاده نموده است[۲].
این کتاب را ابن قتیبه خود مجموعه معارفی می‌داند که هیچ انسان فرهنگ‌یافته‌ای را از آن گریزی نیست. فهرست کلی از کتاب، دایره این اطلاعات را به‌خوبی نشان می‌دهد: خلاصه تاریخ کهن، پیامبر(ص) و صحابه، خلفای اموی و عباسی، مشاهیر دولت، تابعین، اصحاب رأی، اصحاب حدیث، قرّاء، نسب‌شناسان و راویان شعر و پس‌ازآن چندین فصل کوتاه آمده است که به نکاتی گاه بسیار شگفت و جالب‌توجه اشاره دارد[۳].
این کتاب در واقع یک دایرة‌المعارف تاریخی در عصر خود محسوب می‌شود و از سرگذشت رجال قرن اول تا نیمه اول قرن سوم هجری که هرکدام به نحوی در حیات سیاسی و علمی آن ایام مؤثر بوده‌اند، سخن رفته است. در این کتاب از پیامبر(ص) و اصحابش و از خلفا، اشراف، فرماندهان بزرگ، رهبران قیام‌ها، تابعین، محدثین، فقها، راویان اشعار، اخباریان و... یاد شده است[۴].
ابن قتیبه در مقدمه کتاب انگیزه تألیف آن را این‌گونه بیان می‌کند: «دیدم که بسیاری از اشراف از نسبشان بی‌اطلاع‌اند و اسلاف خود را نمی‌شناسند؛ و از قریش کسانی بودند که نمی‌دانستند در چه موقعیتی از قرابت با پیامبر هستند، یا از ابنای ملوک العجم که حال پدران و زمانشان را نمی‌شناختند؛ و دیدم افرادی را که خود را به اشخاصی منتسب می‌کردند درحالی‌که عقبی نداشت، مانند مردی که خود را از اعقاب ابوذر می‌دانست درحالی‌که او را دنباله‌ای نبود». بدین‌گونه او به‌سان سایر مؤلفین اخبار، به بحث در مورد ابتدای خلقت پرداخته و طبعاً برای ورود به بحث از تورات استفاده نموده و از قصه آدم و ابنای او آغاز و از انبیا چون: ادریس، نوح و عیسی(ع) یاد کرده است. آنگاه از انساب عرب و از تیره عدنان و قبیله قریش و سپس از قبایل یمنی (حمیر و کهلان) یاد کرده، به دنبال آن به بحث درباره محمد(ص) پرداخته است و در واقع اهمیت کتاب بیش‌تر از اینجا آغاز می‌شود که با شرح‌حال مختصری از نزدیکان آن‌حضرت به احوال و غزوات پیامبر پرداخته، پس از ذکر خلفای راشدین، از 150 تن از اصحاب رسول(ص) یاد کرده است. آنگاه درباره خلفای اموی و عباسی تا عهد معتمد (256ق) و از اشراف قبایل، سران نظامی و سیاسی قرن اول و دوم، مانند حجاج بن یوسف، مختار، قطری خارجی، نصربن سیار و... و سپس از تابعین، فقها، اصحاب حدیث و قرّاء، راویان اخبار و اشعار و انساب و جغرافیای بصره، جزیرة‌العرب و سایر مناطق و از ایام العرب، ادیان جاهلی ملوک یمن و شام و ملوک عجم به‌خصوص ساسانیان بهطور فشرده مطالبی را عرضه کرده است[۵].
موضوع دیگر آن‌که کتاب المعارف را مأخوذ از کتاب المحبر محمد بن حبیب (متوفی 245 ق) دانسته‌اند و عکاشه پس از مقابله فهارس هر دو کتاب می‌نویسد: کتاب المعارف با کتاب المحبر، از عناوین مشترکی برخوردارند، لیکن از نظر ترتیب، المعارف با آن مخالف است. گرچه عده‌ای می‌گویند این کتاب ابن حبیب نیست بلکه او آن را جمع کرده همان‌گونه که ابن قتیبه آن را جمع نموده... و انصاف آن است که ابن قتیبه جز آنچه ابن حبیب آورده مطلبی ندارد، لیکن در اغلب موارد (در طول و تفصیل) با آن اختلاف دارد و ابن قتیبه -آن‌گونه که از المعارف بر می‌آید- آن را یا از شیوخ خود شنیده و یا از روایت‌های دیگران اخذ کرده است[۶].
وضعیت کتاب
نخستین چاپ این اثر توسط ووستنفلد در گوتینگن (1850م) صورت گرفته و پس‌ازآن سه بار در قاهره به چاپ رسیده که بار آخر [همین نسخه] به کوشش ثروت عکاشه در 1960م انتشار یافته است[۷].
فهارس موضوعات، رجال سند، شعرا، اعلام، قبائل، اماکن، ایام، قوافی، مصرع‌ها، امثال، آیات قرآنی و کتب در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- بی‌نام، «مورخان اسلام (6) (ابوحنیفه احمد بن داود دینوری)»، پایگاه مجلات تخصصی نور: دانش، دی و بهمن 1328، شماره 10 و 11، صفحه 564 تا 567.
- آذرنوش، آذرتاش، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد4، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.
- سالاری شادی، علی، «شخصیت و آثار ابن قتیبه دینوری»، پایگاه مجلات تخصصی نور: تاریخ اسلام، پاییز 1382، شماره 15، صفحه 49 تا 78.