كتاب الفائق في أصول‌الدين: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان =كتاب الفائق في أصول الدين

| عنوان‌های دیگر =کتاب الفائق في اصول الدين

| زبان =عربي

| کتابخانۀ دیجیتال نور =  

'''كتاب الفائق في أصول الدين'''، اثر [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|محمود بن محمد ملاحمی خوارزمی]]، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر مباحث مربوط به توحید و مراتب آن، صفات الهی، عدل، نبوات و معجزات انبیا و معجزه بودن قرآن کریم، لزوم وجود امام و (به اعتقاد نویسنده) عدم تنصیص پیامبر(ص) بر آن و مباحث مربوط به عدل و حساب و کتاب و توبه و اختیار انسان و... را مطرح کرده است.

تحقیق این اثر و تعلیقه بر آن را [[عون، فيصل بدير|فیصل بدیر عون]] انجام داده و مقدمه‎ای بر آن نوشته است.

کتاب دارای مقدم‎ محقق و محتوای مطالب ضمن فصول متعدد که هرکدام دارای باب‎هایی هستند، می‎باشد.

[[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] معتقد است ابواب مطالب این کتاب، همان ابواب کتاب «المعتمد» است، ولی نشان خواهیم داد که در برخی موارد تفاوت‎هایی با هم دارند. او بحث را مانند «المعتمد» از نظر در حدوث عالم و اثبات صانع آغاز می‎کند، ولی در اینجا در بحث از «نظر» به‎عنوان مسئله‎ای شناختی، خیلی توقف نمی‎کند (کمااینکه بعدا این کار را می‎کند). [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] پس از مطرح کردن این بحث به‎منظور نتیجه‎گیری اثبات مُحدث اجسام (که به نظر وی دومین اصل از توحید به حساب می‎آید)، از «حدوث جواهر و اجسام» سخن می‎گوید. او سپس از علم خدا و سخن در صفات او (سومین اصل از توحید) می‎گوید. وی درباره تمام صفات الهی توضیح می‎دهد<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص22-23</ref>.

بعد از این مباحث، شاهد این هستیم که نویسنده خودش را به بحث با «مخالفین مسلمانان در ابواب توحید» وارد می‎کند؛ مجوس و فلاسفه‎ای که صرفا در حد تعبیر قائل به اسلام هستند، طرف سخن او در این قسمت از کتابند. وی، پس از طرح محاوره و گفتگو با مخالفان، درباره «عدل» بحث می‎کند. از موارد نقض سخن مؤلف مبنی بر اینکه کتاب حاضر، تلخیص کتاب «المعتمد» است، این مورد است؛ یعنی سخن [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] از «عدل» را در اجزای سه‎گانه منتشرشده از کتاب «المعتمد» نمی‎بینیم. معنی این سخن این است که سخن وی از عدل و موضوعات مختلف مربوط به آن در «الفائق...»، مباحثی کاملا جدید است، نه اینکه تلخیصی از بخش‎های کتاب «المعتمد» باشد. به‎هرحال، سخن [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] از عدل، شامل گفتارهای او درباره انسانیت، مسئولیت انسان در برابر کارهایش به دلیل اینکه وی خالق و مُحدِث آنهاست و... می‎شود. وی همچنین در این بخش، از نظریه «کسب» اشاعره به‎شدت انتقاد می‎کند و علاوه بر این با انحصار وجهه‎های نظر معتزله درباره نظریه تولد، به ا ین امر نیز می‎پردازد. بحث از نظریه «خلق قرآن» که [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] در آن به‎شدت بر معتزله می‎تازد را نیز نباید از نظر دور داشت. البته قابل ذکر است که این بحث نیز در کتاب «المعتمد» وجود ندارد و از مباحث اختصاصی «الفائق...» است. او در ادامه مباحث، به سخن از «تکلیف»، بیان نیکویی آن و شروط تکلیف و سایر مباحث مربوط به آن، می‎پردازد که این بحث نیز از مباحث اختصاصی این کتاب است. [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] در بحث از تکلیف درباره برخی مسائل محوری این مسئله، مانند سخن از تکلیف ما لا یطاق، نظریه لطف و وجوب لطف، مبدأ عوض و احکام مستحقه بر آن و... مناقشه کرده است<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>.

از دیگر مباحث اختصاصی این کتاب که [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] به آن پرداخته، سخن از «نبوات» و حسن بعثت انبیا و صفات لازم برای نبی است. وی درباره راه‎های شناخت درستی مدعی نبوت، سخن می‎گوید و در این‎باره از معجزات و شروط معجزه و تفاوتش با حیله و سحر، صحبت می‎کند. [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] درباره اعجاز قرآن نیز توضیح می‎دهد و پاسخ چالش‎کنندگان در این زمینه را بیان می‎دارد. او سخن را به سایر معجزه‎های رسول اکرم(ص) می‎کشد و شبهات منکرین نبوت و معجزات آن حضرت(ص) را پاسخ می‎دهد<ref>ر.ک: همان، ص23-24</ref>.

از دیگر مباحث منحصربه‎فرد این کتاب (که در المعتمد وجود ندارد)، سخن در علم و وعد و وعید و ثواب و عقاب است. [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] توضیح می‎دهد که چگونه توبه، وعید و عقاب الهی را از میان برمی‎دارد. وی بحث از توبه را کمی تفصیل می‎دهد. او بحث را با دیگر مباحث کلامی مانند «کفر و ا نواع آن» و ادله سمعی بر آن، ادامه می‎دهد. [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]]، مُجبره و قائلین به قِدَم صفات و خوارج را تکفیر می‎کند، ولی مرجئه را نه. وی در ادامه مباحث، سخن از دو بحث مهم دیگر، یعنی منزلة بين المنزلتين و امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نمی‎کند. نویسنده، مباحث پایانی کتاب را به بحث از امامت اختصاص می‎دهد. او از وجوب امامت و راه‎های وجوب آن و غرض از آن سخن می‎گوید. سپس درباره کسانی که قائل به عصمت امام هستند، بحث می‎کند و پس از آن درباره مواردی که باعث زوال امامت امام می‎شوند. [[ملاحمي خوارزمي، محمود بن محمد|ابن ملاحمی]] به این معتقد است که پیامبر(ص) به امام بعد از خودش تصریح نکرده است و ازاین‎رو در ادامه مباحث امامت از خلفای چهارگانه سخن می‎گوید. پایان‎بخش مباحث کتاب، سخن از حقیقت دعا و شروط آن است<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>.

فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده و پاورقی‎ها علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح اعلام و مباحثی در یاری‎بخشی به فهم بهتر محتوای مطالب هستند.

==وابسته‌ها==  

[[كتاب المعتمد في أصول الدين]]