العين و الأثر في عقائد أهل الأثر: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR53284J1.jpg | عنوان =العين و الأثر في عقائد أهل الأثر...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'العين (ابهام زدایی)' به 'العين (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
| عنوان‌های دیگر = | | عنوان‌های دیگر = | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[مواهبي، | [[مواهبي، عبدالباقي بن عبدالباقي]] (نويسنده) | ||
[[قلعجي، عصام رواس]] (محقق) | [[قلعجي، عصام رواس]] (محقق) | ||
[[رباح، | [[رباح، عبدالعزيز]] (مصحح) | ||
| زبان =عربی | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره = | | کد کنگره = | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =53284 | ||
| کتابخوان همراه نور =53284 | |||
| کد پدیدآور =41740 | | کد پدیدآور =41740 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
{{کاربردهای دیگر|العين (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''العين و الأثر في عقائد أهل الأثر'''، تألیف عبدالباقی مواهبی حنبلی (متوفی 1071ق)، کتابی در بررسی مکتب کلامی احمد حنبل (متوفی 241ق) و اختلافات آن با دیگر مکاتب است. این کتاب آن‌گونه که نویسنده در مقدمه تصریح کرده به درخواست برخی دوستان نوشته شده است. تحقیقات کتاب توسط عصام رواس قلعجی و عبدالعزیز رباح انجام شده است. | '''العين و الأثر في عقائد أهل الأثر'''، تألیف [[مواهبي، عبدالباقي بن عبدالباقي|عبدالباقی مواهبی حنبلی]] (متوفی 1071ق)، کتابی در بررسی مکتب کلامی [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد حنبل]] (متوفی 241ق) و اختلافات آن با دیگر مکاتب است. این کتاب آن‌گونه که نویسنده در مقدمه تصریح کرده به درخواست برخی دوستان نوشته شده است. تحقیقات کتاب توسط [[قلعجي، عصام رواس|عصام رواس قلعجی]] و [[رباح، عبدالعزيز|عبدالعزیز رباح]] انجام شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق، شرح‌حال و آثار مؤلف و سه مقصد است: | کتاب مشتمل بر مقدمه محقق، شرح‌حال و آثار مؤلف و سه مقصد است: | ||
# مقصد اول، افکار امام احمد حنبل و عقاید حنابله در ضمن چند باب، خاتمه و تتمه مطرح شده است. | # مقصد اول، افکار [[ابن حنبل، احمد بن محمد|امام احمد حنبل]] و عقاید حنابله در ضمن چند باب، خاتمه و تتمه مطرح شده است. | ||
# مقصد دوم، مسائل اختلافی بین حنابله و اشاعره و ادله حنابله ذکر شده است. | # مقصد دوم، مسائل اختلافی بین حنابله و اشاعره و ادله حنابله ذکر شده است. | ||
# مقصد سوم، مسئله قرآن که اساس اختلاف بیشتر فرق امت اسلامی در دو فصل تبیین شده است. | # مقصد سوم، مسئله قرآن که اساس اختلاف بیشتر فرق امت اسلامی در دو فصل تبیین شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
محقق، در مقدمه کتاب، علوم اسلامی را که از قرآن و سنت سرچشمه گرفته را متنوع و وسیع و همه را جلیل‌القدر دانسته است؛ چراکه موضوعش شریف است. شریف‌ترین این علوم به لحاظ جایگاه و منزلت علم شناخت خداوند سبحان و اسماء و کلام او و فروعات آن از احوال نبوت و ملائکه و عالم غیب است. علم توحید یا کلام شامل این موارد است. او علم کلام را اصول جدل متکلمان معرفی و سبب ایجاد آن را پراکنده شدن امت اسلامی به 73 فرقه دانسته است<ref>ر.ک: مقدمه، ص6-5</ref> | محقق، در مقدمه کتاب، علوم اسلامی را که از قرآن و سنت سرچشمه گرفته را متنوع و وسیع و همه را جلیل‌القدر دانسته است؛ چراکه موضوعش شریف است. شریف‌ترین این علوم به لحاظ جایگاه و منزلت علم شناخت خداوند سبحان و اسماء و کلام او و فروعات آن از احوال نبوت و ملائکه و عالم غیب است. علم توحید یا کلام شامل این موارد است. او علم کلام را اصول جدل متکلمان معرفی و سبب ایجاد آن را پراکنده شدن امت اسلامی به 73 فرقه دانسته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38514/1/5 ر.ک: مقدمه، ص6-5]</ref>. | ||
سپس خواننده را برای مطالعه تفصیلی این فرقه‌ها به کتب ملل و نحل ارجاع داده است. او فرقه‌های اصلی اسلام را عبارت از اهل سنت، شیعه، خوارج، مرجئه و قدریه دانسته است؛ اما از دیدگاه او فرقه معتزله فرقه مستقلی نیست بلکه علاوه بر اهل سنت بیشتر فرقه‌های اسلامی به اعتزال تقسیم می‌شوند<ref>ر.ک: همان، ص6</ref> | سپس خواننده را برای مطالعه تفصیلی این فرقه‌ها به کتب ملل و نحل ارجاع داده است. او فرقه‌های اصلی اسلام را عبارت از اهل سنت، شیعه، خوارج، مرجئه و قدریه دانسته است؛ اما از دیدگاه او فرقه معتزله فرقه مستقلی نیست بلکه علاوه بر اهل سنت بیشتر فرقه‌های اسلامی به اعتزال تقسیم می‌شوند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38514/1/6 ر.ک: همان، ص6]</ref>. این برداشت و تفکر محقق که عقاید و تفکرات اعتزال در بیشتر فرقه‌های اسلامی حتی شیعه تقسیم و منتشر شده نسبت به مذهب شیعه قابل‌پذیرش نیست؛ زیرا رویکرد روش‌شناسه‌گانه کلام شیعه با کلام اعتزال متفاوت است. کلام شیعه به دلیل آن‌که هویت و قوامش بستگی تام به مسئله «امامت» دارد، در روش‌هایی که در کلام به کار می‌گیرد، رویکرد ویژه خود را دارد و این تفاوت، تأثیر جدی و قاطعی در برداشت از مباحث کلامی می‌گذارد، هنگامی‌که کلام شیعه، مرجعیت فکری خویش را به امامان معصوم(ع) می‌دهد و گروه دیگر تفسیر و رأی شخصی یا تحلیل و استدلال عقلی صرف را منبع و مرجع قرار می‌دهند، به‌طورقطع، در حوزه اعتقادات تفاوت‌های بسیاری می‌یابند؛ ازاین‌رو، کلام امامیه از روش استدلال عقلی پیروی می‌کند و برای تفکر عقلانی اهمیت بسیار قائل است؛ ولی تفاوت آن با کلام معتزله در این است که فقط به عقل عادی استناد نکرده و عقل برتر یعنی عقل آموزگاران معصوم(ع) را تکیاه خویش قرار داده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/3617/116 ر.ک: کاشفی، محمدرضا، ص117-116]</ref>. | ||
در ادامه این مقدمه، چهارده اثر کلامی اهل سنت معرفی شده است. پس‌ازآن کتاب حاضر مورد بررسی قرار گرفته است<ref>ر.ک: مقدمه، ص 10-8</ref> | در ادامه این مقدمه، چهارده اثر کلامی اهل سنت معرفی شده است. پس‌ازآن کتاب حاضر مورد بررسی قرار گرفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38514/1/8 ر.ک: مقدمه، ص 10-8]</ref>. | ||
در باب اول از مقصد اول، معرفت خداوند شرعاً واجب شده است. این‌که خداوند انسان را بر معرفتش قادر ساخته، اولین و بزرگ‌ترین نعمت الهی است. ازآنجاکه شکر منعم نیز شرعاً واجب است، شکر نعمت الهی به این است که از جهت خضوع و اذعان اعتراف به نعمت‌هایش کنی و همه نعمت‌هایش را در طاعتش صرف کنی<ref>ر.ک: متن کتاب، ص30-29</ref> | در باب اول از مقصد اول، معرفت خداوند شرعاً واجب شده است. این‌که خداوند انسان را بر معرفتش قادر ساخته، اولین و بزرگ‌ترین نعمت الهی است. ازآنجاکه شکر منعم نیز شرعاً واجب است، شکر نعمت الهی به این است که از جهت خضوع و اذعان اعتراف به نعمت‌هایش کنی و همه نعمت‌هایش را در طاعتش صرف کنی<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38514/1/29 ر.ک: متن کتاب، ص30-29]</ref>. | ||
ابوالحسن اشعری (متوفی 324ق) معتقد | [[اشعری، علی بن اسماعیل|ابوالحسن اشعری]] (متوفی 324ق) معتقد است که همه افعال بندگان، مخلوق خداوند است و انسان در این میان هیچ نقشی جز اکتساب ندارد و به‌عبارت‌دیگر فاعل حقیقی همه افعال خداوند است و انسان تنها کسب کننده فعلی است که خداوند آن را به دست این انسان ایجاد می‌کند و مقصود از کسب نیز تعلق قدرت و اراده بندگان است به فعلی که حقیقتاً از جانب خداوند مقدر و ایجاد می‌شود<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/74224/51 ر.ک: محسنی، کاظم و دیگران؛ ص52-51]</ref>؛ در باب دوم کتاب چنین می‌خوانیم: جمیع افعال عباد کسب ایشان است و مخلوق خداوند است چه خیر باشد و چه شر<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38514/1/37 ر.ک: متن کتاب، ص37]</ref>. | ||
از بحث‌های مهمی که در طلیعه قرن سوم و در عصر حیات امام هادی(ع) (212-254ق) جهان فکری اهل سنت را به خود مشغول کرد، جدال بر سر مسئله حدوث و قدم قرآن بود که سبب ایجاد دودستگی میان اهل سنت شد. اهل حدیث قائل به قدیم بودن «کلام الله» بودند و در مقابل، معتزله به‌شدت معتقد به حادث و مخلوق بودن قرآن بودند. اهمیت مناقشات کلامی درباره مسئله خلق قرآن ازآن‌رو بود که ملاک توحید و شرک قرار گرفته بود. معتزله اعتقاد به قدیم بودن قرآن را شرک می‌دانستند و گروه مقابل معتقد بودند که مخلوق دانستن قرآن کفر است<ref>ر.ک: نورمحمدی، مهدی؛ دهقانی، اکرم السادات؛ ص118</ref> | از بحث‌های مهمی که در طلیعه قرن سوم و در عصر حیات امام هادی(ع) (212-254ق) جهان فکری اهل سنت را به خود مشغول کرد، جدال بر سر مسئله حدوث و قدم قرآن بود که سبب ایجاد دودستگی میان اهل سنت شد. اهل حدیث قائل به قدیم بودن «کلام الله» بودند و در مقابل، معتزله به‌شدت معتقد به حادث و مخلوق بودن قرآن بودند. اهمیت مناقشات کلامی درباره مسئله خلق قرآن ازآن‌رو بود که ملاک توحید و شرک قرار گرفته بود. معتزله اعتقاد به قدیم بودن قرآن را شرک می‌دانستند و گروه مقابل معتقد بودند که مخلوق دانستن قرآن کفر است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/84560/118 ر.ک: نورمحمدی، مهدی؛ دهقانی، اکرم السادات؛ ص118]</ref>. مواهبی نیز معتقد است کسی که بگوید: قرآن مخلوق، محدث، حادث است یا در آن شک کند و یا ادعا کند که کسی می‌تواند مانند آن را بیاورد کافر است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38514/1/32 ر.ک: متن کتاب، ص32]</ref>. | ||
در مقصد سوم از اشعریه مانند سید شریف | در مقصد سوم از اشعریه مانند [[جرجانی، علی بن محمد|سید شریف جرجانی]]، [[شهرستانی، محمد بن عبدالکریم|شهرستانی]] و [[ایجی، احمد بن محمد|ایجی]] مطالبی نقل شده است. همچنین از برخی صوفیه مانند [[جامی، عبدالرحمن|عبدالرحمن جامی]] و ابن عربی مطالبی ذکر شده است. نویسنده مستقیماً از فتوحات مکیه نقل نکرده؛ بلکه از [[جامی، عبدالرحمن|جامی]] نقل کرده که او از فتوحات نقل کرده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/38514/1/10 ر.ک: مقدمه، ص 10]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۸: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# کاشفی، محمدرضا، «کلام شیعه، تأثیرگذار یا تأثیرپذیر!»، پایگاه مجلات تخصصی نور: قبسات، زمستان 1384، شماره 38، صفحه 113 تا | #[[:noormags:61682|کاشفی، محمدرضا، «کلام شیعه، تأثیرگذار یا تأثیرپذیر!»، پایگاه مجلات تخصصی نور: قبسات، زمستان 1384، شماره 38، صفحه 113 تا 154]]. | ||
#: | #[[:noormags:1289283|نورمحمدی، مهدی؛ دهقانی، اکرم السادات؛ «واکاوی تاریخی تفاوت مواجهه امام هادی(ع) و معتزله با مسئله خلق قرآن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه شیعه‌پژوهی، تابستان 1396، شماره 11، صفحات 117 تا 134]]. | ||
#[[:noormags:1199303|محسنی، کاظم و دیگران؛ «بررسی دیدگاه اشاعره درباره افعال انسان بر اساس نظریه صدرالدین شیرازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: پژوهشنامه کلام، پاییز و زمستان 1395، شماره 5، صفحه 43 تا 66]]. | |||
#: | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
== وابسته‌ها == | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۵
| العين و الأثر في عقائد أهل الأثر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مواهبي، عبدالباقي بن عبدالباقي (نويسنده)
قلعجي، عصام رواس (محقق) رباح، عبدالعزيز (مصحح) |
| ناشر | دار المأمون للتراث دار المأمون للتراث |
| مکان نشر | سوريه - دمشق لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1987م , 1407ق, |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
العين و الأثر في عقائد أهل الأثر، تألیف عبدالباقی مواهبی حنبلی (متوفی 1071ق)، کتابی در بررسی مکتب کلامی احمد حنبل (متوفی 241ق) و اختلافات آن با دیگر مکاتب است. این کتاب آن‌گونه که نویسنده در مقدمه تصریح کرده به درخواست برخی دوستان نوشته شده است. تحقیقات کتاب توسط عصام رواس قلعجی و عبدالعزیز رباح انجام شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق، شرح‌حال و آثار مؤلف و سه مقصد است:
- مقصد اول، افکار امام احمد حنبل و عقاید حنابله در ضمن چند باب، خاتمه و تتمه مطرح شده است.
- مقصد دوم، مسائل اختلافی بین حنابله و اشاعره و ادله حنابله ذکر شده است.
- مقصد سوم، مسئله قرآن که اساس اختلاف بیشتر فرق امت اسلامی در دو فصل تبیین شده است.
گزارش محتوا
محقق، در مقدمه کتاب، علوم اسلامی را که از قرآن و سنت سرچشمه گرفته را متنوع و وسیع و همه را جلیل‌القدر دانسته است؛ چراکه موضوعش شریف است. شریف‌ترین این علوم به لحاظ جایگاه و منزلت علم شناخت خداوند سبحان و اسماء و کلام او و فروعات آن از احوال نبوت و ملائکه و عالم غیب است. علم توحید یا کلام شامل این موارد است. او علم کلام را اصول جدل متکلمان معرفی و سبب ایجاد آن را پراکنده شدن امت اسلامی به 73 فرقه دانسته است[۱].
سپس خواننده را برای مطالعه تفصیلی این فرقه‌ها به کتب ملل و نحل ارجاع داده است. او فرقه‌های اصلی اسلام را عبارت از اهل سنت، شیعه، خوارج، مرجئه و قدریه دانسته است؛ اما از دیدگاه او فرقه معتزله فرقه مستقلی نیست بلکه علاوه بر اهل سنت بیشتر فرقه‌های اسلامی به اعتزال تقسیم می‌شوند[۲]. این برداشت و تفکر محقق که عقاید و تفکرات اعتزال در بیشتر فرقه‌های اسلامی حتی شیعه تقسیم و منتشر شده نسبت به مذهب شیعه قابل‌پذیرش نیست؛ زیرا رویکرد روش‌شناسه‌گانه کلام شیعه با کلام اعتزال متفاوت است. کلام شیعه به دلیل آن‌که هویت و قوامش بستگی تام به مسئله «امامت» دارد، در روش‌هایی که در کلام به کار می‌گیرد، رویکرد ویژه خود را دارد و این تفاوت، تأثیر جدی و قاطعی در برداشت از مباحث کلامی می‌گذارد، هنگامی‌که کلام شیعه، مرجعیت فکری خویش را به امامان معصوم(ع) می‌دهد و گروه دیگر تفسیر و رأی شخصی یا تحلیل و استدلال عقلی صرف را منبع و مرجع قرار می‌دهند، به‌طورقطع، در حوزه اعتقادات تفاوت‌های بسیاری می‌یابند؛ ازاین‌رو، کلام امامیه از روش استدلال عقلی پیروی می‌کند و برای تفکر عقلانی اهمیت بسیار قائل است؛ ولی تفاوت آن با کلام معتزله در این است که فقط به عقل عادی استناد نکرده و عقل برتر یعنی عقل آموزگاران معصوم(ع) را تکیاه خویش قرار داده است[۳].
در ادامه این مقدمه، چهارده اثر کلامی اهل سنت معرفی شده است. پس‌ازآن کتاب حاضر مورد بررسی قرار گرفته است[۴].
در باب اول از مقصد اول، معرفت خداوند شرعاً واجب شده است. این‌که خداوند انسان را بر معرفتش قادر ساخته، اولین و بزرگ‌ترین نعمت الهی است. ازآنجاکه شکر منعم نیز شرعاً واجب است، شکر نعمت الهی به این است که از جهت خضوع و اذعان اعتراف به نعمت‌هایش کنی و همه نعمت‌هایش را در طاعتش صرف کنی[۵].
ابوالحسن اشعری (متوفی 324ق) معتقد است که همه افعال بندگان، مخلوق خداوند است و انسان در این میان هیچ نقشی جز اکتساب ندارد و به‌عبارت‌دیگر فاعل حقیقی همه افعال خداوند است و انسان تنها کسب کننده فعلی است که خداوند آن را به دست این انسان ایجاد می‌کند و مقصود از کسب نیز تعلق قدرت و اراده بندگان است به فعلی که حقیقتاً از جانب خداوند مقدر و ایجاد می‌شود[۶]؛ در باب دوم کتاب چنین می‌خوانیم: جمیع افعال عباد کسب ایشان است و مخلوق خداوند است چه خیر باشد و چه شر[۷].
از بحث‌های مهمی که در طلیعه قرن سوم و در عصر حیات امام هادی(ع) (212-254ق) جهان فکری اهل سنت را به خود مشغول کرد، جدال بر سر مسئله حدوث و قدم قرآن بود که سبب ایجاد دودستگی میان اهل سنت شد. اهل حدیث قائل به قدیم بودن «کلام الله» بودند و در مقابل، معتزله به‌شدت معتقد به حادث و مخلوق بودن قرآن بودند. اهمیت مناقشات کلامی درباره مسئله خلق قرآن ازآن‌رو بود که ملاک توحید و شرک قرار گرفته بود. معتزله اعتقاد به قدیم بودن قرآن را شرک می‌دانستند و گروه مقابل معتقد بودند که مخلوق دانستن قرآن کفر است[۸]. مواهبی نیز معتقد است کسی که بگوید: قرآن مخلوق، محدث، حادث است یا در آن شک کند و یا ادعا کند که کسی می‌تواند مانند آن را بیاورد کافر است[۹].
در مقصد سوم از اشعریه مانند سید شریف جرجانی، شهرستانی و ایجی مطالبی نقل شده است. همچنین از برخی صوفیه مانند عبدالرحمن جامی و ابن عربی مطالبی ذکر شده است. نویسنده مستقیماً از فتوحات مکیه نقل نکرده؛ بلکه از جامی نقل کرده که او از فتوحات نقل کرده است[۱۰].
وضعیت کتاب
در انتهای کتاب، فهارس اعلام، کتب وارده در نص، مراجع تحقیق و موضوعات ذکر شده است.
محقق کتاب با تصحیح اندک اختلافات املائی نسخ خطی و ارجاع مسائل به مصادرش، نوشته‌های مصنف با منابعش مقابله کرده است. آدرس احادیث و آیات، شرح برخی عبارات و شرح‌حال اعلام در پاورقی‌های کتاب ذکر کرده است. مطالب که به متن افزوده است را در [ ] آورده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- کاشفی، محمدرضا، «کلام شیعه، تأثیرگذار یا تأثیرپذیر!»، پایگاه مجلات تخصصی نور: قبسات، زمستان 1384، شماره 38، صفحه 113 تا 154.
- نورمحمدی، مهدی؛ دهقانی، اکرم السادات؛ «واکاوی تاریخی تفاوت مواجهه امام هادی(ع) و معتزله با مسئله خلق قرآن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه شیعه‌پژوهی، تابستان 1396، شماره 11، صفحات 117 تا 134.
- محسنی، کاظم و دیگران؛ «بررسی دیدگاه اشاعره درباره افعال انسان بر اساس نظریه صدرالدین شیرازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: پژوهشنامه کلام، پاییز و زمستان 1395، شماره 5، صفحه 43 تا 66.