رسانه و آیین: مرگ، جماعت و زندگی روزمره

رسانه و آیین
پدیدآوران	سومیالا، یوهانا (نویسنده) خواجه‌زاده، نسیم (مترجم)
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
چاپ	اول
شابک	‎4ـ713ـ405ـ600ـ978
موضوع	رسا‌نه‌ها‌ی گروهی‌ و انسا‌ن‌شنا‌سی‌
کد کنگره	‏P ۹۶/س۹ر۵ ۱۴۰۰

رسانه و آیین: مرگ، جماعت و زندگی روزمره تألیف یوهانا سومیالا، ترجمه نسیم خواجه‌زاده؛ این کتاب در حوزۀ انسان‌شناسی رسانه است؛ اما با تمرکز بر روی آیین که از مفاهیم کلیدی این حوزه به شمار می‌آید. از آنجا که رسانه‌ها در دنیای امروز بسیار اهمیت دارند، آیین هم در روزگار ما شکلی رسانه‌ای یافته است. به طور کلی کار انسان‌شناسی رسانه، این است که به مطالعۀ رویدادهای رسانه‌ای یا فجایعی همچون عروسی، مرگ و خاک‌سپاری‌های مهم و وقایعی مانند حملات یازده سپتامبر به برج‌های دوقلو بپردازد

ساختار

کتاب در دو بخش به نگارش درآمده است.

گزارش کتاب

یوهانا سومیالا نویسندۀ فنلاندی کتاب، استادیار بخش پژوهش اجتماعی و مطالعات رسانه و ارتباطات در دانشگاه هلسینکی فنلاند است. او این کتاب را ابتدا به زبان فنلاندی نوشت و سپس با کمک یکی از همکارانش آن را به انگلیسی برگردانده است. نمونه‌های کتاب که برگرفته از فضای فنلاند هستند می‌توانند برای خوانندۀ فارسی‌زبان جذابیت داشته باشند؛ از این‌رو که وی‌تواند شباهت‌ها و تفاوت‌های زندگی اجتماعی خویش و زندگی اجتماعی اسکاندیناوی را بیابد.

این کتاب در حوزۀ انسان‌شناسی رسانه است؛ اما با تمرکز بر روی آیین که از مفاهیم کلیدی این حوزه به شمار می‌آید. از آنجا که رسانه‌ها در دنیای امروز بسیار اهمیت دارند، آیین هم در روزگار ما شکلی رسانه‌ای یافته است. به طور کلی کار انسان‌شناسی رسانه، این است که به مطالعۀ رویدادهای رسانه‌ای یا فجایعی همچون عروسی، مرگ و خاک‌سپاری‌های مهم و وقایعی مانند حملات یازده سپتامبر به برج‌های دوقلو بپردازد؛ اما هنگامی که از این فضا سخن گفته می‌شود، نباید از یاد برد که امروزه فضای مجازی بخش بزرگی از زندگی انسان‌ها را دربر می‌گیرد و کار تا بدان‌جا پیش رفته است که نمی‌توان به‌راحتی مجازی را در برابر واقعی نهاد. حتی نمی‌توان به‌آسانی این دو جهان را از هم تفکیک کرد؛ چراکه عناصرشان با هم پیوند دارند و درهم‌آمیخته‌اند و از این گذشته، اکنون جهان‌های مجازی همچون جهان‌های واقعی، زمینه‌های مشروع ساخت معنا و فرهنگند.

نویسنده در این کتاب به آیین‌ها همچون برزشی فرهنگی نزدیک می‌شود که در ارتباط با رسانه و به وسیله و از طریق رسانه اجرا می شوند. نویسنده به آیین‌های رسانه‌ای‌شده آن‌گونه اشاره می‌کند که گویی آنها را همچون شکل‌های تکراری و الگومند ارتباطات نمادین درک می‌کند که به ما اجازه می‌دهند از طریق اجرا، خودمان را به جهان دل‌بسته کنیم که در احاطۀ رسانه‌هاست. یکی از ویژگی‌های کلیدی آیین‌ رسانه‌ای این است که این پتانسیل را دار که یک جهان فرضی، یعنی جهان اجتماعی مشترک «ممکن» یا «احتمالی» بیافریند.

این کتاب در دو بخش سامان یافته است. در بخش نخست، پژوهش‌های پیشین مرور شده تا در این بررسی شود که چگونه آیین، ارتباطات و جماعت درهم‌تنیده می‌شوند. نویسنده دیباچه‌ای مختصر از دیدگاه‌های مختلف دربارۀ آیین‌ها را ارائه می‌دهد و بررسی می‌کند که چگونه رابطۀ میان آیین‌ها و جماعت/جامعه در ادبیات تحلیل شده است. در نیمۀ دوم این بخش، توجه نویسنده از آیین به رسانه و بحث دربارۀ ماهیت و نقش رسانه به عنوان محل و فضای تخیل عمومی و خصوصی، ملی و مذهبی و برزش آیینی‌شده در جامعۀ مدرن معطوف شده است. همچنین مسئلۀ زمان آیینی در رسانه و رابطۀ بین آیین‌های رسانه‌ای‌شده و قدرت خاطرنشان شده است.

در بخش دوم دربارۀ آیین‌های رسانه‌ای‌شده، آن آیین‌ها از چشم‌اندازهای گوناگون به‌ویژه با تمرکز بر آیین‌های تولید، نمایش و مصرف رسانه بررسی شده است. دربارۀ اثر متقابل میان آیین‌ها و رویدادهای رسانه‌ای، فجایع ونمایش‌ها و همچنین نقش‌ها و کارکردهای آیین‌ها در زندگی‌های رسانه‌ای‌شدۀ روزمره گفتگو شده است.

در فصل چهارم پژوهش‌های انسان‌شناسانۀ رسانه تا حد بررسی آیین‌های مرگ کاهش داده شده است. در سراسر تاریخ ناگزیربودن مرگ بیولوژیکی، جماعت‌ها و افراد را واداشته تا دربارۀ محدودیت‌های زندگی بیندیشند. مرگ احساسات شدید همچون هراس از نابودی را فرا می‌خواند. این هم تداوم جماعت و هم تداوم فرد را تهدید می‌کند. در این کتاب نویسنده با تحلیل خاکسپاری‌ها و آیین‌های سوگ و بزرگداشت، آیین‌های مرگ را که در رسانه‌ها رخ می‌دهند، وارسی می‌کند.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات