أحكام القرآن (شافعی): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'أحكام القرآن (ابهام زدایی)' به 'أحكام القرآن (ابهام‌زدایی)')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۳: خط ۳:
    | عنوان =احکام القرآن
    | عنوان =احکام القرآن
    | عنوان‌های دیگر =
    | عنوان‌های دیگر =
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =
    [[عبدالخالق، عبدالغنی]] (مصحح)
    [[عبدالخالق، عبدالغنی]] (مصحح)
    [[شافعی، محمد بن ادریس]] (نویسنده)
    [[شافعی، محمد بن ادریس]] (نویسنده)
    [[کوثری، محمد زاهد]] (مقدمه‌نویس)
    [[کوثری، محمد زاهد]] (مقدمه‌نویس)
    | زبان =عربی
    | زبان =عربی
    خط ۱۳: خط ۱۱:
    | موضوع =
    | موضوع =
    تفاسیر فقهی - اهل سنت
    تفاسیر فقهی - اهل سنت
    تفاسیر فقهی - شافعی
    تفاسیر فقهی - شافعی
    قرآن - احکام و قوانین
    قرآن - احکام و قوانین
    | ناشر =  
    | ناشر =
    دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علي بيضون
    دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علي بيضون
    | مکان نشر =بیروت - لبنان
    | مکان نشر =بیروت - لبنان
    | سال نشر = 1412 ق یا 1991 م
    | سال نشر =1412 ق یا 1991 م
     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01387AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01387AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    خط ۳۱: خط ۲۶:
    | پیش از =
    | پیش از =
    }}
    }}
     
    {{کاربردهای دیگر|أحكام القرآن (ابهام‌زدایی)}}
     
     
    {{کاربردهای دیگر|أحكام القرآن (ابهام زدایی)}}
     
     
    '''احكام القرآن''' تأليف [[شافعی، محمد بن ادریس|محمد بن ادريس شافعى]] (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده این رشته مى‌باشد. [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبكر احمد بن حسین بيهقى]] (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بویطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است.
    '''احكام القرآن''' تأليف [[شافعی، محمد بن ادریس|محمد بن ادريس شافعى]] (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده این رشته مى‌باشد. [[بیهقی، احمد بن حسین|ابوبكر احمد بن حسین بيهقى]] (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بویطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است.
    مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در این کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است.
    مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در این کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است.
    روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در این بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى نامید نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد.
    روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در این بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى نامید نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد.
    لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:
    لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:
     
    #در استدلال به آيه 15 مطففين''' «كلاّ إنهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون»''' مى‌گوید:چون آيه ناظر به مقام سخط (ناخشنودى) است و نشان مى‌دهد كه (افراد مورد اشاره در آيه) در حالت سخط از رؤيت خدا محرومند، مى‌توان نتيجه گرفت كه در حالت رضا (خوشنودى) مى‌توانند خداوند را ببينند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/40 متن کتاب، ج1، ص40]</ref>
    #در استدلال به آيه 15 مطففين ''' «كلاّ إنهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون» ''' مى‌گوید:چون آيه ناظر به مقام سخط (ناخشنودى) است و نشان مى‌دهد كه (افراد مورد اشاره در آيه) در حالت سخط از رؤيت خدا محرومند، مى‌توان نتيجه گرفت كه در حالت رضا (خوشنودى) مى‌توانند خداوند را ببينند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/40 متن کتاب، ج1، ص40]</ref>
    #استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان''' «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه»'''.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/40 همان]</ref>
    #استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان ''' «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه» '''.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/40 همان]</ref>
    #برای اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گیرد كه خداوند توسط یک نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گوید: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/31 همان، ص31 و 32]</ref>
    #برای اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گیرد كه خداوند توسط یک نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گوید: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/31 همان، ص31 و 32]</ref>
    #در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده ''' «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين» ''' مى‌گوید: «از این آيه فهمیده مى‌شود كه منى، پاک است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاک است كه هر دو پاک هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاکى آن دارد.
    #در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده''' «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين»''' مى‌گوید: «از این آيه فهمیده مى‌شود كه منى، پاک است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاک است كه هر دو پاک هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاکى آن دارد.
    همچنين مى‌گوید: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاک آغاز نمود و آن دو را پاک قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاک بود و همین دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاک است.بنابراین منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گوید: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/81 همان، ص81 و 82]</ref>
    همچنين مى‌گوید: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاک آغاز نمود و آن دو را پاک قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاک بود و همین دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاک است.بنابراین منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گوید: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/81 همان، ص81 و 82]</ref>
    #درباره آيه 107 سوره اسراء ''' «يخرّون للأذقان سجدا» ''' مى‌گوید: «منظور سجود است به این صورت كه شخص بر زمین افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاک نهد، سپس با پيشانى سجده كند».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/71 همان، ص71]</ref>
    #درباره آيه 107 سوره اسراء''' «يخرّون للأذقان سجدا»''' مى‌گوید: «منظور سجود است به این صورت كه شخص بر زمین افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاک نهد، سپس با پيشانى سجده كند».<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/71 همان، ص71]</ref>
    #آيه 56 سوره احزاب ''' «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...» ''' را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/71 همان، ص71 و 72]</ref>
    #آيه 56 سوره احزاب''' «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...»''' را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/11034/1/71 همان، ص71 و 72]</ref>
     
    ==اصطلاح آيات الاحكام==
    ==اصطلاح آيات الاحكام==
     
    در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گویند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزدیک به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت این عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولین كسى كه در این زمینه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر [[آقا بزرگ تهرانى]] «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌ النديم معلوم مى‌شود كه او اولین مصنف و مؤلف در این زمینه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همین زمینه کتابى نگاشته است.
     
    در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گویند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزدیک به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت این عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولین كسى كه در این زمینه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر [[آقا بزرگ تهرانى]] «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌النديم معلوم مى‌شود كه او اولین مصنف و مؤلف در این زمینه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همین زمینه کتابى نگاشته است.
     
    پس از این دو، نگارش احكام القرآن در میان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر یک مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتاب‌هاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.
    پس از این دو، نگارش احكام القرآن در میان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر یک مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتاب‌هاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.
    ==مقدمه‌هاى احكام القرآن==
    ==مقدمه‌هاى احكام القرآن==
    اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى این اثر، نوشته است.
    اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى این اثر، نوشته است.
    ==نسخه شناسى==
    ==نسخه شناسى==
    اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پایان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد.
    اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پایان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد.
    چاپ آن در دو جزء و یک مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمیة بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از این چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و یک مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.
    چاپ آن در دو جزء و یک مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمیة بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از این چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و یک مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.
    ==پانویس==
    ==پانویس==
    <references/>
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    #مقدمه و متن کتاب.
    #مقدمه و متن کتاب.
    #خرمشاهى، بهاء‌الدين، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، تهران، انتشارات دوستان/ناهيد، چاپ اول، پاييز 1377.
    #خرمشاهى، بهاء‌الدين، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، تهران، انتشارات دوستان/ناهيد، چاپ اول، پاييز 1377.
    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}
    [[أحكام القرآن الکريم]]
    [[أحكام القرآن الکريم]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده: تفاسیر فقهی (آیات الاحکام)]]
    [[رده: تفاسیر فقهی (آیات الاحکام)]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۲

    احکام القرآن
    أحكام القرآن (شافعی)
    پدیدآورانعبدالخالق، عبدالغنی (مصحح)

    شافعی، محمد بن ادریس (نویسنده)

    کوثری، محمد زاهد (مقدمه‌نویس)
    ناشردار الکتب العلمیة، منشورات محمد علي بيضون
    مکان نشربیروت - لبنان
    سال نشر1412 ق یا 1991 م
    چاپ1
    موضوعتفاسیر فقهی - اهل سنت

    تفاسیر فقهی - شافعی

    قرآن - احکام و قوانین
    زبانعربی
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏99‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏2‎‏الف‎‏3
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    احكام القرآن تأليف محمد بن ادريس شافعى (متوفى 204ق) مؤسس مكتب فقهى شافعيه، از قديمى‌ترين متون باقيمانده این رشته مى‌باشد. ابوبكر احمد بن حسین بيهقى (متوفى 458ق) آراى شافعى را در كتب او و كتب شاگردان و يارانش مانند: مزنى، بویطى، ربيع جيزى، ربيع مرادى، ابوثور، ابوعبدالرحمن، يونس بن عبدالاعلى و ديگران تتبع و نقل كرده و تأييداتى از سنن نيز به همراه آن آورده است.مهم‌ترين آراء و نظريات شافعى درباره قرآن و حجيت آن، رابطه آن با سنت، مسأله نسخ قرآن با قرآن و عدم نسخ آن با سنت متواتر (از شاذترين آراء در عالم اسلامى) است. مسائل ديگر اصولى مانند استحسان و نيز مهم‌ترين مسائل فقهى قرآن در این کتاب آمده است.در واقع شافعى پس از بيان مهم‌ترين پايه‌هاى اصول فقه به استنباط احكام آيات فقهى پرداخته است. روش كلى در بررسى مباحث به‌اين‌گونه است كه بيهقى سعى نموده بر طبق ابواب فقهى كه از طهارت آغاز مى‌گردد، مطالب شافعى را بيان كند. در این بين مباحثى غيرفقهى اصطلاحى كه مى‌توان از ديدگاه اهل سنت آنها را احكام قرآنى نامید نيز لابلاى ترتيب فقهى مطرح شده است، كه در نتيجه آغاز کتاب با تفسير برخى آيات متفرقه مى‌باشد. لازم به يادآورى است كه شافعى به برخى فتاوى و استدلال‌هاى عجيب، مشهور است كه از آن جمله است:

    1. در استدلال به آيه 15 مطففين «كلاّ إنهم عن ربهم يومئذ لمحجوبون» مى‌گوید:چون آيه ناظر به مقام سخط (ناخشنودى) است و نشان مى‌دهد كه (افراد مورد اشاره در آيه) در حالت سخط از رؤيت خدا محرومند، مى‌توان نتيجه گرفت كه در حالت رضا (خوشنودى) مى‌توانند خداوند را ببينند.[۱]
    2. استدلال به جبر: آيه 30 سوره انسان «و ما تشاؤون الاّ ان يشاء اللّه».[۲]
    3. برای اثبات حجيت خبر واحد به آيات بعثت انبياء استناد ورزيده، نتيجه مى‌گیرد كه خداوند توسط یک نفر حجت را بر ملت‌ها اقامه مى‌كرد. بيهقى نيز مى‌گوید: «شافعى به آياتى استدلال ورزيده كه در مورد وجوب اطاعت از پيامبر تا قيام قيامت، در قرآن آمده است و اطاعت از او در هر زمان بر هر شخصى واجب است. كسى هم كه در زمان پيامبر(ص) نبوده، امروزه از طريق روايت و خبر واحد از دستوراتش مطلع مى‌شود».[۳]
    4. در برداشت از آيه 8-7 سوره سجده «و بدأ خلق الانسان من طين ثم جعل نسله من سلالة من ماء مهين» مى‌گوید: «از این آيه فهمیده مى‌شود كه منى، پاک است زيرا اصل و منشأ انسان از آب و خاک است كه هر دو پاک هستند و آفرينش نسل آدم از آب، دلالت بر طهارت و پاکى آن دارد.

    همچنين مى‌گوید: «خداوند خلقت انسان را از آب و خاک آغاز نمود و آن دو را پاک قرار داد و فرزندان آدمى را از آبى جهنده آفريد، پس خلقت انسان در ابتدا از دو چيز پاک بود و همین دليل بر آن است كه خلقت نسل او نيز پاک است.بنابراین منى نجس نيست؛ زيرا خداوند گرامى‌تر از آن است كه كسى را كه مورد تكريم خود قرار داده و او را بر خلايق ديگرش برترى داده، از چيزى نجس خلق كند». وى همچنين مى‌گوید: «اگر هم در مورد طهارت منى، حديثى از پيامبر(ص) نقل نشده باشد، شايسته است عقلها تشخيص دهند كه خداوند موجودى را كه گرامى داشته و در بهشت جاى داده است از چيزى نجس نمى‌آفريند». وى سپس نقل مى‌كند كه پيامبر(ص) هنگامى كه لباسش آلوده به منى شده بود آن را نشست.[۴]

    1. درباره آيه 107 سوره اسراء «يخرّون للأذقان سجدا» مى‌گوید: «منظور سجود است به این صورت كه شخص بر زمین افتد و در آن حال، نخست چانه‌اش را بر خاک نهد، سپس با پيشانى سجده كند».[۵]
    2. آيه 56 سوره احزاب «ان الله و ملائكته يصلون على النبى يا ايها الذين...» را دليل بر وجوب صلوات فرستادن بر پيامبر(ص) در نمازهاى واجب مى‌داند.[۶]

    اصطلاح آيات الاحكام

    در اصطلاح به آياتى كه در آن حكم فقهى بيان شده است، «آيات الاحكام» مى‌گویند؛ آن‌چنان‌كه معروف گرديده است (در بين علماى شيعه) آيات الاحكام به همراه همه مكررات و متداخلات نزدیک به‌پانصد آيه است. (امّا برخى علماى اهل سنت آيات بيشترى را تحت این عنوان يا عنوان «احكام القرآن» بررسى مى‌كنند. آيات الاحكام تقسيماتى دارد كه در كتب مربوطه بيان شده است (مانند ادوار فقه شهابى، ج 2، صفحه 4-6).اولین كسى كه در این زمینه کتاب تأليف كرده است بنا به نظر آقا بزرگ تهرانى «ابونصر محمد بن سائب بن بشر كلبى صاحب احكام القرآن» از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و متوفى 149ق، پدر هشام كلبى نسّابه و مفسر معروف است و از گواهى ابن‌ النديم معلوم مى‌شود كه او اولین مصنف و مؤلف در این زمینه است نه امام شافعى يا ديگران. پس از كلبى، مقاتل بن سليمان (م 150ق) در همین زمینه کتابى نگاشته است. پس از این دو، نگارش احكام القرآن در میان همه مذاهب اسلامى امرى متداول مى‌گردد و هر یک مطابق مذهب و عقيده خود کتابى تأليف مى‌كنند. برخى کتاب‌هاى «آيات الاحكام» به ترتيب فقهى، برخى ديگر به ترتيب سوره‌ها و آيات قرآن و برخى به ترتيب موضوعى نظم يافته‌اند.

    مقدمه‌هاى احكام القرآن

    اين کتاب داراى سه مقدمه از ناشر، محقق و بيهقى است؛ ناشر در مقدمه‌اى به شرح حال و زندگى محمد بن ادريس شافعى مى‌پردازد، محمد زاهد بن حسن كوثرى مقدمه‌اى در معرفى کتاب، مختصرى در تفسير قرآن و شيوه‌هاى آن و ذكرى از تفاسير قطور (حتى تا 300 جلد) و تاريخچه‌اى از تأليفات احكام القرآن بنابر مشارب مختلف اهل سنت، ارائه داده است. بيهقى نيز مقدمه كوتاهى در چگونگى جمع‌آورى این اثر، نوشته است.

    نسخه شناسى

    اين نسخه بر اساس نسخه خطى موجود در دارالكتب الملكية، المصريه در قاهره به شماره 715، تنظيم شده است. پاورقى‌ها و حواشى توسط عبدالغنى عبدالخالق در مورد نسخه بدل، آدرس آيات و اقوال منقول از شافعى و معناى برخى لغات، انجام يافته است. فهرستى از موضوعات مطرح شده در دو جلد، فهرستى از اعلام و اماكن و ليست استدراكات و اصلاحات، در پایان جلد دوم، محققان را يارى مى‌نمايد. چاپ آن در دو جزء و یک مجلد به قطع وزيرى توسط دارالكتب العلمیة بيروت، به سال 1991م/ 1421ق انجام و عرضه شده است. قبل از این چاپ، از سوى دارالقلم در دو جزء و یک مجلد با قطع وزيرى با تعليقات و مقدمه مفصل از قاسم الشماعى الرفاعى، در سال 1370ق/ 1950م، انتشار يافته بود.

    پانویس

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. خرمشاهى، بهاء‌الدين، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهى، تهران، انتشارات دوستان/ناهيد، چاپ اول، پاييز 1377.

    وابسته‌ها