راسا: زیبایی‌شناسی در فلسفۀ هندو

راسا: زیبایی‌شناسی در فلسفۀ هندو
پدیدآوران	شوارتز، سوزان (نویسنده) بابک، هومن (مترجم)
ناشر	پرما
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
چاپ	اول
شابک	‎3ـ0ـ95979ـ622ـ978
کد کنگره	‏

راسا: زیبایی‌شناسی در فلسفۀ هندو تألیف سوزان شوارتز، ترجمه هومن بابک، در نگره‌های فلسفۀ زیبایی‌شناسی هندو واژه‌ای به گستردگی «راسا» استفاده نشده و معانی بی‌شماری که در فلسفه و سنت و آیین از آن به دست داده شده است، شاید در دنیا همتا نداشته باشد.

ساختار

کتاب از چهار بهره تشکیل شده است. عناوین این بهره‌ها عبارت است از:

بهرۀ نخست: پدیدارشدن مزه‌ها

بهرۀ دوم: راسا در نگره: متون و رسالات

بهرۀ سوم: راسا در تجربه: نمایش، رقص و موسیقی

بهرۀ چهارم: دگردیسی در زمان و مکان

گزارش کتاب

راسا از بنیادی‌ترین مفهوم‌ها در سنت هندی به‌ویژه در هنرهای اجرایی است. پژوهشگران علم بدیع در ادبیات سنسکریت، «کاویا» یا شعر را در دو بخش می‌دانند: کاویایی که در اشیاء است (یعنی آنچه می‌توان دید) و کاویایی که شراویا است (یعنی آنچه می‌توان شنید). در نمایش، در اشیا بر شراویا برتری دارد؛ زیرا توانایی آن برای انتقال حس لذت و سرور دوبرابر است. پس از این دیدگاه، قدرت ادبیات و هر آنچه شنیدنی است، در انتقال حس لذت کمتر از دراشیا است. در نتیجه در فلسفۀ زیبایی‌شناسی هندی نمایش را بهترین شکل ارائۀ شعر و ادبیات می‌دانند.

در هند باستان انتقال احساس و در نهایت ایجاد راسا اوج ساخت‌وپرداخت نمایش بود و بنا بر گفتۀ بهاراتا در «ناتیاشاسترا» برهما پنجمین ودا را به نام «ناتیاودا» و برای بهره‌برداری همۀ کاست‌های آیین هندو آفرید. این رساله شیوه‌های هنرهای اجرایی و اصول آن را بازگو می‌کند. برهما برای سرایش ناتیاودا، پاتریا را از ریگ‌ودا، پاتهیا گیتا را از ساماودا، آبهینایا را یاجورودا و راسا را آتهارواودا گرفت و گرچه این رساله در تاریخ گم شده است، کارکردهای آن به‌ویژه در هنرهای اجرایی تا امروز ساری و جاری است.

در نگره‌های فلسفۀ زیبایی‌شناسی هندو واژه‌ای به گستردگی «راسا» استفاده نشده و معانی بی‌شماری که در فلسفه و سنت و آیین از آن به دست داده شده است، شاید در دنیا همتا نداشته باشد. در تاریخ شعر سنسکریت واژه‌های یافت نمی‌شود که تا این اندازه محل بحث و استدلال بوده باشد. در سنت هندی واژۀ راسا را هم دربارۀ مزه به کار می‌برند و هم دربارۀ تجربۀ متعالی امر قدسی در عمیق‌ترین حالات مراقبۀ یک یوگی و هم دربارۀ لذت برآمده از هنر و مانند آن. در همۀ این موارد راسا به لذت اشاره دارد؛ لذتی که در سطوح مختلف و بر اساس چگونگی‌های روحی و ذهنی مخاطب تجربه می‌شود.

نویسنده در این کتاب کوشیده راسا را به ساده‌ترین شکل ممکن و بدون به‌کاربردن واژگان سخت‌خوان و دور از ذهن سنسکریت تعریف کند. این کتاب از چهار بهره تشکیل شده است. در بهرۀ نخست، نویسنده به تبیین مفهوم راسا در ذهن هندو می‌پردازد. بهرۀ دوم نخست زیرساخت‌های معنایی راسا را بررسی می‌کند و سپس به آراء برخی فلاسفه در نسک‌ها و رسائل نگاهی گذرا می‌اندازد. بهرۀ سوم با مبنا قراردادن نمایش، رقص و موسیقی، بازتاب راسا را در هر کدام از این هنرها بررسی می‌کند و چگونگی چفت‌وبست زیبایی‌شناسی هندی را در ساختار سنت‌های اجرایی می‌شکافد. اما بهرۀ چهارم با نگاهی نقادانه، دگرگونی هنرهای اجرایی در جوامع هندی مدرن را به چالش می‌کشد. در این کتاب نویسنده کمتر به آرای فلاسفۀ بعد از بهاراتا مونی، نخستین کسی که نگرۀ راسا را شرح داد، رجوع می‌کند و دربارۀ نگرش‌های کاربردی هنرهای اجرایی برای به ثمر رسیدن راسا نیز سخنی به میان نمی‌آورد؛ گرچه این امر از مهم‌ترین مباحث دربارۀ راسا و ویژگی‌های آن است.

نویسنده در پایان کتاب واژه‌نامه‌ای ارائه می‌دهد که در آن برخی واژگان ناآشنای متن را توضیحی یک خطی شرح داده است؛ همچنین شرحی بر جغرافیا و تاریخ و اصطلاحات ساحت اسطوره‌ها، آدمیان و شهرها و کشورها و صاحبان آثار و آنچه نوشته‌اند، ضروری می‌نمود که در پایان هر بهرۀ کتاب گرد آمده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات