مکاتب نوین زبان‌شناسی: یک دورۀ فشرده

مکاتب نوین زبان‌شناسی
پدیدآوران	هموند، زکی (نویسنده) الهامی، سهند (مترجم)
ناشر	مرکز
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
شابک	‎7ـ509ـ213ـ964ـ978
کد کنگره	‏

مکاتب نوین زبان‌شناسی: یک دورۀ فشرده تألیف زکی هموند، ترجمه سهند الهامی؛ این کتاب شرح کوتاهی است از منازعات زبان‌شناختی میان مکاتب رقیب تفکر زبان‌شناختی؛ به عبارت دیگر مکاتب زبان‌شناسی غالب در قرن هجدهم به بعد را بررسی می‌کند که متفکران متنوعی ساخته و پرداخته‌اند و پاسخ‌های متفاوتی به مسائل زبانی داده‌اند.

ساختار

کتاب در هفت فصل به نگارش درآمده است.

گزارش کتاب

زبان موهبتی است که به بشر عطا شده است؛ مهم‌ترین قابلیت انسان و مشخصه‌ای منحصربه‌فرد از هویت اوست. زبان چه کلامی و چه نوشتاری و چه اشاری، صرفاً راهی برای برقراری ارتباط نیست، بلکه راهی است برای رفع نیازهای زندگی روزمره. با گذر زمان، علاقه به زبان باعث پدیدآمدن علم زبان‌شناسی شد. زبان‌شناسی به عنوان یک رشتۀ فکری، مطالعۀ توانایی انسان برای تولید و تعبیر زبان در گفتار، نوشتار و اشاره است.

این کتاب شرح کوتاهی است از منازعات زبان‌شناختی میان مکاتب رقیب تفکر زبان‌شناختی؛ به عبارت دیگر مکاتب زبان‌شناسی غالب در قرن هجدهم به بعد را بررسی می‌کند که متفکران متنوعی ساخته و پرداخته‌اند و پاسخ‌های متفاوتی به مسائل زبانی داده‌اند. در این کتاب دربارۀ مسائل مربوط به زبان شناسی بحث شده است؛ مسائلی چون پارادایم‌های نظری، مدل‌های دستوری، حوزه‌های بینارشته‌ای، کاربردهای عملی و روش‌های فنی. همچنین مکاتبی رقیب معرفی شده‌اند که پیرامون بنیان‌گذاران خود رشد کرده‌اند؛ کسانی که برای مباحث زبان‌شناختی راه‌حل‌های متفاوتی داشتند و البته هر مکتبی مزایا و معایب خود را دارد. تأکید کتاب بر برجسته‌ترین دستاوردها، کشفیات مهم و یافته‌های بالفعل هر مکتب است. به فرضیات مطرح‌شده توسط عالمان ممتاز این حوزه نیز که تأثیر ژرفی بر تحلیل زبان داشته‌اند، پرداخته شده است.

کتاب بر این فرض بنا شده که تاریخ هر علم بر فلسفۀ آن تأثیر دارد و رشد یک علم فرایندی خردورزانه قلمداد می‌شود. در پرتو این فرض، این کتاب شکل‌گیری و توسعۀ مکاتب گوناگون تفکر زبان‌شناختی را بررسی می‌کند و برای این منظور در بررسی خود نظریه را با عمل پیوند می‌دهد. بنابراین کتاب دو هدف دارد: هدف نظری، یعنی آشناسازی دانشجویان با نظریه‌های زبان‌شناسی با تمرکز بر مجموعه اصولی که برای تحلیل کارای ساختار زبانی ارائه می‌کنند؛ هدف عملی، یعنی آشناسازی دانشجویان با سازوکارهایی که در تحلیل ساختارهای زبانی به کار می‌روند و مطلع کردن آنها از فنون لازم برای تبیین تفسیرشان. هدف نهایی این است که نشان داده شود روش‌هایی که نسل‌های قبلی به کار می‌برده‌اند، برای محققان فعلی بسیار سودمندند و مفاهیمی که آنها طرح کرده‌اند، بیشترین اهمیت را دارند.

این درسنامه برای تحقق مأموریت خود از سبکی قابل‌فهم استفاده می‌کند و اطلاعات را در قالب نکات فشرده می‌کند. مکاتب زبان‌شناسی به ترتیب زمانی ارائه شده‌اند. مخاطبان این کتاب که کتابی درسی است، دو گروه هستند؛ اول دانشجویان گروه‌های زبان‌شناسی که برایشان طرحی کلی از تفکر مکاتب زبان‌شناسی ترسیم می‌کند و در خصوص فرضیات، غایات و روش‌های این مکاتب آگاه‌ترشان می‌کند. مخاطب دوم دانشجویان گروه‌های زبان انگلیسی هستند که به آنها کمک می‌کند فهم‌شان از نقش زبان‌شناسی در بررسی زبان انسان را عمق بخشند. به عنوان راهنما نیز این کتاب دو گروه مخاطب دارد: گروه اول زبان‌شناسان هستند که هدف‌شان آشناسازی آنها با ابزارهای مختلفی است که هر مکتب زبان‌شناسی برای توضیح ساختار زبان به کار گرفته است. گروه دوم پژوهشگران رشته‌های همجواراند با این هدف که آگاهی‌شان از اهمیت نقش زبان‌شناسی و تعامل آن با دیگر رشته‌ها برای حل مسائل زبانی بالا برود.

فصل اول کتاب با ارائۀ تصویری منسجم از دو مفهوم بنیادی ـ زبان و زبان‌شناسی ـ موضوع کتاب را معرفی می‌کند. این فصل چهار بخش دارد. در بخش اول دریافتی گسترده از این حوزه و نمایی کلی از دل‌مشغولی‌های اصلی آن ارائه شده است. در بخش دوم این پرسش بررسی شده که زبان چیست؟ مقاصد این مطالعه توضیح داده شده و شیوه‌هایی که اتخاذ می‌شود معرفی شده است؛ بخش سوم توضیح می‌دهد که زبان‌شناسی چیست، منافع مطالعۀ آن را نشان می‌دهد، شاخه‌های اصلی‌ای که پژوهش زبان‌شناختی به آنها تقسیم می‌شود، شناسایی می‌کند و خلاصه‌ای از مشخصه‌های علمی آن را ارائه می‌کند. بخش پایانی این فصل جمع‌بندی و چکیدۀ فصل است.

فصل دوم پارادایم‌های نظری زبان‌شناسی را با هدف معرفی اشکال مختلف دربارۀ زبان بررسی می‌کند. این فصل بر پارادایم‌های منشأمحور متمرکز است و دو زیربخش دارد: اولی به زبان‌شناسی تطبیقی می‌پردازد و دومی به زبان‌شناسی تاریخی. در بخش دوم این فصل که بر پارادایم‌های صورت‌محور متمرکز است، ابتدا زبان‌شناسی ساختاری مرور شده و سپس زبان‌شناسی زایشی. بخش پایانی این فصل نیز به پارادایم‌های معنی‌محور می‌پردازد که ابتدا زبان‌شناسی نقشگرا توصیف شده و سپس زبان‌شناسی شناختی.

در فصل سوم کتاب مدل‌های دستوری بررسی شده است؛ مدل‌هایی که از نظریه‌ها برای تبیین دستور زبانی خاص یا زبان به طور کلی استفاده می‌کنند. هدف فراهم آوردن وصف زبان انسان با تعریف مجموعه قواعدی است که بعضی ساختارهای زبانی را مجاز و بقیه را غیرمجاز می‌شمارد. در ابتدای این فصل مباحثی آمده که روشن می‌کند از قبیل اینکه دستور زبان چیست و چه کاری انجام می‌دهد و چرا ضروری است؟ و در ادامه این فصل بحث‌های مربوط به اصول، اهداف و سازوکارها پرداخته شده است.

حوزه‌های بینارشته‌ای پژوهش زبان‌شناختی در فصل چهارم بررسی شده است؛ حوزه‌هایی که تزها و ابزارهای دو یا چند رشتۀ آکادمیک را با هم ادغام می‌کنند. هدف ارائۀ درکی بهتر از این مسئله است که زبان‌شناسی برای پرداختن به نیازهای جدید، چگونه با دیگر علوم وصلت می‌کند.

فصل پنجم با کاربردهای عملی نظریه‌های زبان‌شناسی سروکار دارد؛ به‌کار بستن نظریه‌ها در حوزه‌های مختلف زبان. هدف کشف مسیرهایی است که با در پیش‌گرفتن آنها بتوان اطلاعات زبان‌شناختی برخاسته از تحلیل را برای کاربران زبان سودمند کرد.

در فصل ششم به کاربرد منابع رایانشی در تحلیل داده پرداخته شده است. هدف بهبود پژوهش‌های زبانی با فناوری زبان‌شناختی است؛ استفاده از دستگاه‌ها و نرم‌افزارها برای تحلیل ساختارهای زبانی. فناوری زبانی برای توصیف مشخصه‌های زبان و ارزیابی فرضیه‌های صورت‌بندی‌شده در پارادایم‌های نظری گوناگون به کار می‌رود. فصل پایانی کتاب نیز به نتیجه‌گیری مباحث اختصاص یافته است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات