انکشاف فرنگ: پدیدارشناسی تاریخ اندیشۀ جدید ایرانی (1185 ـ 1285 ش)

انکشاف فرنگ: پدیدارشناسی تاریخ اندیشۀ جدید ایرانی
پدیدآوران	معتمد دزفولی، فرامرز (نویسنده)
ناشر	نگاه معاصر
مکان نشر	تهران
سال نشر	1402
شابک	‎2ـ245ـ290ـ622ـ978
موضوع	تجدد - ایران‌ - تا‌ریخ‌ - قرن‌ ۱۳ق‌ *19ht yrutnec - yrotsiH - narI - ytinredoM,اصلاح‌ طلبی‌ - ایران‌ - تا‌ریخ‌ *yrotsiH - narI - msimrofeR,روشنفکران‌ - ایران‌ - تا‌ریخ‌ - قرن‌ ۱۳ق‌ 19ht yrutnec - yrotsiH - narI - slautcelletnI
کد کنگره	DSR ۶۵/ت۳م۶ ۱۴۰۲‏

انکشاف فرنگ: پدیدارشناسی تاریخ اندیشۀ جدید ایرانی تألیف فرامرز معتمد دزفولی؛ این کتاب حکایت آغازین رویارویی ایرانیان با جهان جدید از مجرای سفرنامه‌های فارسی به آن دیار است؛ رویارویی که ورود دیرهنگام و از سر اجبار ایرانیان را به سرزمین «عجایب» و آن ملک بهشتی‌منظر و مینونشان میسر کرد و مواجهه با آن «مردم بافرهنگ» را رقم زد. بدین‌سان پدیداری چهرۀ خود در آینۀ غربی از ظلام قرون خالی و ادبار روزگار کهن آغاز شد.

برای ایرانیان، انکشاف فرنگ آغاز تاریخ اندیشۀ جدید خود بود. در این انکشاف و پدیداری، فرنگستان هم‌چون خوبستان و آرمان‌شهری رشک‌برانگیز رخ از نقاب برکشید و چهره نشان داد. آشنایی و انکشاف مفاهیم چون ترقی و زنان و طبیعت و دیگر مفاهیمی چون قانون، مجلس و پارلمان و مشروطیت و.... همه و همه در نسبت با این تاریخ آغاز شدند.

این کتاب با عنوان «انکشاف فرنگ» شرح گام‌به‌گام چنین رویارویی در جهان اندیشه‌هاست. کشف قاره‌ای گمشده در تاریخ اندیشه و تفکر ایرانی. شرح عصری که می‌توان اکنون آن را در قرابت و نسبت با تاریخ جدید غرب، عصر «روشنگری ایرانی» نام نهاد. عصری که بازیگران و برسازندگانش منورالفکران و نویسندگانی آشنا و ناآشنا و مشهور و گمنامی هستند که قهرمانانه با آثار و نوشته‌های خود و عزم و همت بلندشان، مهیاکنندۀ مقدمات فکری و معرفتی جنبش مشروطیت شدند؛ جنبشی بی‌بدیل و یگانه که ایرانیان پس از عمری به بلندی تاریخ خود توانستند به میثاقی ملی و فراگیر در لوای قانون برسند و در زمرۀ ملل راقیه و صاحب کنسیتانسیون قرار گیرند.

سخن این کتاب آن است که پدیدارشناسی آگاهی جدیدی که در ذهنیت منورالفکران و کنشگران آن دوره شکل می‌یابد، حاکی از برآمدن و تولد چهره‌ای تازه است که در این آثار از جایگاه فرد و سوژۀ ایرانی شکل می‌یابد. چهره و تصویری رهایی‌بخش‌تر و نویدبخش‌تر از تصویر و توضیح جایگاهی که فرد در جهان غیرقانون‌مند و آسمان افلاک‌محور جامعه استبدادی پیشین داشت. منورالفکران توانسته بودند افق زیست جهان جدید خود را به گونه‌ای برای مخاطبان حکایت و ترسیم کنند که فرد با وجود خطر‌کردن در پذیرش آن و گام‌نهادن در این راه جدید، گویی امنیت و اعتماد به نفس بیشتری را کسب می‌کرد تا آن جهان پیشین که در آن قرن‌ها بود خانه و مأوا کرده بود و به آن عادت داشت. دعوت به این جابجایی و آشنایی‌دهی به این سرزمین نو، وابستگی تامی به آشناسازی‌ها و همزمان آشنایی‌زدایی‌های منورالفکران و کوشندگان این دوره میان مقولات معرفتی قدیم و جدید دارد. دوره‌ای که می‌توان همراه و هم‌ارز با تاریخ روشنگری غرب، با آگاهی به تمامی تفاوت‌های جدی و نیز شباهت‌های دورانی آن در امتداد تاریخ اندیشۀ جدید و مدرن ایران، دوره و عصر «روشنگری ایرانی» نامید و از انکشاف و مشروعیت فلسفی این دورۀ بس مهم یاد کرد و مبنایی اساسی برای فهم تحولات نهضت مشروطه و پس از آن دانست.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات