ایران در سپیده‌دمان تاریخ

ایران در سپیده دمان تاریخ
پدیدآوران	جعفری، محسن (نویسنده)
ناشر	ققنوس
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲
شابک	‎7ـ0437ـ04ـ622ـ978
کد کنگره	‏

ایران در سپیده‌دمان تاریخ تألیف محسن جعفری؛ این کتاب نخستین مجلد از «مجموعۀ تاریخ ایران‌زمین» است. در آغاز این کتاب دانش تاریخ و ویژگی‌های آن بررسی شده است و به برخی بدفهمی‌ها دربارۀ آن پاسخ داده شده است؛ سپس به روایت تاریخ ایران از آغاز تا پایان دورۀ مادها و همچنین تاریخ اساطیری ایران پرداخته شده است.

ساختار

کتاب از هفت فصل تشکیل شده است.

گزارش محتوا

تاریخ جهان صحنۀ آمدورفت تمدن‌های بسیاری بوده است؛ تمدن‌های بزرگی چون سومر، بابل، آشور، کارتاژ و مصر در جهان باستان پدیدار شدند، فرمانروایان‌شان سرزمین‌های بسیاری را فتح کردند، باج‌ها ستاندند و با ثروت بسیار خود بناهای باشکوهی برافراشتند؛ اما هیچ‌یک از آنها نتوانستند در برابر تندبادهای روزگار دوام آورند و امروزه از آنها فقط یادگارهای رنگ‌رورفته‌ای باقی مانده است که به یاری کلنگ باستان‌شناسان سر از خاک برآورده‌اند. هم‌زمان با این تمدن‌ها ایرانیان نیز در صحنۀ تاریخ جهان پدیدار شدند؛ اما تمدن ایرانی از تندبادهای بنیان‌کنی چون یورش یونانیان، تازیان و مغولان جان به در برد و امروز پس از گذشت بیش از 2700 سال همچنان پابرجا و پرافتخار است.

پایداری تمدن ایرانی آن هم در جغرافیای خاص ایران‌زمین که تا پیش از دوران مدرن یگانه راه ارتباطی شرق و غرب بوده است، به معجزه می‌ماند؛ ولی به‌راستی چه عاملی این معجزه را ممکن کرد؟ ایرانیان در طول تاریخ جنگجویان نامداری بودند و سربازان ایرانی حماسه‌ها آفریدند؛ اما حتی وقتی که مهاجمان بیگانه از کشتۀ ایرانی‌‌ها پشته‌ها برآوردند، باز هم نتوانستند تمدن ایرانی را از میان ببرند.

آنچه تمدن ایرانی را از گزند این تندبادها در امان نگه داشت، حافظۀ تاریخی و فرهنگ ایرانی بود که ایرانیان را به هویت تاریخی‌شان پیوند می‌داد و هم‌زمان پیوندی استوار میان مردم بخش‌های گوناگون ایران پدید می‌آورد. آشنایی با تاریخ کهن ایران، زبان و ادبیات درخشان فارسی و آداب‌ورسوم ایرانی چون نوروز جنبه‌های مهم هویت ایرانی بودند که ایرانیان به یاری آنها بر هر مهاجمی چیره شدند و از فرزندان جهان‌گشایان خون‌ریز، مردان فرهنگ‌دوستی ساختند که خود بزرگ‌ترین نگهبانان تمدن ایران‌زمین شدند.

این کتاب نخستین مجلد از «مجموعۀ تاریخ ایران‌زمین» است. در آغاز این کتاب دانش تاریخ و ویژگی‌های آن بررسی شده است و به برخی بدفهمی‌ها دربارۀ آن پاسخ داده شده است؛ سپس به روایت تاریخ ایران از آغاز تا پایان دورۀ مادها و همچنین تاریخ اساطیری ایران پرداخته شده است. مبنای کار در نگارش این کتاب بر سه اصل گزیده‌نویسی، چکیده‌نویسی و آسان‌نویسی استوار است؛ یعنی کوشیده شده است مهم‌ترین مطالب در هر موضوع گزیده شود و آن را با زبانی روان و ساده و بدون پرداختن به جنبه‌های تخصصی در دسترس خوانندگان قرار داده شده است. در پایان نیز کتاب‌هایی برای مطالعۀ بیشتر توصیه شده است. در این کتاب کوشیده شده فقط به تاریخ سیاسی نپرداخته شده است و خواننده با تمدن و فرهنگ هر دوره آشنا می‌شود؛ همچنین باارزش‌ترین سندهای تاریخی و دستاوردهای هنری هر دوره نیز معرفی شده است تا درک نادرستی که کتاب‌های شبه‌علمی و داستانی از تاریخ ایجاد کرده‌اند، از ذهن خوانندگان زدوده شود و اعتبار داده‌های دانش تاریخ بر همگان آشکار گردد.

در فصل نخست به تاریخ، چیستی و درستی آن پرداخته شده است. در فصل دوم نام ایران در نوشتارها و مدارک برجای‌ماندۀ تاریخی بررسی شده است و سپس مرزهای تاریخی این سرزمین و در پایان ویژگی‌های جغرافیایی آن بررسی گردیده است. فصل سوم اختصاص به بررسی نشانه‌های تمدن در ایران‌زمین دارد که از دوران پیش از تاریخ ایران آغاز شده است و مباحثی چون نخستین شهرهای ایران‌زمین و نکاتی دربارۀ جیرفت و... در این فصل بررسی شده است.

دانشمندان تاریخ ایلام را به چهار دوره تقسیم کرده‌اند: دورۀ پیشاایلامی، دورۀ ایلام کهن، دورۀ ایلام میانه و دورۀ ایلام نو که این چهار دوره در فصل چهارم بررسی شده‌اند و ضمن آن به فرهنگ و تمدن، زبان و خط، باورهای دینی و آیینی و هنر ایلامی نیز اشاره شده است.

فصل پنجم اختصاص به بررسی برآمدن آریایی‌ها دارد و در فصل ششم به پیدایش مادها در جایگاه نخستین دولت آریایی‌ها پرداخته شده است. به طور کلی در شش فصل نخست کتاب تاریخ ایران از آغاز تا پایان دورل ماد بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی و منابع تاریخی بررسی شده‌ است. اما در فصل پایانی کتاب پس از روشن‌کردن مفهوم اسطوره و اهمیت آن، تاریخ سلسلۀ پیشدادیان و کیانیان بر اساس روایت‌های موجود به‌ویژه شاهنامه شرح داده شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات