أدب النفس: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - ' مى گ' به ' می‌گ')
     
    (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۳: خط ۳:
    | عنوان =أدب النفس
    | عنوان =أدب النفس
    | عنوان‌های دیگر =
    | عنوان‌های دیگر =
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =
    [[حکیم ترمذی، محمد بن علی]] (نويسنده)
    [[حکیم ترمذی، محمد بن علی]] (نویسنده)
     
    [[سایح، احمد عبدالرحیم]] (مصحح)
    [[سایح، احمد عبدالرحیم]] (مصحح)
    | زبان =عربی
    | زبان =عربی
    خط ۱۱: خط ۱۰:
    | موضوع =
    | موضوع =
    اخلاق اسلامی
    اخلاق اسلامی
    خود سازی (اسلام)
    خود سازی (اسلام)
    | ناشر =  
    | ناشر =
    الدار المصرية اللبنانية
    الدار المصرية اللبنانية
    | مکان نشر =قاهره - مصر
    | مکان نشر =قاهره - مصر
    | سال نشر = 1413 ق  
    | سال نشر =1413 ق  
     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14089AUTOMATIONCODE
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14089AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =18033
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =14089
    | کتابخوان همراه نور =14089
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۲۷: خط ۲۵:
    }}
    }}
    '''أدب النفس''' اثر اخلاقى [[ابوعبدالله محمد بن على حكيم ترمذى]] (متوفى 320ق) به زبان عربى است كه توسط احمد عبدالرحيم السايح مورد تحقيق قرار گرفته است.
    '''أدب النفس''' اثر اخلاقى [[ابوعبدالله محمد بن على حكيم ترمذى]] (متوفى 320ق) به زبان عربى است كه توسط احمد عبدالرحيم السايح مورد تحقيق قرار گرفته است.
     
    نویسنده از قدماى صوفيه به شمار مى‌رود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/43381/22 الثقافة، ص22]</ref>و کتاب او از منابع مهم تصوف مى‌باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/43381/23 همان، ص23]</ref>
    نويسنده از قدماى صوفيه به شمار مى‌رود.<ref>الثقافة، ص22</ref>و کتاب او از منابع مهم تصوف مى‌باشد.<ref>همان، ص23</ref>
     
    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب حاضر، مشتمل بر مقدمه محقق و متن اصلى است كه در ذيل نه عنوان مطرح شده است.
    کتاب حاضر، مشتمل بر مقدمه محقق و متن اصلى است كه در ذيل نه عنوان مطرح شده است.
     
    روش مؤلف در این کتاب به‌صورت سؤال و جواب مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه در ابتداى هر بخش یک سؤال مطرح مى‌كند و به دنبال آن جواب را متذكر مى‌شود.
    روش مؤلف در اين کتاب به‌صورت سؤال و جواب مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه در ابتداى هر بخش يك سؤال مطرح مى‌كند و به دنبال آن جواب را متذكر مى‌شود.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
     
    مؤلف در بخش اول کتاب -كه ظاهراً مقدمه مؤلف مى‌باشد- به انگیزه و هدف خلقت اشاره كرده و چنين گفته كه خداوند برای نمايان كردن ربوبيت خویش و نيز نشان دادن قدرت و تدبيرش و همچنين به‌خاطر اينكه مخلوقات از طريق قلب و زبان او را ياد كنند، مخلوقات را به‌وجود آورده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/11 ر.ک: متن کتاب، ص11]</ref>
     
    نویسنده يادآور مى‌شود كه انسان‌ها بايد همیشه به ياد خداوند باشند و ياد خداوند را بر همه چيز از جمله بر اعمال نیکو مقدم بدارند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/12 همان، ص12]</ref>
    مؤلف در بخش اول کتاب -كه ظاهراً مقدمه مؤلف مى‌باشد- به انگيزه و هدف خلقت اشاره كرده و چنين گفته كه خداوند براى نمايان كردن ربوبيت خويش و نيز نشان دادن قدرت و تدبيرش و همچنين به‌خاطر اينكه مخلوقات از طريق قلب و زبان او را ياد كنند، مخلوقات را به‌وجود آورده است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص11</ref>
    مؤلف در این بخش به جايگاه قلب و تفویض امور به دست خدا و نيز توكل و معناى آن نيز پرداخته است.
     
    مؤلف در بخش ديگرى از کتابش به معناى لغوى و اصطلاحى «رياضة النفس» پرداخته است و گفته كه «رياض» مشتق از «رض‌ض» به معناى شكستن «كسر» مى‌باشد. و مى‌گوید وقتى نفس از عادات پليد دور شد و به يقين رسيد ‎و شيرينى لقاء خداوند را چشيد ديگربار به سمت شهوات كشيده نمى‌شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/34 همان ص34-35]</ref>
    نويسنده يادآور مى‌شود كه انسان‌ها بايد هميشه به ياد خداوند باشند و ياد خداوند را بر همه چيز از جمله بر اعمال نيكو مقدم بدارند.<ref>همان، ص12</ref>
    در بخش يقين کتاب با این سؤال مواجه مى‌شویم كه يقين چگونه حاصل مى‌شود؟ مؤلف خود چنين جواب مى‌دهد كه يقين با پاکى و طهارت قلب ايجاد مى‌شود، و اما طهارت قلب چيست؟ ايشان مى‌گوید طهارت قلب يعنى ترك هر آن‌چيزى كه باعث اضطراب در قلب و آشفتگى آن مى‌شود. خواه آن‌چيز امرى بزرگ و خواه كوچك باشد. و بايد قلب را از شهوات و آن‌چيزهایى كه به شهوات مربوط مى‌شود دور نگه داشت. و نتيجه این عمل، پاک كردن و صيقل دادن قلب است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/36 همان ص36]</ref>
     
    در بخش بعدى کتاب در توضيح «صفت قلب» به چگونگى قرار گرفتن قلب در بدن به‌صورت مختصر اشاره مى‌كند و بين «قلب» و «صدر» فرق مى‌گذارد. سپس مى‌گوید كه قلب داراى دو چشم و دو گوش و یک در است و خانه‌اش نيز «صدر» مى‌باشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/52 همان ص52]</ref>
    مؤلف در اين بخش به جايگاه قلب و تفويض امور به دست خدا و نيز توكل و معناى آن نيز پرداخته است.
    ايشان در این بخش اصطلاحاتى همچون «صدر»، «فؤاد»، «نور» را مطرح مى‌كند و توضيحاتى دراين‌باره مى‌دهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/53 همان ص53]</ref>
     
    وى در این بخش از کتاب نور خداوند را چنين در قلب به تصویر مى‌كشد: نور زمانى كه از قلب خارج مى‌شود در «صدر» طلوع مى‌كند و باعث مى‌شود كه چشم‌هاى «فؤاد» با این نور روشن شود.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/53 همان ص53]</ref>
    مؤلف در بخش ديگرى از کتابش به معناى لغوى و اصطلاحى «رياضة النفس» پرداخته است و گفته كه «رياض» مشتق از «رض‌ض» به معناى شكستن «كسر» مى‌باشد. و مى‌گويد وقتى نفس از عادات پليد دور شد و به يقين رسيد و شيرينى لقاء خداوند را چشيد ديگربار به سمت شهوات كشيده نمى‌شود.<ref>همان ص34-35</ref>
    در ادامه به بيمارى‌هاى قلبى چون حسد، ريا، فخر و... اشاره مى‌كند و دليل آن را بزرگ شمردن دنيا دانسته و برای از بين بردن این بيمارى‌ها چاره‌اى جز رياضت نفس نمى‌داند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/65 همان ص65-66]</ref>
     
    مؤلف بعد از این قسمت (توضيح صفات قلب)، صفات عارف را برمى‌شمرد و ضمن توضيحاتى نسبتاً طولانى بايدها و نبايدهایى كه شايسته هست كه یک انسان موقن آنرا انجام دهد يا ترك كند توضيح مى‌دهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/72 همان ص72 الى 104]</ref>
    در بخش يقين کتاب با اين سؤال مواجه مى‌شويم كه يقين چگونه حاصل مى‌شود؟ مؤلف خود چنين جواب مى‌دهد كه يقين با پاكى و طهارت قلب ايجاد مى‌شود، و اما طهارت قلب چيست؟ ايشان مى‌گويد طهارت قلب يعنى ترك هر آن‌چيزى كه باعث اضطراب در قلب و آشفتگى آن مى‌شود. خواه آن‌چيز امرى بزرگ و خواه كوچك باشد. و بايد قلب را از شهوات و آن‌چيزهايى كه به شهوات مربوط مى‌شود دور نگه داشت. و نتيجه اين عمل، پاك كردن و صيقل دادن قلب است.<ref>همان ص36</ref>
    ترمذى قائل است كه وقتى نور هدايت بر قلب شخص وارد شود، غفلت از او دور شده و شك و شرك از آن قلب مى‌رود و جاى غفلت، آگاهى و جاى شك، يقين و جاى شرك، اخلاص مى‌نشيند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/86 همان ص86]</ref>
     
    چهار بخش پایانى کتاب درباره «نصرت و يارى»، «مجاهده»، «هوا و هوس» و «نتيجه هوا و هوس» است. ايشان هر كدام از بخشها را با مطرح كردن یک سؤال و پاسخ به آن مطرح مى‌كند. این چهار بخش از بخش‌هاى موجز کتاب به شمار مى‌رود.
    در بخش بعدى کتاب در توضيح «صفت قلب» به چگونگى قرار گرفتن قلب در بدن به‌صورت مختصر اشاره مى‌كند و بين «قلب» و «صدر» فرق مى‌گذارد. سپس مى‌گويد كه قلب داراى دو چشم و دو گوش و يك در است و خانه‌اش نيز «صدر» مى‌باشد.<ref>همان ص52</ref>
    مؤلف در بخش نصرت مى‌نویسد: وقتى بنده‌اى در نهایت قدرت با هواى نفس به مجاهده مى‌پردازد، خداوند با نشان دادن راهش به كمك او مى‌آيد؛ به‌گونه‌اى كه راهى از قلبش به‌سوى خدا باز مى‌شود تا اينكه این راه تبديل به چشم قلب «عين القلب» مى‌شود و با آن خداوند را مى‌بيند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/104 همان ص104]</ref>
     
    مؤلف در بخش مجاهده، جهاد با نفس را به جهاد با دشمن تشبيه كرده و متذكر شده كه كسى كه با تمام قوا به جنگ با دشمن مى‌رود يقيناً پيروز است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/107 همان ص107 و 108]</ref>
    ايشان در اين بخش اصطلاحاتى همچون «صدر»، «فؤاد»، «نور» را مطرح مى‌كند و توضيحاتى دراين‌باره مى‌دهد.<ref>همان ص53</ref>
    ايشان در بخش پایانى کتابش مى‌گوید كه وقتى كسى مبتلا به هواى نفس مى‌شود يا مانند فرعون مى‌شود كه خود را خدا مى‌خواند و يا مانند نمرود كه مى‌خواهد با خداوند مبارزه كند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/117 همان ص117 و 118]</ref>
     
    مؤلف در پایان می‌گوید كه انسه‌گانهاى پيروز در مبارزه با هواى نفس به دو گروه تقسيم می‌شود؛ هرچند به سه گروه اشاره مى‌كند.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/119 همان ص119]</ref>
    وى در اين بخش از کتاب نور خداوند را چنين در قلب به تصوير مى‌كشد: نور زمانى كه از قلب خارج مى‌شود در «صدر» طلوع مى‌كند و باعث مى‌شود كه چشم‌هاى «فؤاد» با اين نور روشن شود.<ref>همان ص53</ref>
     
    در ادامه به بيمارى‌هاى قلبى چون حسد، ريا، فخر و... اشاره مى‌كند و دليل آن را بزرگ شمردن دنيا دانسته و براى از بين بردن اين بيمارى‌ها چاره‌اى جز رياضت نفس نمى‌داند.<ref>همان ص65-66</ref>
     
    مؤلف بعد از اين قسمت (توضيح صفات قلب)، صفات عارف را برمى‌شمرد و ضمن توضيحاتى نسبتاً طولانى بايدها و نبايدهايى كه شايسته هست كه يك انسان موقن آنرا انجام دهد يا ترك كند توضيح مى‌دهد.<ref>همان ص72 الى 104</ref>
     
    ترمذى قائل است كه وقتى نور هدايت بر قلب شخص وارد شود، غفلت از او دور شده و شك و شرك از آن قلب مى‌رود و جاى غفلت، آگاهى و جاى شك، يقين و جاى شرك، اخلاص مى‌نشيند.<ref>همان ص86</ref>
     
    چهار بخش پايانى کتاب درباره «نصرت و يارى»، «مجاهده»، «هوا و هوس» و «نتيجه هوا و هوس» است. ايشان هر كدام از بخشها را با مطرح كردن يك سؤال و پاسخ به آن مطرح مى‌كند. اين چهار بخش از بخش‌هاى موجز کتاب به شمار مى‌رود.
     
    مؤلف در بخش نصرت مى‌نويسد: وقتى بنده‌اى در نهايت قدرت با هواى نفس به مجاهده مى‌پردازد، خداوند با نشان دادن راهش به كمك او مى‌آيد؛ به‌گونه‌اى كه راهى از قلبش به‌سوى خدا باز مى‌شود تا اينكه اين راه تبديل به چشم قلب «عين القلب» مى‌شود و با آن خداوند را مى‌بيند.<ref>همان ص104</ref>
     
    مؤلف در بخش مجاهده، جهاد با نفس را به جهاد با دشمن تشبيه كرده و متذكر شده كه كسى كه با تمام قوا به جنگ با دشمن مى‌رود يقيناً پيروز است.<ref>همان ص107 و 108</ref>
     
    ايشان در بخش پايانى کتابش مى‌گويد كه وقتى كسى مبتلا به هواى نفس مى‌شود يا مانند فرعون مى‌شود كه خود را خدا مى‌خواند و يا مانند نمرود كه مى‌خواهد با خداوند مبارزه كند.<ref>همان ص117 و 118</ref>
     
    مؤلف در پايان مى گويد كه انسانهاى پيروز در مبارزه با هواى نفس به دو گروه تقسيم مى شود؛ هر چند به سه گروه اشاره مى‌كند.<ref>همان ص119</ref>
     
    لازم به ذكر است كه:
    لازم به ذكر است كه:
     
    #ايشان در اثبات مدعى خود به وفور از آيات.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/11 همان، ص11، 13، 19، 20 و...]</ref>و روايات.<ref>همان، ص12، 28، 37 و...</ref>استمداد طلبيده است.
    #ايشان در اثبات مدعى خود به وفور از آيات.<ref>همان، ص11، 13، 19، 20 و...</ref>و روايات.<ref>همان، ص12، 28، 37 و...</ref>استمداد طلبيده است.
    #مؤلف در ترجمه برخى از لغات نيز به منابع لغت مراجعه كرده است؛ مثلاً در آيه''' «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون»'''.<ref>ذارايات: 56</ref>گفته است كه منظور از «ليعبدون»، «ليوحدون» است و همین‌طور در آيه «اياك نعبد» يعنى «نوحد» است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/12 همان، ص12، 34 و 52]</ref>
    #مؤلف در ترجمه برخى از لغات نيز به منابع لغت مراجعه كرده است؛ مثلاً در آيه ''' «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون» '''.<ref>ذارايات: 56</ref>گفته است كه منظور از «ليعبدون»، «ليوحدون» است و همين‌طور در آيه «اياك نعبد» يعنى «نوحد» است.<ref>همان، ص12، 34 و 52</ref>
    #برخى مدعى هستند كه نظرات ترمذى در این کتاب برگرفته از تفكرات افلاطون مى‌باشد و مؤلف اثرپذيرى زيادى از فلاسفه‌اى چون افلاطون داشته است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/43381/23 الثقافة، ص23]</ref>و مى‌گویند كه چگونگى به تصویر كشيدن قلب.<ref>متن کتاب، ص52</ref>در کتاب مى‌تواند برگرفته از نظرات «غار افلاطون» باشد.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/43381/24 الثقافة، ص24]</ref>
    #برخى مدعى هستند كه نظرات ترمذى در اين کتاب برگرفته از تفكرات افلاطون مى‌باشد و مؤلف اثرپذيرى زيادى از فلاسفه‌اى چون افلاطون داشته است.<ref>الثقافة، ص23</ref>و مى‌گويند كه چگونگى به تصوير كشيدن قلب.<ref>متن کتاب، ص52</ref>در کتاب مى‌تواند برگرفته از نظرات «غار افلاطون» باشد.<ref>الثقافة، ص24</ref>
     
    ==وضعيت کتاب==
    ==وضعيت کتاب==


     
    محقق، فهرست محتویات را به همراه مصادر و مراجع کتاب در پایان کتاب آورده است.
    محقق، فهرست محتويات را به همراه مصادر و مراجع کتاب در پايان کتاب آورده است.
    پاورقى‌هاى کتاب بيشتر به درج ارجاعات اختصاص يافته و مواردى نيز به اختلاف نسخ.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/18 متن کتاب، ص18، 21 و 32]</ref>اشاره شده است. محقق در توضيح لغات، از لغت‌نامه‌هاى همچون لسان‌العرب، و اساس‌البلاغة.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/24 همان، ص24، 25، 36 و 38]</ref>بهره برده است. ايشان در برخى از موارد، بدون تكيه بر لغت‌نامه، لغات را ترجمه نموده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/35 همان، ص35 و 61]</ref>همچنين در برخى موارد در پاورقى‌ها به بررسى سند روايات.<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/18033/1/36 همان، ص36، 50 و 68]</ref>از حيث صحت و سقم پرداخته است.
     
    ==پانویس==
    پاورقى‌هاى کتاب بيشتر به درج ارجاعات اختصاص يافته و مواردى نيز به اختلاف نسخ.<ref>متن کتاب، ص18، 21 و 32</ref>اشاره شده است. محقق در توضيح لغات، از لغت‌نامه‌هاى همچون لسان‌العرب، و اساس‌البلاغة.<ref>همان، ص24، 25، 36 و 38</ref>بهره برده است. ايشان در برخى از موارد، بدون تكيه بر لغت‌نامه، لغات را ترجمه نموده است.<ref>همان، ص35 و 61</ref>همچنين در برخى موارد در پاورقى‌ها به بررسى سند روايات.<ref>همان، ص36، 50 و 68</ref>از حيث صحت و سقم پرداخته است.
    <references/>
     
    ==پانويس==
    <references />


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    1. مقدمه و متن کتاب.
    #مقدمه و متن کتاب.
     
    #[[:noormags:818581|مجلة الثقافة، نقد الکتب: کتاب الریاضة و أدب النفس (للإمام أبی عبدالله محمد بن علی بن الحسن الحکیم الترمذی)، 14 شعبان 1367، شماره 495، صفحات 22-24]].
    2. مجلة الثقافة، 14 شعبان 1367، شماره 495، صفحات 22-24، برگرفته از پايگاه نورمگز به آدرس:
    ==وابسته‌ها==
     
    {{وابسته‌ها}}
    http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/818581
     
     


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۲۳

    أدب النفس
    أدب النفس
    پدیدآورانحکیم ترمذی، محمد بن علی (نویسنده) سایح، احمد عبدالرحیم (مصحح)
    ناشرالدار المصرية اللبنانية
    مکان نشرقاهره - مصر
    سال نشر1413 ق
    چاپ1
    موضوعاخلاق اسلامی خود سازی (اسلام)
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‎‏BP‎‏ ‎‏250‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏8‎‏الف‎‏4
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    أدب النفس اثر اخلاقى ابوعبدالله محمد بن على حكيم ترمذى (متوفى 320ق) به زبان عربى است كه توسط احمد عبدالرحيم السايح مورد تحقيق قرار گرفته است. نویسنده از قدماى صوفيه به شمار مى‌رود.[۱]و کتاب او از منابع مهم تصوف مى‌باشد.[۲]

    ساختار

    کتاب حاضر، مشتمل بر مقدمه محقق و متن اصلى است كه در ذيل نه عنوان مطرح شده است. روش مؤلف در این کتاب به‌صورت سؤال و جواب مى‌باشد؛ به‌گونه‌اى كه در ابتداى هر بخش یک سؤال مطرح مى‌كند و به دنبال آن جواب را متذكر مى‌شود.

    گزارش محتوا

    مؤلف در بخش اول کتاب -كه ظاهراً مقدمه مؤلف مى‌باشد- به انگیزه و هدف خلقت اشاره كرده و چنين گفته كه خداوند برای نمايان كردن ربوبيت خویش و نيز نشان دادن قدرت و تدبيرش و همچنين به‌خاطر اينكه مخلوقات از طريق قلب و زبان او را ياد كنند، مخلوقات را به‌وجود آورده است.[۳] نویسنده يادآور مى‌شود كه انسان‌ها بايد همیشه به ياد خداوند باشند و ياد خداوند را بر همه چيز از جمله بر اعمال نیکو مقدم بدارند.[۴] مؤلف در این بخش به جايگاه قلب و تفویض امور به دست خدا و نيز توكل و معناى آن نيز پرداخته است. مؤلف در بخش ديگرى از کتابش به معناى لغوى و اصطلاحى «رياضة النفس» پرداخته است و گفته كه «رياض» مشتق از «رض‌ض» به معناى شكستن «كسر» مى‌باشد. و مى‌گوید وقتى نفس از عادات پليد دور شد و به يقين رسيد ‎و شيرينى لقاء خداوند را چشيد ديگربار به سمت شهوات كشيده نمى‌شود.[۵] در بخش يقين کتاب با این سؤال مواجه مى‌شویم كه يقين چگونه حاصل مى‌شود؟ مؤلف خود چنين جواب مى‌دهد كه يقين با پاکى و طهارت قلب ايجاد مى‌شود، و اما طهارت قلب چيست؟ ايشان مى‌گوید طهارت قلب يعنى ترك هر آن‌چيزى كه باعث اضطراب در قلب و آشفتگى آن مى‌شود. خواه آن‌چيز امرى بزرگ و خواه كوچك باشد. و بايد قلب را از شهوات و آن‌چيزهایى كه به شهوات مربوط مى‌شود دور نگه داشت. و نتيجه این عمل، پاک كردن و صيقل دادن قلب است.[۶] در بخش بعدى کتاب در توضيح «صفت قلب» به چگونگى قرار گرفتن قلب در بدن به‌صورت مختصر اشاره مى‌كند و بين «قلب» و «صدر» فرق مى‌گذارد. سپس مى‌گوید كه قلب داراى دو چشم و دو گوش و یک در است و خانه‌اش نيز «صدر» مى‌باشد.[۷] ايشان در این بخش اصطلاحاتى همچون «صدر»، «فؤاد»، «نور» را مطرح مى‌كند و توضيحاتى دراين‌باره مى‌دهد.[۸] وى در این بخش از کتاب نور خداوند را چنين در قلب به تصویر مى‌كشد: نور زمانى كه از قلب خارج مى‌شود در «صدر» طلوع مى‌كند و باعث مى‌شود كه چشم‌هاى «فؤاد» با این نور روشن شود.[۹] در ادامه به بيمارى‌هاى قلبى چون حسد، ريا، فخر و... اشاره مى‌كند و دليل آن را بزرگ شمردن دنيا دانسته و برای از بين بردن این بيمارى‌ها چاره‌اى جز رياضت نفس نمى‌داند.[۱۰] مؤلف بعد از این قسمت (توضيح صفات قلب)، صفات عارف را برمى‌شمرد و ضمن توضيحاتى نسبتاً طولانى بايدها و نبايدهایى كه شايسته هست كه یک انسان موقن آنرا انجام دهد يا ترك كند توضيح مى‌دهد.[۱۱] ترمذى قائل است كه وقتى نور هدايت بر قلب شخص وارد شود، غفلت از او دور شده و شك و شرك از آن قلب مى‌رود و جاى غفلت، آگاهى و جاى شك، يقين و جاى شرك، اخلاص مى‌نشيند.[۱۲] چهار بخش پایانى کتاب درباره «نصرت و يارى»، «مجاهده»، «هوا و هوس» و «نتيجه هوا و هوس» است. ايشان هر كدام از بخشها را با مطرح كردن یک سؤال و پاسخ به آن مطرح مى‌كند. این چهار بخش از بخش‌هاى موجز کتاب به شمار مى‌رود. مؤلف در بخش نصرت مى‌نویسد: وقتى بنده‌اى در نهایت قدرت با هواى نفس به مجاهده مى‌پردازد، خداوند با نشان دادن راهش به كمك او مى‌آيد؛ به‌گونه‌اى كه راهى از قلبش به‌سوى خدا باز مى‌شود تا اينكه این راه تبديل به چشم قلب «عين القلب» مى‌شود و با آن خداوند را مى‌بيند.[۱۳] مؤلف در بخش مجاهده، جهاد با نفس را به جهاد با دشمن تشبيه كرده و متذكر شده كه كسى كه با تمام قوا به جنگ با دشمن مى‌رود يقيناً پيروز است.[۱۴] ايشان در بخش پایانى کتابش مى‌گوید كه وقتى كسى مبتلا به هواى نفس مى‌شود يا مانند فرعون مى‌شود كه خود را خدا مى‌خواند و يا مانند نمرود كه مى‌خواهد با خداوند مبارزه كند.[۱۵] مؤلف در پایان می‌گوید كه انسه‌گانهاى پيروز در مبارزه با هواى نفس به دو گروه تقسيم می‌شود؛ هرچند به سه گروه اشاره مى‌كند.[۱۶] لازم به ذكر است كه:

    1. ايشان در اثبات مدعى خود به وفور از آيات.[۱۷]و روايات.[۱۸]استمداد طلبيده است.
    2. مؤلف در ترجمه برخى از لغات نيز به منابع لغت مراجعه كرده است؛ مثلاً در آيه «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون».[۱۹]گفته است كه منظور از «ليعبدون»، «ليوحدون» است و همین‌طور در آيه «اياك نعبد» يعنى «نوحد» است.[۲۰]
    3. برخى مدعى هستند كه نظرات ترمذى در این کتاب برگرفته از تفكرات افلاطون مى‌باشد و مؤلف اثرپذيرى زيادى از فلاسفه‌اى چون افلاطون داشته است.[۲۱]و مى‌گویند كه چگونگى به تصویر كشيدن قلب.[۲۲]در کتاب مى‌تواند برگرفته از نظرات «غار افلاطون» باشد.[۲۳]

    وضعيت کتاب

    محقق، فهرست محتویات را به همراه مصادر و مراجع کتاب در پایان کتاب آورده است. پاورقى‌هاى کتاب بيشتر به درج ارجاعات اختصاص يافته و مواردى نيز به اختلاف نسخ.[۲۴]اشاره شده است. محقق در توضيح لغات، از لغت‌نامه‌هاى همچون لسان‌العرب، و اساس‌البلاغة.[۲۵]بهره برده است. ايشان در برخى از موارد، بدون تكيه بر لغت‌نامه، لغات را ترجمه نموده است.[۲۶]همچنين در برخى موارد در پاورقى‌ها به بررسى سند روايات.[۲۷]از حيث صحت و سقم پرداخته است.

    پانویس

    1. ↑ الثقافة، ص22
    2. ↑ همان، ص23
    3. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص11
    4. ↑ همان، ص12
    5. ↑ همان ص34-35
    6. ↑ همان ص36
    7. ↑ همان ص52
    8. ↑ همان ص53
    9. ↑ همان ص53
    10. ↑ همان ص65-66
    11. ↑ همان ص72 الى 104
    12. ↑ همان ص86
    13. ↑ همان ص104
    14. ↑ همان ص107 و 108
    15. ↑ همان ص117 و 118
    16. ↑ همان ص119
    17. ↑ همان، ص11، 13، 19، 20 و...
    18. ↑ همان، ص12، 28، 37 و...
    19. ↑ ذارايات: 56
    20. ↑ همان، ص12، 34 و 52
    21. ↑ الثقافة، ص23
    22. ↑ متن کتاب، ص52
    23. ↑ الثقافة، ص24
    24. ↑ متن کتاب، ص18، 21 و 32
    25. ↑ همان، ص24، 25، 36 و 38
    26. ↑ همان، ص35 و 61
    27. ↑ همان، ص36، 50 و 68

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. مجلة الثقافة، نقد الکتب: کتاب الریاضة و أدب النفس (للإمام أبی عبدالله محمد بن علی بن الحسن الحکیم الترمذی)، 14 شعبان 1367، شماره 495، صفحات 22-24.

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=أدب_النفس&oldid=741524»