ابن بنا، احمد بن محمد: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - '| کد مؤلف = AUTHORCODE' به '| کد مؤلف =AUTHORCODE') |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
| امضا = | | امضا = | ||
| کد مؤلف = AUTHORCODE57287AUTHORCODE | | کد مؤلف =AUTHORCODE57287AUTHORCODE | ||
}} | }} | ||
'''ابن بَنّا، ابوالعباس احمد بن محمد بن عثمان ازدی مراكشى'''، ریاضی‌دان، منجم و ادیب صوفى‌مشرب در سده‌های 7 و 8ق/13 و 14م. | '''ابن بَنّا، ابوالعباس احمد بن محمد بن عثمان ازدی مراكشى'''، ریاضی‌دان، منجم و ادیب صوفى‌مشرب در سده‌های 7 و 8ق/13 و 14م. | ||
نسخهٔ ۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۴۵
| ابن بنا، احمد بن محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن بَنّا، ابوالعباس احمد بن محمد بن عثمان ازدی مراكشى |
| لقب | عددی یا عُدوی، شیخ‌المغرب |
| نام پدر | محمد بن عثمان |
| ولادت | 646ق یا 654ق |
| محل تولد | مراکش |
| محل زندگی | مراکش |
| رحلت | 721ق یا 726ق |
| مدفن | مراکش |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | ریاضیات، نجوم، ادبیات |
| اساتید | ابن الدهاق، عبدالله بن حجله، عبدالله بن مخلوف سجلماسى |
| شاگردان | احمد بن ابراهیم بن احمد بن صفوان، ابوزید عبدالرحمان اللجایى |
| برخی آثار | تلخیص في أعمال‌الحساب، كتاب في الأنواء در صور كواكب، تسمیة الحروف و خاصیة وجودها في أوائل السور القرآن |
ابن بَنّا، ابوالعباس احمد بن محمد بن عثمان ازدی مراكشى، ریاضی‌دان، منجم و ادیب صوفى‌مشرب در سده‌های 7 و 8ق/13 و 14م.
ولادت، محل زندگی
در باب تاریخ ولادت او اختلاف است. ابن قاضى در یك جا، 646ق/1248م و در جای دیگر، 9 ذیحجة 654ق/28 دسامبر 1256م ذكر كرده و تنبكتى، به روایت از ابن زكریا، تولد او را در 649ق یاد كرده است. در این‌كه ابن بنا در مراكش متولد شده است، ظاهراً اختلافى نیست، با این‌همه، برخى او را غرناطى و برخى دیگر سرقسطى نامیده‌اند، البته دور نیست كه پدر یا نیای او در اصل از اندلس بوده و در دوران پرآشوب نزاع‌های میان مسلمانان و مسیحیان اسپانیا، به مغرب كوچیده باشد. به هر حال ابن بنا به سبب شغل پدر (بنایى) به ابن بنا موسوم شد. درباره لقب دیگر او: عددی یا عُدوی باید گفت، اگرچه اشتغال به ریاضیات، این احتمال را به بار مى‌آورد كه بدین سبب او را عددی نامیده باشند، ولى به نظر مى‌رسد كه وی در واقع به «العدوة» - نام منطقه‌ای در مراكش - انتساب یافته باشد، خاصه كه یكى از شاگردانش در آن‌جا به محضر او شتافت. درباره دوران رشد وی اطلاعى در دست نیست. ابن رشید كه از یاران و معاصران ابن بنا بود و در اثر خود از وی یاد كرده، از زندگى او سخنى به میان نیاورده است.
اساتید
بیشتر اطلاعات ما از ابن بنّا درباره استادان متعدد اوست كه علوم و فنون مختلف را نزد آنان آموخته است. در آغاز، قرآن را نزد ابوعبدالله ابن مبشر و على‌صالح الاحدب، عروض و همچنین برخى از مسائل میراث را نزد ابوبكر قلوسى (ملقب به الفار = موش)، الكتاب سیبویه و كراسة جزولى را در محضر ابواسحاق بن عبدالسلام صنهاجى، حدیث را از ابن الدهاق، فقه را از ابوعمران زناتى و دو كتاب غزالى، المعیار و المستصفى را از ابوالولید بن ابى‌بكر محمد بن حجاج، ادب عرب را نزد قاضى محمد بن على بن یحیى الشریف، هیأت و نجوم را نزد عبدالله بن مخلوف سجلماسى، ریاضیات را نزد عبدالله بن حجله، و طب را نزد طبیبى معروف به مریخ بیاموخت. مشهورترین كسى كه در اعتلای علمى و شهرت ابن بنا كوشید، شیخ عبدالرحمان هزمیری، صوفى و رهبر دینى معروف مغرب بود كه ابن بنا در طریقه او وارد شد و توسط همو یك سال عزلت گزید و چنان‌كه خود گفته در این سیر و سلوك، شگفتی‌ها دید.
شاگردان
ابن بنا در روزگاری كه به دانش شهره بود، به كار تدریس نیز مى‌پرداخت و شاگردانى پرورش داد و باز نهاد كه میراث علمى او را به شرق و غرب منتقل كردند. از آن میان مى‌توان از احمد بن ابراهیم بن احمد بن صفوان، ریاضى‌دان، ادیب و لغوی، ابوزید عبدالرحمان اللجایى منجم مشهور و ابوعبدالله اُبُلى كه خود استاد ابن خلدون بود، نام برد. وی گذشته از آن‌كه در علوم، دستى قوی داشت، تحت تأثیر شیخ هزمیری به پیش‌گویى نیز مى‌پرداخت و گفته‌اند كه زمان مرگ امیر ابوسعید بن یعقوب مرینى را به درخواست خود او پیش‌بینى كرد. همچنین موارد مشابه دیگری نیز از او نقل شده است، اما آن‌چه او را به عنوان یك دانشمند مشهور كرد، توجه او به ریاضیات و نجوم بود. به گفته ورنت، كتاب منهاج الطالب او، كتابى بسیار مفید برای محاسبه پدیده‌های زودگذر و حاوی جداول نجومى است. كتاب تلخیص اعمال الحساب او نیز حاوی قاعدة خطأین (دو خطا) است (طریقه‌ای در حل بعضى از مسائل ساده ریاضى به وسیله فرض دو عدد دلخواه) كه در تعیین جذر تقریبى اعداد گنگ به كار مى‌رود.
منزلت علمی
ابن بنا كه ابن خلدون، او را «شیخ‌المغرب» در نجوم و سیمیا و اسرار حروف نامیده و ابن قنفذ از او با عنوان استاد استادان در هیأت و نجوم و ریاضیات یاد كرده و وی را در كنار ابن الشاط و قاضى ابوعبدالله محمد بن محمد لخمى، یكى از 3 دانشمند بزرگ مغرب دانسته كه صناعت تألیف در مغرب با او به پایان رسیده است.
ویژگی اخلاقی
وی هر روز پس از نماز صبح تا نزدیك غروب به كار مى‌پرداخت، بسیار اندك سخن مى‌گفت و چون آغاز سخن مى‌كرد جز به مسائل علمى نمى‌پرداخت و همه از مجلس او سود مى‌بردند. درباره این امساك در سخن، ابیاتى از خود ابن بنا نیز نقل شده است.
وفات
ابن بنا سرانجام در 721ق/1321م و به روایتى 726ق در مراكش درگذشت. تاریخ درگذشت او را 724ق نیز ذكر كرده‌اند كه به نظر مى‌رسد مربوط به ابوالعباس احمد بن محمد مالقى قاضى اغمات بوده باشد.
آثار
آثار ابن بنا در ریاضیات، نجوم، علوم دینى، تفسیر، ادب، اسرار حروف و طلسمات، بالغ بر 85 كتاب و رساله خرد و كلان است كه برخى از مهم‌ترین آن‌ها از این قرارند:
درریاضیات: 1. تلخیص في أعمال‌الحساب كه اقتباس و خلاصه‌ای است از كتاب محمد بن عبدالله حصار و از آثار مشهور در این زمینه است كه شروح متعدد بر آن نوشته شده است، از جمله، كسانى مانند ابوزكریا محمد اشبیلى، ابن المجدی مصری، قلصاوی اندلسى و عبدالعزیز بن على بن داوود الهواری آن را شرح كرده‌اند. ابن بنا خود این كتاب را شرح كرده و نام رفع الحجاب عن تلخیص أعمال الحساب، بر آن نهاده است. تلخیص أعمال الحساب در نیمه دوم سده 19م توسط آ. مار، به فرانسه ترجمه شد و در نشریه آكادمى لینچه‌یى به چاپ رسید و بعداً در 1865م نیز مستقلاً در رم منتشر شد. ابن قاضى این كتاب را به نظم درآورد و ابن هائم آن را خلاصه كرد و الحاوی نام نهاد؛ 2. الجبر و المقابلة كه ظاهراً همان كتاب الأصول اوست؛ 3. المقالات الأربع یا المقالات في علم الحساب در اعداد صحیح، كسر، جذر و كعب و تناسب. این رساله در 1984م در عَمان به كوشش احمد سعیدان به چاپ رسید؛ 4. مقدمه بر اصول اقلیدس در هندسه.
در نجوم و زیج و تقویم: 1. كتاب في الأنواء در صور كواكب. این كتاب در 1948م توسط رنو، با ترجمه فرانسوی آن به نام «تقویم ابن لبنای مراكشى» به چاپ رسید؛ 2. الیسارة في تعدیل السیارة یا الیسارة في تقویم الكواكب السیارة؛ 3. منهاج الطالب في تعدیل الكواكب كه خلاصه‌ای از زیج ابن اسحاق تونسى است كه مورد توجه بسیار واقع شد. این اثر توسط ورنت همراه با ترجمه اسپانیایى آن در انستیتوی مطالعات تطوان در 1952م به چاپ رسید؛ 4. المناخ في تركیب الأزیاج. به گفته سارتن، این قدیم‌ترین كاربرد مكتوب واژه المناخ بدین مفهوم است.
در طلسمات و اسرار حروف: 1. عمل الطلسمات؛ 2. طبایع الحروف. سارتن این كتاب را با مدخل النجوم یكى دانسته است؛ 3. الزجر و الفأل و الكهانة.
در تفسیر: تفسیر سوره عصر و كوثر؛ 2. اختصار تفسیر كشاف زمخشری؛ 3. تسمیة الحروف و خاصیة وجودها في أوائل السور القرآن؛ 4. تفسیر الباء من بسم‌الله الرحمن الرحیم.
در علوم دین: 1. الاقتضاب و التقریب للطالب اللبیب، در اصول دین كه شاید همان التقریب في أصول الدین باشد.
در ادب: 1. الروض المریع في صناعة البدیع؛ 2. عیوب الشعر؛ 3. قانون في الفرق بین الحكمة و الشعر.
در منطق: كلیات في المنطق و شرحى كه خود وی بر آن نوشت. [۱]
پانویس
- ↑ بخش علوم، ج3، ص136-138
منابع مقاله
بخش علوم، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.