امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران

امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران
پدیدآوران	اکسورثی، مایکل (نویسنده) مشایخ، هایده (مترجم)
ناشر	هرمس
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲
شابک	‎6ـ324ـ456ـ600ـ978
موضوع	ایران‌ - تا‌ریخ‌ - از آغا‌ز تا‌ ۶۴۰م‌.
کد کنگره	DSR ۱۱۰/الف۵الف۸ ۱۴۰۲‏

امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران تألیف مایکل اکسورثی، ترجمه هایده مشایخ؛ این کتاب تاریخ ایران را از دوره پیش از تاریخ و اساطیری تبیین می‌کند؛ اما این تنها تقویم و روزشمار وقایع نیست. در هر دوره موضوعی محوری مطرح و تفسیر می‌شود؛ برای مثال جنبه‌های اجتماعی روی کار‌آمدن و انقراض سلسه‌های پادشاهی، آداب و اشکال مراودات سیاسی تا دوران معاصر، تصوف و شعر و شاعری و سیاست‌های قدرت‌های خارجی به‌ویژه بریتانیا در قبال ایران، گو اینکه نسبتاً مختصر ولی به حد کفایت گویا و شیوا، آن هم با زبانی بسیار روان و جذاب و در قالب کتابی که برای غیرایرانیان هم بسیار جالب و حاوی اطلاعات دقیق است.

ساختار

کتاب از 7 فصل تشکیل شده است.

گزارش کتاب

تاریخ ایران پر است از وقایع خشونت‌آمیز، تهاجم‌ها، فاتحات، جنگ‌ها و انقلاب‌ها؛ چون ایران دارای تاریخی طولانی‌تر از اغلب کشورها و وسعتی بیشتر از بسیاری از آنهاست. این نوع وقایعِ آن هم بیشتر است؛ ولی تاریخ ایران بیش از اینهاست؛ مذهب‌ها، عوامل تأثیرگذار، جنبش‌های فکری و افکار و اندیشه‌ها هم باعث تغییر اوضاع در داخل ایران و نیز در خارج از ایران و در سرتاسر جهان شده‌اند.

نویسندگان و پژوهشگران ایرانی و خارجی بسیاری تا کنون کتاب‌های متعددی درباره ایران نوشته‌اند و هریک به دوره‌ای خاص از تاریخ ایران یا یکی از جنبه‌های ویژه آن پرداخته‌اند. این کتاب تاریخ ایران را از دوره پیش از تاریخ و اساطیری تبیین می‌کند؛ اما این تنها تقویم و روزشمار وقایع نیست. در هر دوره موضوعی محوری مطرح و تفسیر می‌شود؛ برای مثال جنبه‌های اجتماعی روی کار‌آمدن و انقراض سلسه‌های پادشاهی، آداب و اشکال مراودات سیاسی تا دوران معاصر، تصوف و شعر و شاعری و سیاست‌های قدرت‌های خارجی به‌ویژه بریتانیا در قبال ایران، گو اینکه نسبتاً مختصر ولی به حد کفایت گویا و شیوا، آن هم با زبانی بسیار روان و جذاب و در قالب کتابی که برای غیرایرانیان هم بسیار جالب و حاوی اطلاعات دقیق است.

ایران اغلب در رسانه‌ها کشوری متخاصم و دشوار ظاهر می‌شود؛ اما در لایه‌های زیرین روایت‌هایی جذاب از ملتی با تنوع فکری و عمیق و اهمیت فرهنگی بسیار زیاد وجود دارد. ملتی که تأثیر آن نه‌تنها بر همسایگانش در خاورمیانه، بلکه بر کل جهان آن هم از طریق ایده و خلاقیت و نه با شمشیر بسیار زیاد بوده است از زمان زرتشت پیامبر، تا امپراتوری‌های قدرتمند ایران باستان، تا انقلاب 1979. مایکل آکسورثی روایتی واضح و یکپارچه از گذشته ایران را با در‌نظر‌گرفتن توالی پیچیده سلسله‌هایی که بر ایران باستان حکومت می‌کردند و هم تنوع قومی شگفت‌‌انگیز کشوری مدرن توضیح می‌دهد. تمام این اقوام توسط یک فرهنگ مشترک در کنار هم قرار دارند؛ در حالی که ایران دوباره در کانون توجه جهانیان قرار گرفته و پرسش‌‌هایی درباره وضعیت و نیات این کشور وجود دارد، کتاب «امپراتوری عقل: روایتی از تاریخ ایران» راهنمای ضروری برای درک یک کشور پیچیده است.

تاریخ ایران با این پرسش آغاز می‌شود: ایرانیان چه کسانی هستند؟ این پرسش تنها به خاستگاه‌ها مربوط نمی‌شود، بلکه به شکلی در تاریخ این کشور و مردمانش تا زمان حاضر بازتاب دارد. در فصل نخست کتاب دربارۀ خاستگاه‌های ایرانیان و زردشت، هخامنشیان و یونانیان در نسبت با آن سخن گفته شده است. در فصل دوم با عنوان تجدید حیات ایرانیان به بررسی دوره‌های اشکانیان و ساسانیان پرداخته شده است.

یکی از مسائل تکراری در تاریخ ایران، مسئلۀ تداوم از ایران پیش از اسلام تا دوران اسلامی و تا زمان حاضر است. در زمانی که حکومت ساسانیان به اوج خود رسید، نهادهای عظیمی که در ایران بودند، عبارت بودند از پادشاهی و آیین زردشتی. هر دوی اینها با فتوحات اسلام از صحنه محو شدند و در فاصلۀ سه سدۀ باقی‌ماندۀ زیادی از آنها به چشم نمی‌خورد. در فصل سوم به اسلام و تهاجم‌ها پرداخته شده است و ایرانی‌شدن اسلام و نقش صوفیان و شاعران در ایران بررسی شده است؛ همچنین در این فصل به تاریخ مغولان نگاهی انداخته شده است.

در پایان سدۀ نهم هجری انجمنی از مبارزان اهل شمال غرب ایران و شرق آناتولی متشکل از سواران ترک که پایگاه‌شان در اصل در اردبیل بود، از نظر سیاسی و نظامی دارای اهمیت شدند و درصدد گسترش حوزۀ قدرت خود در مقیاس وسیع‌تر برآمدند. فصل چهارم اختصاص به بررسی آیین تشیع و تاریخ صفویه دارد. در فصل پنجم به موضوعاتی چون سقوط سلسلۀ صفویه، دورۀ نادرشاه، دورۀ فترت سدۀ دوازدهم میلادی و سال‌های آغازین روی کارآمدن قاجاریه پرداخته شده است. در فصل ششم دربارۀ بحران‌های سلطنت قاجاریه و به‌سلطنت‌رسیدن سلسلۀ پهلوی بحث و بررسی صورت گرفته است. در فصل پایانی نیز دربارۀ خاندان پهلوی و انقلاب 1357 نکاتی ارائه شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات