موسوعة الشهيد الأول: تفاوت میان نسخه‌ها
(لینک درون متنی) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| تصویر =NUR13943J1.jpg | | تصویر =NUR13943J1.jpg | ||
| خط ۹: | خط ۸: | ||
ذکري الشيعه في احکام الشريعه | ذکري الشيعه في احکام الشريعه | ||
الدروس الشرعيه في فقه الاماميه | الدروس الشرعيه في فقه الاماميه | ||
اللمعه الدمشقيه في فقه الاماميه | اللمعه الدمشقيه في فقه الاماميه | ||
حاشيه القواعد (الحاشيه النجاريه) | حاشيه القواعد (الحاشيه النجاريه) | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۲: | ||
المزار و الرسائل المتفرقه | المزار و الرسائل المتفرقه | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[شهید اول، محمد بن مکی]] ( | [[شهید اول، محمد بن مکی]] (نویسنده) | ||
[[مجموعة من المحققين]] (محقق) | [[مجموعة من المحققين]] (محقق) | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۸: | ||
[[ناطقي، علي اوسط]] (اشراف) | [[ناطقي، علي اوسط]] (اشراف) | ||
[[مختاری، رضا]] ( | [[مختاری، رضا]] (نویسنده) | ||
[[دفتر | [[دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علميه قم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. مرکز احيای آثار اسلامى]] (گردآورنده) | ||
| زبان = | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره = | | کد کنگره =BP ۱۸۲/۶/ش۹م۸ | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
اسلام - | اسلام - مجموعه‌ها | ||
شهید اول، محمد بن مکی، 734 - 786ق. - | شهید اول، محمد بن مکی، 734 - 786ق. - سرگذشت‌نامه | ||
فقه | فقه جعفری - قرن 8ق. - مجموعه‌ها | ||
| ناشر = | | ناشر = | ||
مکتب الاعلام | مکتب الاعلام الاسلامى في الحوزة العلمية، قم المقدسة، معاونية الابحاث، مرکز العلوم و الثقافة الاسلامىة | ||
| مکان نشر =ايران - قم | | مکان نشر =ايران - قم | ||
| سال نشر =مجلد1: 1430ق , | | سال نشر =مجلد1: 1430ق , | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE13943AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE13943AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =19 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =13943 | |||
| کتابخوان همراه نور =13943 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''موسوعة الشهيد الأول'''، مجموعه آثار و مکتوبات [[شهید اول، محمد بن مکی|محمد بن مکی عاملی]]، معروف به [[شهید اول، محمد بن مکی|شهید اول]] (متوفی 786ق) است که توسط گروهی از محققین پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تحت اشراف [[ناطقي، علي اوسط|علی اوسط ناطقی]]، به زبان عربی گردآوری و تدوین شده است. مدخل این کتاب توسط [[مختاری، رضا|رضا مختاری]] تهیه شده است. | '''موسوعة الشهيد الأول'''، مجموعه آثار و مکتوبات [[شهید اول، محمد بن مکی|محمد بن مکی عاملی]]، معروف به [[شهید اول، محمد بن مکی|شهید اول]] (متوفی 786ق) است که توسط گروهی از محققین پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تحت اشراف [[ناطقي، علي اوسط|علی اوسط ناطقی]]، به زبان عربی گردآوری و تدوین شده است. مدخل این کتاب توسط [[مختاری، رضا|رضا مختاری]] تهیه شده است. | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۶: | ||
هریک از آثار شهید با توجه به تعداد مجلدات و کمیت آن در یک یا چند جلد از این موسوعه به‌ترتیب ذیل ارائه شده است: | هریک از آثار شهید با توجه به تعداد مجلدات و کمیت آن در یک یا چند جلد از این موسوعه به‌ترتیب ذیل ارائه شده است: | ||
جلد اول تا چهارم: غاية المراد في شرح نكت الإرشاد: شرح إرشاد الأذهان [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] و شامل کتاب طهارت تا ایمان است. [[تنکابنی، محمد بن سلیمان|صاحب قصص العلماء]]، آن را نخستین تألیف شهید دانسته که به سال 757ق، اتمام یافته است<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref> | جلد اول تا چهارم: غاية المراد في شرح نكت الإرشاد: شرح إرشاد الأذهان [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] و شامل کتاب طهارت تا ایمان است. [[تنکابنی، محمد بن سلیمان|صاحب قصص العلماء]]، آن را نخستین تألیف شهید دانسته که به سال 757ق، اتمام یافته است<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref>. | ||
جلد پنجم تا هشتم: ذكری الشيعة في أحكام الشريعة: شهید، نگارش این کتاب را در 784ق، آغاز کرد<ref>ر.ک: گلی زواره، غلامرضا، ص115 </ref> | جلد پنجم تا هشتم: ذكری الشيعة في أحكام الشريعة: شهید، نگارش این کتاب را در 784ق، آغاز کرد<ref>ر.ک: گلی زواره، غلامرضا، ص115 </ref>. اگرچه کتاب یادشده تنها مشتمل بر یک قسم از عبادات، آن‌هم كتاب الصلاة است که در ضمن آن ابواب طهارت نیز آمده است و شهید موفق به تکمیل آن با تحریر بقیه ابواب عبادات و معاملات و سیاسات نشده است، اما تأمل دقیق در شیوه او حکایت از آن دارد که شهید قصد نگارش موسوعه قطوری در فقه اسلامی داشته که همه یا بیشتر مستندات عامه و خاصه در همه مسائل را در بر داشته باشد..<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ج5، ص23</ref>. | ||
جلد نهم تا یازدهم: الدروس الشرعية في فقه الإمامية: شامل اکثر ابواب فقهی، یعنی تا کتاب رهن می‌باشد. مؤلف قبل از اتمام آن به شهادت رسیده است. شهید در سال 780ق، تألیف آن را آغاز کرد و در دوازدهم ربیع‌الاول 784ق، اتمام یافت. کتاب مذکور شروح متعددی دارد، از جمله: مشارق الشموس، عروة الوثقی و شرح پدر صاحب ریاض<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref> | جلد نهم تا یازدهم: الدروس الشرعية في فقه الإمامية: شامل اکثر ابواب فقهی، یعنی تا کتاب رهن می‌باشد. مؤلف قبل از اتمام آن به شهادت رسیده است. شهید در سال 780ق، تألیف آن را آغاز کرد و در دوازدهم ربیع‌الاول 784ق، اتمام یافت. کتاب مذکور شروح متعددی دارد، از جمله: مشارق الشموس، عروة الوثقی و شرح پدر صاحب ریاض<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref>. | ||
جلد دوازدهم: البيان: شامل کتاب‌های طهارت، صلات، زکات، خمس و قسمتی از صوم است<ref>ر.ک: همان</ref> | جلد دوازدهم: البيان: شامل کتاب‌های طهارت، صلات، زکات، خمس و قسمتی از صوم است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
جلد سیزدهم: [[اللمعة الدمشقية في فقه الإمامية]]: اثر جاویدان و معروف شهید است. این کتاب، حاوی تمام ابواب فقه به‌طور خلاصه و ایجاز بوده و جز در مواردی نادر، خالی از استدلال است. لمعه را شهید، چهار سال قبل از شهادت پدید آورد، که با وجود اختصار از نقطه نظر تنظیم و تبویب از شرایع محقق برتر است. بر لمعه شرح‌های فراوانی نگاشته‌اند که معروف‌ترین آنها شرح [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] موسوم به «[[الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية (كلانتر)|الروضة البهية]]» است<ref>ر.ک: همان، ص83</ref> | جلد سیزدهم: [[اللمعة الدمشقية في فقه الإمامية]]: اثر جاویدان و معروف شهید است. این کتاب، حاوی تمام ابواب فقه به‌طور خلاصه و ایجاز بوده و جز در مواردی نادر، خالی از استدلال است. لمعه را شهید، چهار سال قبل از شهادت پدید آورد، که با وجود اختصار از نقطه نظر تنظیم و تبویب از شرایع محقق برتر است. بر لمعه شرح‌های فراوانی نگاشته‌اند که معروف‌ترین آنها شرح [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] موسوم به «[[الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية (كلانتر)|الروضة البهية]]» است<ref>ر.ک: همان، ص83</ref>. | ||
جلد چهاردهم: حاشية القواعد (الحاشية النجارية): حاشیه‌ای است بر کتاب «[[قواعد الأحكام|قواعد الأحكام في معرفة الحلال و الحرام]]» [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] (متوفی 726ق) که کتاب جامعی در فروع فقهی و مشتمل بر تمامی ابواب فقه است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج14، ص15</ref> | جلد چهاردهم: حاشية القواعد (الحاشية النجارية): حاشیه‌ای است بر کتاب «[[قواعد الأحكام|قواعد الأحكام في معرفة الحلال و الحرام]]» [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] (متوفی 726ق) که کتاب جامعی در فروع فقهی و مشتمل بر تمامی ابواب فقه است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج14، ص15</ref>. کاتب این حاشیه احمد بن نجار از شاگردان شهید است، ولذا به حاشیه نجاریه معروف شده است<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>. | ||
جلد پانزدهم: القواعد و الفوائد: قواعدنویسی در شیعه از [[شهید اول، محمد بن مکی|شهید اول]] با نگارش این اثر آغاز شده و گسترش یافته است. کتاب قواعد، شامل قواعد فقهی، اصولی و ادبی است. بیشترین قواعد آن مربوط به فقه است که اکثر مسائل شرعی را در بر می‌گیرد؛ ازاین‌روی شهید از آن به‌عنوان کتاب فقهی یاد می‌کند. این کتاب، حدود سیصدودو قاعده، صد فائده، تنبیهات و فصول متعددی را در بر دارد<ref>ر.ک: ذاکری، علی‌اکبر، ص170-169</ref> | جلد پانزدهم: القواعد و الفوائد: قواعدنویسی در شیعه از [[شهید اول، محمد بن مکی|شهید اول]] با نگارش این اثر آغاز شده و گسترش یافته است. کتاب قواعد، شامل قواعد فقهی، اصولی و ادبی است. بیشترین قواعد آن مربوط به فقه است که اکثر مسائل شرعی را در بر می‌گیرد؛ ازاین‌روی شهید از آن به‌عنوان کتاب فقهی یاد می‌کند. این کتاب، حدود سیصدودو قاعده، صد فائده، تنبیهات و فصول متعددی را در بر دارد<ref>ر.ک: ذاکری، علی‌اکبر، ص170-169</ref>. | ||
جلد شانزدهم و هفدهم: جامع البين من فوائد الشرحين: مجموعه دو شرح عمیدالدین و ضیاءالدین است که بر کتاب «تهذيب الأصول» [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] (متوفی 726ق) نوشتهاند. شهید مسائلی دیگر بدان افزوده است. صاحب «أمل الآمل» آن را به خط [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] دیده است<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref> | جلد شانزدهم و هفدهم: جامع البين من فوائد الشرحين: مجموعه دو شرح عمیدالدین و ضیاءالدین است که بر کتاب «تهذيب الأصول» [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] (متوفی 726ق) نوشتهاند. شهید مسائلی دیگر بدان افزوده است. صاحب «أمل الآمل» آن را به خط [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] دیده است<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref>. | ||
جلد هجدهم: الرسائل الكلامية و الفقهية: | جلد هجدهم: الرسائل الكلامية و الفقهية: | ||
الف)- برخی رساله‌های کلامی: | الف)- برخی رساله‌های کلامی: | ||
# «المقالة التكليفية»: مشتمل بر مسائل تکلیف، در علم کلام است. صاحب ریاض نسخ آن را در اردبیل و شهر ری دیده است<ref>ر.ک: همان، ص86</ref> | # «المقالة التكليفية»: مشتمل بر مسائل تکلیف، در علم کلام است. صاحب ریاض نسخ آن را در اردبیل و شهر ری دیده است<ref>ر.ک: همان، ص86</ref>. این رساله از حیث محتوا، شبیه به آثاری چون اليوم و الليلة و کمی بعدتر جمل العلم و العمل است و به‌صورت خلاصه، یک دوره فقه و اعتقادات شیعه را بیان کرده است<ref>ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص232</ref>. | ||
# «الأربعينية في المسائل الكلامية»: شهید در این رساله از چهل مبحث کلیدی در مسائل کلامی و اعتقادی به‌گونه‌ای مختصر و درعین‌حال مستدل سخن به میان آورده است که چنین روشی از سوی متکلمان پیش از او سابقه نداشته است<ref>ر.ک: موسوی تنیانی، سید اکبر، ص78</ref> | # «الأربعينية في المسائل الكلامية»: شهید در این رساله از چهل مبحث کلیدی در مسائل کلامی و اعتقادی به‌گونه‌ای مختصر و درعین‌حال مستدل سخن به میان آورده است که چنین روشی از سوی متکلمان پیش از او سابقه نداشته است<ref>ر.ک: موسوی تنیانی، سید اکبر، ص78</ref>. | ||
ب)- برخی رساله‌های فقهی: | ب)- برخی رساله‌های فقهی: | ||
# «أحكام الأموات»: احکام فقهی از وصیت تا زیارت اموات را در بر می‌گیرد<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref> | # «أحكام الأموات»: احکام فقهی از وصیت تا زیارت اموات را در بر می‌گیرد<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص85</ref>. | ||
# «الألفية»: مشتمل بر هزار امر واجب در نماز که در سال 784ق، تألیف یافته است. به گفته صاحب قصص العلماء از فتاوی غریب شهید در کتاب مذکور وجوب مسح پا تا ساق است. الفیه، قریب به پنجاه شرح و حاشیه دارد<ref>ر.ک: همان</ref> | # «الألفية»: مشتمل بر هزار امر واجب در نماز که در سال 784ق، تألیف یافته است. به گفته صاحب قصص العلماء از فتاوی غریب شهید در کتاب مذکور وجوب مسح پا تا ساق است. الفیه، قریب به پنجاه شرح و حاشیه دارد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
# «النفلية»: از جمله رساله‌های فقهی حاوی سه هزار امر مستحب در نماز است، که شروح متعددی دارد، از آن جمله فوائد تألیف [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] است<ref>ر.ک: همان</ref> | # «النفلية»: از جمله رساله‌های فقهی حاوی سه هزار امر مستحب در نماز است، که شروح متعددی دارد، از آن جمله فوائد تألیف [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
# «المسائل الفقهية» یا مسائل ابن مکی: به‌ترتیب کتب فقهی نگاشته و تألیف شده است. برخی آن را آخرین تألیف شهید می‌دانند. تاریخ تألیف 786ق، یعنی سال شهادت مؤلف است<ref>ر.ک: همان</ref> | # «المسائل الفقهية» یا مسائل ابن مکی: به‌ترتیب کتب فقهی نگاشته و تألیف شده است. برخی آن را آخرین تألیف شهید می‌دانند. تاریخ تألیف 786ق، یعنی سال شهادت مؤلف است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
جلد نوزدهم: المزار و رساله‌های پراکنده: در این جلد، علاوه بر کتاب «المزار»، | جلد نوزدهم: المزار و رساله‌های پراکنده: در این جلد، علاوه بر کتاب «المزار»، رساله‌های پراکنده شهید دسته‌بندی و در چهار قسم حدیث، اخلاق، اجازات و اشعار ارائه شده است؛ به‌عنوان مثال در بخش حدیث، چهل حدیث و در بخش اخلاق سه وصیت از شهید آورده شده است. | ||
# «المزار»: مزار، عنوان عامی است که بر همه آداب و سنن و اعمال و ادعیه و زیاراتی که شایسته است زائر به نیت قرب به خداوند به هنگام زیارت انبیا و ائمه(ع) و... انجام دهد، اطلاق می‌شود. در این رابطه علمای شیعه، کتب و رسائل جداگانه‌ای نوشتهاند که «المزار» شهید از آن جمله است<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ج19، ص17</ref> | # «المزار»: مزار، عنوان عامی است که بر همه آداب و سنن و اعمال و ادعیه و زیاراتی که شایسته است زائر به نیت قرب به خداوند به هنگام زیارت انبیا و ائمه(ع) و... انجام دهد، اطلاق می‌شود. در این رابطه علمای شیعه، کتب و رسائل جداگانه‌ای نوشتهاند که «المزار» شهید از آن جمله است<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ج19، ص17</ref>. | ||
# «الأربعون حديثاً»: بر چهل حدیث در باب عبادات و جز آنها اشتمال داشته و به ضمیمه «غیبت نعمانی» و نیز مستقلاً به طبع رسیده است<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص86</ref> | # «الأربعون حديثاً»: بر چهل حدیث در باب عبادات و جز آنها اشتمال داشته و به ضمیمه «غیبت نعمانی» و نیز مستقلاً به طبع رسیده است<ref>ر.ک: مختاری، رضا، ص86</ref>. | ||
# بخشی از این جلد به اجازه‌های ابن نجده، ابن خازن و گروهی از علما اختصاص دارد؛ به‌عنوان مثال شهید در دوازدهم رمضان 784ق، در دمشق به شاگردش، ابن خازن، اجازه روایت داده است. شهید در این اجازه به فهرستی از برخی تألیفات خود اشاره کرده و طرق خود در نقل از خاصه و عامه را بیان کرده است<ref>ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص234</ref> | # بخشی از این جلد به اجازه‌های ابن نجده، ابن خازن و گروهی از علما اختصاص دارد؛ به‌عنوان مثال شهید در دوازدهم رمضان 784ق، در دمشق به شاگردش، ابن خازن، اجازه روایت داده است. شهید در این اجازه به فهرستی از برخی تألیفات خود اشاره کرده و طرق خود در نقل از خاصه و عامه را بیان کرده است<ref>ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص234</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۳: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه و متن کتاب. | # مقدمه و متن کتاب. | ||
# ذاکری، علی‌اکبر، «کاوشی در قواعد فقهی - اجتماعی القواعد و الفوائد شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه کاوشی نو در فقه اسلامی، بهمن 1372، پیش‌شماره اول، صفحات 161 تا | #[[:noormags:27296|ذاکری، علی‌اکبر، «کاوشی در قواعد فقهی - اجتماعی القواعد و الفوائد شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه کاوشی نو در فقه اسلامی، بهمن 1372، پیش‌شماره اول، صفحات 161 تا 188]]. | ||
#: | #[[:noormags:1301108|گلی زواره، غلامرضا، «دانشمند شهید مرحوم محمد بن مکی، معروف به شهید اول رحمه‌الله»، پایگاه مجلات تخصصی نور، ماهنامه مبلغان، تیر و مرداد 1394، شماره 192، صفحات 109 تا 119]]. | ||
#[[:noormags:25341|مختاری، رضا، «پژوهشی پیرامون شخصیت شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، دوماهنامه کیهان اندیشه، بهمن و اسفند 1364، شماره 4، صفحات 81 تا 90]]. | |||
#: | #[[:noormags:981366|موسوی تنیانی، سید اکبر، «اعتقادات امامیه از منظر شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه هفت آسمان، تابستان 1391، سال چهاردهم، شماره 54، صفحات 73 تا 92]]. | ||
#[[:noormags:1121806|رحمتی، محمدکاظم، «سال‌شمار زندگی شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه فقه و حقوق، پاییز و زمستان 1394، شماره 3 و 4، صفحات 229 تا 242]]. | |||
#: | |||
==وابسته‌ها== | |||
#: | {{وابسته‌ها}} | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: | [[رده: فقه و اصول]] | ||
[[رده: فقه مذاهب]] | |||
[[رده: فقه شیعه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۵ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۲۵
| موسوعة الشهيد الأول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شهید اول، محمد بن مکی (نویسنده)
مجموعة من المحققين (محقق) ناطقي، علي اوسط (اشراف) مختاری، رضا (نویسنده) دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علميه قم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. مرکز احيای آثار اسلامى (گردآورنده) |
| عنوان‌های دیگر | الشهيد الاول؛ حياته و آثاره
غايه المراد في شرح نکت الارشاد ذکري الشيعه في احکام الشريعه الدروس الشرعيه في فقه الاماميه اللمعه الدمشقيه في فقه الاماميه حاشيه القواعد (الحاشيه النجاريه) القواعد و الفوائد جامع البين من فوائد الشرحين الرسائل الکلاميه و الفقهيه المزار و الرسائل المتفرقه |
| ناشر | مکتب الاعلام الاسلامى في الحوزة العلمية، قم المقدسة، معاونية الابحاث، مرکز العلوم و الثقافة الاسلامىة |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1430ق , |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسلام - مجموعه‌ها
شهید اول، محمد بن مکی، 734 - 786ق. - سرگذشت‌نامه فقه جعفری - قرن 8ق. - مجموعه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 19 |
| کد کنگره | BP ۱۸۲/۶/ش۹م۸ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
موسوعة الشهيد الأول، مجموعه آثار و مکتوبات محمد بن مکی عاملی، معروف به شهید اول (متوفی 786ق) است که توسط گروهی از محققین پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تحت اشراف علی اوسط ناطقی، به زبان عربی گردآوری و تدوین شده است. مدخل این کتاب توسط رضا مختاری تهیه شده است.
ساختار
این مجموعه بنا بر آنچه در مدخل کتاب آمده است در 21 جلد تدوین شده که 19 جلد آن به آثار شهید اول اختصاص دارد و در جلد صفر با عنوان مدخل به قلم رضا مختاری به شرح حال و آثار شهید اول و در جلد بیستم نیز به فهارس پرداخته شده است. در ابتدای تعدادی از جلدهای کتاب مقدمه تحقیقی مفیدی به قلم علی اوسط ناطقی آمده است که در آن توضیحاتی درباره مطالب آن جلد و شیوه تحقیق و تصحیح محققین آن ارائه شده است.
گزارش محتوا
مدخل کتاب به قلم رضا مختاری در سه باب و یک بخش الحاقی تنظیم شده است. در باب اول زندگی شهید اول، حیات و جایگاه علمی و برخی اساتید و مشایخ او در روایت ذکر شده است. در باب دوم اوضاع تاریخی زمان شهید و سیره و شهادت او بیان شده است. در باب سوم نیز رسائل، کتب، اجازات، اشعار و در یک کلام آثار شهید مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش الحاقی، دو رساله با نام مختصر نسيم السحر و رسالة ابن تيمية إلی السلطان ارائه شده است. در آخر نیز مصادر تحقیق آمده است.
هریک از آثار شهید با توجه به تعداد مجلدات و کمیت آن در یک یا چند جلد از این موسوعه به‌ترتیب ذیل ارائه شده است:
جلد اول تا چهارم: غاية المراد في شرح نكت الإرشاد: شرح إرشاد الأذهان علامه حلی و شامل کتاب طهارت تا ایمان است. صاحب قصص العلماء، آن را نخستین تألیف شهید دانسته که به سال 757ق، اتمام یافته است[۱].
جلد پنجم تا هشتم: ذكری الشيعة في أحكام الشريعة: شهید، نگارش این کتاب را در 784ق، آغاز کرد[۲]. اگرچه کتاب یادشده تنها مشتمل بر یک قسم از عبادات، آن‌هم كتاب الصلاة است که در ضمن آن ابواب طهارت نیز آمده است و شهید موفق به تکمیل آن با تحریر بقیه ابواب عبادات و معاملات و سیاسات نشده است، اما تأمل دقیق در شیوه او حکایت از آن دارد که شهید قصد نگارش موسوعه قطوری در فقه اسلامی داشته که همه یا بیشتر مستندات عامه و خاصه در همه مسائل را در بر داشته باشد..[۳].
جلد نهم تا یازدهم: الدروس الشرعية في فقه الإمامية: شامل اکثر ابواب فقهی، یعنی تا کتاب رهن می‌باشد. مؤلف قبل از اتمام آن به شهادت رسیده است. شهید در سال 780ق، تألیف آن را آغاز کرد و در دوازدهم ربیع‌الاول 784ق، اتمام یافت. کتاب مذکور شروح متعددی دارد، از جمله: مشارق الشموس، عروة الوثقی و شرح پدر صاحب ریاض[۴].
جلد دوازدهم: البيان: شامل کتاب‌های طهارت، صلات، زکات، خمس و قسمتی از صوم است[۵].
جلد سیزدهم: اللمعة الدمشقية في فقه الإمامية: اثر جاویدان و معروف شهید است. این کتاب، حاوی تمام ابواب فقه به‌طور خلاصه و ایجاز بوده و جز در مواردی نادر، خالی از استدلال است. لمعه را شهید، چهار سال قبل از شهادت پدید آورد، که با وجود اختصار از نقطه نظر تنظیم و تبویب از شرایع محقق برتر است. بر لمعه شرح‌های فراوانی نگاشته‌اند که معروف‌ترین آنها شرح شهید ثانی موسوم به «الروضة البهية» است[۶].
جلد چهاردهم: حاشية القواعد (الحاشية النجارية): حاشیه‌ای است بر کتاب «قواعد الأحكام في معرفة الحلال و الحرام» علامه حلی (متوفی 726ق) که کتاب جامعی در فروع فقهی و مشتمل بر تمامی ابواب فقه است[۷]. کاتب این حاشیه احمد بن نجار از شاگردان شهید است، ولذا به حاشیه نجاریه معروف شده است[۸].
جلد پانزدهم: القواعد و الفوائد: قواعدنویسی در شیعه از شهید اول با نگارش این اثر آغاز شده و گسترش یافته است. کتاب قواعد، شامل قواعد فقهی، اصولی و ادبی است. بیشترین قواعد آن مربوط به فقه است که اکثر مسائل شرعی را در بر می‌گیرد؛ ازاین‌روی شهید از آن به‌عنوان کتاب فقهی یاد می‌کند. این کتاب، حدود سیصدودو قاعده، صد فائده، تنبیهات و فصول متعددی را در بر دارد[۹].
جلد شانزدهم و هفدهم: جامع البين من فوائد الشرحين: مجموعه دو شرح عمیدالدین و ضیاءالدین است که بر کتاب «تهذيب الأصول» علامه حلی (متوفی 726ق) نوشتهاند. شهید مسائلی دیگر بدان افزوده است. صاحب «أمل الآمل» آن را به خط شهید ثانی دیده است[۱۰].
جلد هجدهم: الرسائل الكلامية و الفقهية:
الف)- برخی رساله‌های کلامی:
- «المقالة التكليفية»: مشتمل بر مسائل تکلیف، در علم کلام است. صاحب ریاض نسخ آن را در اردبیل و شهر ری دیده است[۱۱]. این رساله از حیث محتوا، شبیه به آثاری چون اليوم و الليلة و کمی بعدتر جمل العلم و العمل است و به‌صورت خلاصه، یک دوره فقه و اعتقادات شیعه را بیان کرده است[۱۲].
- «الأربعينية في المسائل الكلامية»: شهید در این رساله از چهل مبحث کلیدی در مسائل کلامی و اعتقادی به‌گونه‌ای مختصر و درعین‌حال مستدل سخن به میان آورده است که چنین روشی از سوی متکلمان پیش از او سابقه نداشته است[۱۳].
ب)- برخی رساله‌های فقهی:
- «أحكام الأموات»: احکام فقهی از وصیت تا زیارت اموات را در بر می‌گیرد[۱۴].
- «الألفية»: مشتمل بر هزار امر واجب در نماز که در سال 784ق، تألیف یافته است. به گفته صاحب قصص العلماء از فتاوی غریب شهید در کتاب مذکور وجوب مسح پا تا ساق است. الفیه، قریب به پنجاه شرح و حاشیه دارد[۱۵].
- «النفلية»: از جمله رساله‌های فقهی حاوی سه هزار امر مستحب در نماز است، که شروح متعددی دارد، از آن جمله فوائد تألیف شهید ثانی است[۱۶].
- «المسائل الفقهية» یا مسائل ابن مکی: به‌ترتیب کتب فقهی نگاشته و تألیف شده است. برخی آن را آخرین تألیف شهید می‌دانند. تاریخ تألیف 786ق، یعنی سال شهادت مؤلف است[۱۷].
جلد نوزدهم: المزار و رساله‌های پراکنده: در این جلد، علاوه بر کتاب «المزار»، رساله‌های پراکنده شهید دسته‌بندی و در چهار قسم حدیث، اخلاق، اجازات و اشعار ارائه شده است؛ به‌عنوان مثال در بخش حدیث، چهل حدیث و در بخش اخلاق سه وصیت از شهید آورده شده است.
- «المزار»: مزار، عنوان عامی است که بر همه آداب و سنن و اعمال و ادعیه و زیاراتی که شایسته است زائر به نیت قرب به خداوند به هنگام زیارت انبیا و ائمه(ع) و... انجام دهد، اطلاق می‌شود. در این رابطه علمای شیعه، کتب و رسائل جداگانه‌ای نوشتهاند که «المزار» شهید از آن جمله است[۱۸].
- «الأربعون حديثاً»: بر چهل حدیث در باب عبادات و جز آنها اشتمال داشته و به ضمیمه «غیبت نعمانی» و نیز مستقلاً به طبع رسیده است[۱۹].
- بخشی از این جلد به اجازه‌های ابن نجده، ابن خازن و گروهی از علما اختصاص دارد؛ به‌عنوان مثال شهید در دوازدهم رمضان 784ق، در دمشق به شاگردش، ابن خازن، اجازه روایت داده است. شهید در این اجازه به فهرستی از برخی تألیفات خود اشاره کرده و طرق خود در نقل از خاصه و عامه را بیان کرده است[۲۰].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هریک از جلدهای کتاب در ابتدای همان جلد آمده است. در پاورقی صفحات، آدرس آیات و روایات، توضیح برخی اعلام و عبارات و ارجاعات خوبی ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مختاری، رضا، ص85
- ↑ ر.ک: گلی زواره، غلامرضا، ص115
- ↑ ر.ک: مقدمه تحقیق، ج5، ص23
- ↑ ر.ک: مختاری، رضا، ص85
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص83
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج14، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص17
- ↑ ر.ک: ذاکری، علی‌اکبر، ص170-169
- ↑ ر.ک: مختاری، رضا، ص85
- ↑ ر.ک: همان، ص86
- ↑ ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص232
- ↑ ر.ک: موسوی تنیانی، سید اکبر، ص78
- ↑ ر.ک: مختاری، رضا، ص85
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه تحقیق، ج19، ص17
- ↑ ر.ک: مختاری، رضا، ص86
- ↑ ر.ک: رحمتی، محمدکاظم، ص234
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- ذاکری، علی‌اکبر، «کاوشی در قواعد فقهی - اجتماعی القواعد و الفوائد شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه کاوشی نو در فقه اسلامی، بهمن 1372، پیش‌شماره اول، صفحات 161 تا 188.
- گلی زواره، غلامرضا، «دانشمند شهید مرحوم محمد بن مکی، معروف به شهید اول رحمه‌الله»، پایگاه مجلات تخصصی نور، ماهنامه مبلغان، تیر و مرداد 1394، شماره 192، صفحات 109 تا 119.
- مختاری، رضا، «پژوهشی پیرامون شخصیت شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، دوماهنامه کیهان اندیشه، بهمن و اسفند 1364، شماره 4، صفحات 81 تا 90.
- موسوی تنیانی، سید اکبر، «اعتقادات امامیه از منظر شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه هفت آسمان، تابستان 1391، سال چهاردهم، شماره 54، صفحات 73 تا 92.
- رحمتی، محمدکاظم، «سال‌شمار زندگی شهید اول»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فصلنامه فقه و حقوق، پاییز و زمستان 1394، شماره 3 و 4، صفحات 229 تا 242.