ناصرخسرو قبادیانی (از مجموعۀ «از ایران چه می‌دانم؟؛ 165»

ناصرخسرو قبادیانی (از مجموعۀ «از ایران چه می‌دانم؟؛ 165»
پدیدآوران	صفا، مینا (نویسنده)
ناشر	دفتر پژوهش های فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲
شابک	‎4ـ604ـ379ـ964ـ978
کد کنگره	‏

ناصرخسرو قبادیانی (از مجموعۀ «از ایران چه می‌دانم؟؛ 165» تألیف مینا صفا؛ این کتاب با هدف شناخت و معرفی ناصرخسرو با تأکید بر جنبه‌های ایرانی اندیشۀ ناصرخسرو، تمایلات ایران‌گرای ناصرخسرو و جستجوی عناصر حکمت ایران باستان در اندیشل او نگاشته شده است که آن را از دیگر آثار موجود دربارۀ اندیشه‌ها و زندگی ناصرخسرو متمایز می‌کند.

ساختار

کتاب در سه فصل به نگارش درآمده است. فصل یکم: زندگی و زمانۀ ناصرخسرو

فصل دوم: حجت اسماعیلیان

فصل سوم: آثار و اندیشه‌های ناصرخسرو

گزارش محتوا

ناصر دهقان‌زاده‌ای بود که به شهرت پدر به ناصرخسرو و به نام زادگاه به ناصرخسرو و به دنبال اشتغال و سکنی در مرو به ناصرخسرو قبادیانی مروزی شهره گردید. تمکن ناصرخسرو از خلال ابیاتش آشکار است؛ او در کنار شغل دهقانی، همانند دیگر اعضای خاندانش در خدمت دیوان و دربار شاهان وقت درآمد. علم و حکمت ناصرخسرو نه‌تنها او را به جایگاه والایی در دستگاه‌های حکومتی رساند، بلکه ذوق و طبع لطیفش او را همنشین بزم و سفرۀ شاهان و امیران کرد.

یکی از وجوه مهم زندگی ناصرخسرو طلب علم و دانش حقیقی بود که چنان جان او را بی‌قرار می‌کرد که در اکناف و اطراف عالم آن را می‌جست. جزم‌اندیشی، روح حاکم بر عصر ناصرخسرو بود و چنان مانع بزرگی بر سر راه ناصرخسرو می‌نمود که او را به حسرت روزگار سعد سامانیان می‌نشاند. با وجود این، عزم و ارادۀ راسخ ناصرخسرو او را در طلب حقیقت به تحقیق در علوم و مذاهب و ادیان مختلف کشاند.

مذهب اسماعیلی، یکی از فرق زنده و فعال در عصر ناصرخسرو بود که سرکوب شدید از جانب دستگاه حکومت شرق داعیان و پیروان این مذهب را در خراسان و ماوراءالنهر به تقیه و فعالیت در خفا کشاند. بی‌شک ناصرخسرو در پرسشگری و جستجوی خود با اندیشه‌ها و آموزه‌های مذهب اسماعیلی نیز آشنا شده و شاید در خراسان تحت نظر یکی داعی اسماعیلی در مراتب نخستین این مذهب پیش رفته بود.

ناصرخسرو تحول روحی خود را با عنوان الهام و خوابی شبانه در سن 42 سالگی اعلام کرد و در پوشش سفر حج از مسیری غیرمعمول که او را تحت حمایت خاندان‌های کهن ایرانی و پیروان مذهب اسماعیلی قرار می‌داد، راهی مصر شد. سفر ناصرخسرو به غرب شش‌سال طول کشید که طی آن چهار بار به عربستان سفر کرد و موفق به زیارت خانۀ خدا شد. هرآنچه ناصر می‌جست در این سفر برای او تحقق یافت و جان عطشناک او را سیراب کرد.

پنجرۀ شناخت احوال و افکار ناصرخسرو، آثار او به‌ویژه دیوان اوست که عصارۀ مهم‌ترین دستاوردهای او در زمینه‌های گوناگون اخلاق، فقه، شریعت، حکمت و علوم مختلف را دربر دارند. اکتشافات تاریخی و باستان‌شناختی و مطالعات مردم‌شناختی دانشمندان، به پیشتازی محققان روس از نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی به معرفی ناصرخسرو و آثار او به جهانیان انجامید و آغازگر مطالعاتی در زمینه‌های گوناگون زندگی، شخصیت، باورها و آموزه‌های ناصرخسرو شد.

این کتاب با هدف شناخت و معرفی ناصرخسرو با تأکید بر جنبه‌های ایرانی اندیشۀ ناصرخسرو، تمایلات ایران‌گرای ناصرخسرو و جستجوی عناصر حکمت ایران باستان در اندیشل او نگاشته شده است که آن را از دیگر آثار موجود دربارۀ اندیشه‌ها و زندگی ناصرخسرو متمایز می‌کند.

کتاب از سه فصل تشکیل شده است؛ فصل نخست به مسائل پیرامون شناخت ناصرخسرو، بافت اجتماعی ـ مذهبی، بستر فکری، تمایلات ایران‌گرای ناصرخسرو و تأثیر حکمت ایران باستان در اندیشه و آموزه‌های ناصرخسرو به‌ویژه در دو مورد معاد و آفرینش اختصاص دارد.

مهم‌ترین بخش زندگی ناصرخسرو در ارتباط او با اسماعیلیان شکل گرفت؛ بنابراین در فصل دوم به شناخت بافت سیاسی خراسان و بدخشان و فعالیت‌های اسماعیلیان این نواحی، انقلاب‌های مذهبی و تحولات ملی حوزۀ شمال شرقی ایران و مشاغل و مناصب اداری ناصرخسرو، ارتباط مستقیم ناصرخسرو با اسماعیلیه و وجوه متفاوت آن، همانند سفر به مصر و جایگاه ناصرخسرو در دستگاه اسماعیلیه پرداخته شده است.

زندگی ناصرخسرو پس از بازگشت از سفر غرب وقف تبلیغ و نگارش آموزه‌ها و اندیشه‌های اسماعیلی گردید که در فصل سوم آنها بررسی شده‌اند و به سبک نگارش و متون شعر و نثر ناصرخسرو که به طور قطعی و مسلم از مکتوبات او شناخته می‌شود، پرداخته شده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات