نامه‌هایی به ناصرالدین شاه: مجموعه‌ای از عرایض متضمن اوامر شاه به امین السطان، میان سال‌های 1303-1300ق

نامه‌هایی به ناصرالدین شاه: مجموعه‌ای از عرایض متضمن اوامر شاه به امین السطان، میان سال‌های 1303-1300ق
پدیدآوران	عبدامین، مجید (نویسنده)
ناشر	مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار - انتشارات سخن
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷ش
چاپ	اول
شابک	‎978-622-6441-05-6
موضوع	ناصر الدين قاجار، شاه ايران، 1247 - 1313ق. -- نامه‌ها امين السلطان، علي‌اصغر بن ابراهيم، 1275 - 1325ق. -- نامه‌ها نامه‌‎هاي فارسي -- قرن 13ق. -- مجموعه‌ها ايران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق. -- اسناد و مدارک ايران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق. - سياست و حکومت
زبان	فارسي
کد کنگره	1399 2ن2ع / 4306 PIR ‏

نامه‌هایی به ناصرالدین شاه: مجموعه‌ای از عرایض متضمن اوامر شاه به امین السطان، میان سال‌های 1303-1300ق تألیف مجید عبدامین؛ این کتاب شامل مجموعه‌ای است از عرایض، گزارش‌ها، تلگراف ها، التزام نامه‌ها، صورت حساب‌های جمع و خرج، بروات، صورت‌های جمع و خرج بنایی و غیره که توسط طیف گسترده‌ای از اعضای خانواده‌ی سلطنتی و همچنین تعدادی از وزراء و صاحب منصبان لشکری و کشوری، به جهات مختلف به ناصرالدین شاه نوشته شده است. بخش اعظم این عرایض، توسط میرزا علی اصغر خان امین السطان به عرض شاه رسیده و تعدادی نیز توسط اشخاص دیگر و بخشی نیز مستقیما به شخص شاه نوشته شده است. ناصرالدین شاه بر روی هر نامه دستوری صادر کرده است.

گزارش کتاب

تاریخ نویسی، یکی از علومی است که از دیرباز مورد توجه بشر بوده است. از زمان‌های بسیار قدیم که مورخان، تراوشات ذهنی، تخیلات، افکار و گاه تمایلات و تعلقات خاطر خود را در کتاب‌های قطور جمع آورده و بر آن نام تاریخ می‌نهادند، دیر زمانی نمی گذرد؛ اما امروزه اوضاع چنین نیست، و هیچ تاریخی مورد قبول اهل فن و پژوهشگران و کوششگران عرصه‌ی تحقیق قرار نمی‌گیرد، مگر آنکه بر پایه‌ی اسناد و مدارک معتبر قرار گرفته باشد. نامه‌ها و مکاتبات تاریخی، از جمله منابع و مدارک قابل اعتماد و استناد هستند که در نمایش وضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر دوره، کمک شایانی به مورخان و پژوهندگان عرصه‌ی تاریخ می‌کند. از مطالعه‌ی اسناد مربوط به مکاتبات و نامه نگاری‌های افراد به شاه و مقامات عالیه‌ی کشور در دوره‌های مختلف تاریخی، هم به وضع اجتماعی و هم به امور اداری و حکومتی دولت و سلطنت، می‌توان آشنا و واقف شد. از خلال سطور این نامه‌ها، همچنین اوضاع سیاسی، اجتماعی، اداری و نیز سبک و سیاق مکاتبات افراد با شاه و مقامات مملکتی به خوبی مشخص می‌شود. همچنین از خلال این اسناد و نامه‌ها، طرز نامه نگاری و ترتیب ثبت و ضبط نامه‌ها و احکام و دستورات، اصطلاحات اداری و دیوانی، سیاسی، اجتماعی و مالی، و تحول و تطور آن‌ها در بازه‌ی زمانی مورد بررسی روشن و آشکار می‌گردد.

وضع طبقات اجتماع و اصناف، نکات جغرافیایی، تطور و تکامل خط و فن نویسندگی و انشاء نامه‌ها از دیگر مواردی است که با بررسی و تدقیق در این اسناد معلوم و مشخص می‌گردد؛ به طوری که این اطلاعات می‌تواند برای پژوهشگرانی که در این عرصه‌ها گام برمی دارند، بسیار مفید بوده و به عنوان یکی از مطمئن‌ترین منابع جهت تحقیقات تاریخی ایشان مورد استفاده واقع گردد.

درباره‌ی ارزش وجودی این دسته از سرچشمه‌های تاریخ و در مقام مقایسه‌ی آن‌ها با اقسام دیگر منابع، باید گفت که این گونه اسناد و مدارک، نه تنها وسیله‌ی مقتضی برای درک تاریخ و شناخت تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، اداری، فرهنگی و نظامی یک جامعه هستند، بلکه چون حاصل فعالیت‌های اداری و درباره‌ی اعمال روزمره‌ی زندگی افراد اجتماع بوده، و برای حفظ روابط جامعه با دستگاه‌های اداری و حاکمه تهیه و تنظیم شده است، خالی از شایعه‌ی دروغ، تظاهر، اغراض خصوصی و ملاحظه کاری هاست و به سبب همین نقش اساسی و قابل اعتمادی که این منابع، در اصالت ضبط وقایع ایفا می‌نمایند، از قدیمی‌ترین ایام در جوامع باستانی شناخته و اهمیت آن آشکار بوده است. بنابراین با استفاده از این نوع مدارک، به اشتباهات، پرده پوشی‌ها، مجعولات، گزافه گویی‌ها و بالاخره ملاحظه کاری‌های برخی از تاریخ نویسان گذشته می‌توان پی برد و حقایق امور را درک و کشف کرد.

کتاب حاضر، حاصل بازخوانی یکی از آلبوم‌های محفوظ در گنجینه‌ی نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه‌ی ملی ملک است که تحت عنوان: «اسناد و مکاتبات و یادداشت ها: مجموعه‌ای از عرایض و نامه‌های اشخاص به ناصرالدین شاه، با یادداشت‌ها و اوامر او خطاب به اتابک در سال‌های 1300 تا 1303 ق» ثبت گردیده است. این آلبوم که به صورت مرقع صحافی شده، مشتمل است بر 548 صفحه که از این تعداد، 329 صفحه‌ی آن اختصاص دارد به مجموعه‌ای از عرایض، گزارش‌ها، تلگراف ها، التزام نامه‌ها، صورت حساب‌های جمع و خرج، بروات، صورت‌های جمع و خرج بنایی و غیره ک توسط طیف گسترده‌ای از اعضای خانواده‌ی سلطنتی و همچنین تعدادی وزراء و صاحب منصبان لشکری و کشوری، به جهات مختلفه همچون تقاضای مساعدت مالی، تقاضای خلعت، رسیدگی به دعواهای ملکی، به ناصرالدین شاه نوشته شده است. بخش اعظم این عرایض، به توسط میرزا علی اصغرخان امین السطان به عرض شاه رسیده، و تعدادی نیز توسط اشخاص دیگر و بخشی نیز مستقیما به شخص شاه نوشته شده است. ناصرالدین شاه بر روی هر نامه، و در حاشیه، دستوری به جهت رسیدگی به آن عریضه صادر کرده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران