ترک‌ها در تاریخ جهان

ترک‌ها در تاریخ جهان
پدیدآوران	وان فیندلی، کارتر (نویسنده) امینی، رضا (مترجم)
ناشر	ثالث
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎2ـ902ـ405ـ600ـ978
کد کنگره	‏

ترک‌ها در تاریخ جهان تألیف کارتر وان فیندلی، با ترجمه رضا امینی؛ فیندلی با زبانی روشن و جذاب به روایت سرگذشت تاریخی ترک‌ها و روند پراکنش آنها از خاستگاه تاریخی‌شان در آسیای مرکزی به دیگر سرزمین‌هایی که اکنون در آنها می‌زیند، پرداخته است.

ساختار

کتاب در پنج بخش نگاشته شده است که عناوین آن عبارت است از:

1. ترک‌های پیش از اسلام و پیشگامانشان
2. اسلام و امپراتوری‌ها؛ از سلجوقیان تا مغول‌ها
3. امپراتوری‌های اسلامی؛ از تیمور لنگ تا «عصر باروت»
4. ترک‌ها در دنیای مدرن؛ اصلاح و امپریالیسم
5. ترک‌ها و مدرنیته؛ جمهوری‌خواهی و کمونیسم

گزارش کتاب

این کتاب برای علاقمندانی نوشته شده است که خواهان افزایش دانش خود دربارۀ این بخش مهم تاریخ بشرند. هدف اصلی کتاب پیشنهاد راه‌هایی برای سازماندهی و تفسیر شواهد است. این پرسش مطرح می‌شود که جریان زمانی تاریخ ترک‌ها را به چه ترتیبی می‌توان به دوره های مناسب و قابل قبول تقسیم کرد؟ پیوستگی‌های بلندمدت این جریان کدام‌هایند؟ گسست‌های ناگهانی این جریان کدام‌هایند؟ الگوبندی‌های کلان و متمایز سیاست و فرهنگ جامعه یا اقتصاد تاریخ ترک‌ها کدام‌هایند و این امور دربارهٔ مردمان ترک‌تباری که به نحوی وارد این الگوبندی‌ها نشدند چه تفاوتی دارند؟ بی‌گمان یک کتاب مختصر نمی‌تواند تمام چنین پرسش‌هایی را به گونه‌ای پاسخ دهد که رضایت و خشنودی متخصصان امر را فراهم آورد. با وجود این اگر این کتاب خوانندگان علاقمند را در درک بهتر قلمرو مهمی از تجربه آدمی یاری رساند و آنها را به جستجوی بیشتر در این عرصه برانگیزد به مهم‌ترین هدف خود دست یافته است.

فیندلی با زبانی روشن و جذاب به روایت سرگذشت تاریخی ترک‌ها و روند پراکنش آنها از خاستگاه تاریخی‌شان در آسیای مرکزی به دیگر سرزمین‌هایی که اکنون در آنها می‌زیند، پرداخته است. این روایت، با مرور وضعیت ترکانِ پیش از تاریخ و نخستین امپراتوری‌های برپاشده به دست آنها آغاز می‌شود و تا دوران معاصر و تشکیل جمهوری ترکیه و استقلال جمهوری‌های ترک‌زبانِ شورویِ پیشین تداوم می‌یابد. نویسنده باور دارد که در تاریخ ترک ها، دو دگرگونی بیش از هر چیز بر زندگی آنها اثرگذار بوده است: گرویدن به اسلام پس از رسیدن اسلام به فرارود و ورود به مدرنیتۀ جهان‌گستر از چند سدۀ پیش بدین سو. به باور او، حرکت ترک‌ها از خاستگاه اصلی و تاریخی‌شان در اِستپ‌های آسیای مرکزی به سوی باختر و پیمودن مسیری که آنها را درنهایت به آناتولی و بخش‌هایی از بالکان می‌رساند، موجب شده است این مردمان در همه جا میراثی ترکیبی و آمیخته داشته باشند، آنچنان که او مردمان ترکیۀ امروز را وارث سه میراث می‌داند: میراث گذشتۀ دور آنها به عنوان بخشی از ترک‌زبانانی که خاستگاهشان آسیای مرکزی بوده است؛ میراث اسلامی آنها که حاصل گرویدنشان به اسلام است؛ و میراث آناتولیایی آنها که حاصل سکنا‌گزیدنشان در آناتولی و آمیختگی‌شان با اهالی تاریخی آنجاست.

این کتاب به پیوستگی‌ها و الگوهای متمایز مشهود در تاریخ مردمان ترک‌تبار نگریسته است؛ به لحاظ گاه‌شماری، انجام هر بحث جامعی دربارۀ ترک‌ها در تاریخ جهان مستلزم توجه به این موارد است: ترک‌های پیش از اسلام و طلایه‌داران آنها (تقریباً سدۀ هفتم میلادی)؛ ورود ترک‌ها و مغول‌های دارای اشتراک‌های فراوان با ترک‌ها به جهان اسلام (سدۀ هفتم تا چهاردهم)؛ آخرین عصر بزرگ امپراتوری‌سازی بومی آسیایی (سدۀ چهاردهم تا هجدهم)؛ سرانجام عصر کنونی. در طول این سفر، تمدن‌ها گاه با هم برخورد می‌کنند؛ اما در بیشتر موارد درهم آمیخته می‌شوند و فرایند دگردیسی را از سر می‌گذرانند. تاریخ ترک‌ها دارای پیوستگی‌های بلندمدت است و هم دگرگونی‌های بزرگ. در این میان دو دگرگونی به طور خاصی برجسته‌تر است: روی‌آوردن ترک‌ها به اسلام و سپس مدرنیته که در این کتاب این دو دگرگونی به‌تفصیل بررسی شده است.

رویکرد نویسنده به روایت تاریخ مردمان ترک‌زبان، دارای نگاهی تحلیلی و آموزنده است؛ آنچنان‌که خواننده در هر مورد، پس از طرح یک موضوع یا تعریف یک رویداد توسط نویسنده، تحلیل او را نیز دربارۀ آن موضوع یا رویداد دریافت می‌کند. این نگاه تحلیلی، مستند و عاری از یک‌سونگری یا اغراق است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات