گفتارهای اپیکتتوس: همراه با مقدمه‌های انتقادی نسخه‌های انگلیسی و شرح اختلاف آن نسخه‌ها با اصل یونانی

گفتارهای اپیکتتوس: همراه با مقدمه‌های انتقادی نسخه‌های انگلیسی و شرح اختلاف آن نسخه‌ها با اصل یونانی
پدیدآوران	اپیکتتوس (نویسنده) زارعی، پدرام (مترجم) محمدی بارچانی، علیرضا (ویراسته)
ناشر	نگاه معاصر
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎1ـ341ـ290ـ622ـ978
کد کنگره	‏

گفتارهای اپیکتتوس: همراه با مقدمه‌های انتقادی نسخه‌های انگلیسی و شرح اختلاف آن نسخه‌ها با اصل یونانی تألیف اپیکتتوس، مترجم: پدرام زارعی، ویراستۀ علیرضا محمدی بارچانی؛ «گفتارها» اثر خود اپیکتتوس هم نیست، بلکه درواقع مجموعه یادداشت‌های شاگردش آریان از گفتگوهای اوست. هرچه هست، دست‌کم بخش عظیمی از آنچه دربارۀ اخلاق در فلسفۀ رواقی گفته‌اند، در این اثر مکتوب شده و به‌راحتی نشان می‌دهد که چرا باید این فلسفه را از مهم‌ترین کوشش‌ها در تألیف و تبیین چیزی نامید که به طور فنی «فلسفۀ اخلاق» نامیده‌اند.

گزارش کتاب

اپیکتتوس (50 ـ 130 میلادی) یک آموزگار رواقی و بسیار تأثیرگذار در تاریخ فلسفه بود که در هیراپولیس دیده به جهان گشود و سرانجام درحالی‌که از رم به نیکوپولیس تبعید شده بود، درگذشت. او می‌خواست همگان متوجه این نکته باشند که هر کسی به سهم خود کاملاً در قبال اعمالش مسئول است؛ بدین دلیل که شخص توجه خود را به تأثرات بیرونی عمل خود معطوف کرده است. قوۀ «پذیرش و طرد» و نیروی به‌کارگیری مدرکات، نقشی کلیدی در فلسفۀ اپیکتتوس دارد؛ چون این نیرویی است که حتی خود زئوس هم نمی‌تواند مانعش شود.

شخصیت اپیکتتوس از جهات بسیاری شبیه به کلبیان است؛ کسانی که در جهان یونانی عضوی از طبقۀ کارگر محسوب می‌شدند، انسان را شهروند کیهان می‌دانستند و تابع هنجارهای مرسوم عصر خود نبودند. آنان مبلغ ساده‌زیستی بودند و طرفدار اینکه اعمال شخص خردمند از عوامل بیرونی متأثر نشد. اپیکتتوس نیز به همین ترتیب بود، هرچند برخلاف کلبیان در تقابل با نظم و قانون عصر خود قرار نگرفت؛ ولی در تحقیر فلسفۀ نظری با کلبیان هم‌عقیده بود.

«گفتارها»ی اپیکتتوس بی‌شک یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت فلسفۀ رواقی است؛ این اثر که می‌توان آن را به نیکی راهنمای درست‌زیستن نامید، به طور عمده چند مسئلۀ محوری این فلسفه را دربر می‌گیرد که از جملۀ مهم‌ترین آنها بحث «اختیار» و به طور خاص «گزینش سنجیدۀ» آدمی است. آدمی باید آنچه در اختیار دارد را برگزیند و از آنچه در اختیارش نیست، صرف‌نظر کند. تمام بخش‌های کتاب به نوعی به این مسئله باز می‌گردند.

افزون بر این سخن از عقل و قوۀ حکم هم به میان می‌آید که ارتباط تنگاتنگی با گزینش سنجیده دارند؛ بر حسب اینکه این دو در فرد چه وضعی یابند به زندگی اخلاقی‌اش جهت می‌دهند. اپیکتتوس همچنین از دو قوۀ «قصد» و «گریز» سخن می‌گوید؛ اگر آنچه را که به گزینش ما نیست برگزینیم یا بخواهیم به گونه‌ای از آن بگریزیم، هیچ سودی در پی نخواهد داشت. در اینجا انسان نابخرد که می‌بیند از رسیدن به خواست خود و دوری از آنچه میل ندارد، ناتوان است، گلایه از همگان را برنخواهد تافت و هرکه را بتواند، دشنام می‌دهد، حتی خداوند را؛ حال آنکه مقصر وضعش خودش است و خودش.

اما «گفتارها» اثر خود اپیکتتوس هم نیست، بلکه درواقع مجموعه یادداشت‌های شاگردش آریان از گفتگوهای اوست. هرچه هست، دست‌کم بخش عظیمی از آنچه دربارۀ اخلاق در فلسفۀ رواقی گفته‌اند، در این اثر مکتوب شده و به‌راحتی نشان می‌دهد که چرا باید این فلسفه را از مهم‌ترین کوشش‌ها در تألیف و تبیین چیزی نامید که به طور فنی «فلسفۀ اخلاق» نامیده‌اند.

گفتارها از چهار دفتر تشکیل شده است. دفتر نخست دربرگیرندۀ سی بخش است که برخی از عناوین بخش‌ها به این ترتیب است: دربارۀ آنچه در اختیار ما هست و آنچه در اختیار ما نیست، چگونه می‌توان در هر موقعیتی ثبات نفس داشت، در باب پیشرفت و ترقی، در باب مشیت، خطاب به آکادمیان، در باب رضایت‌مندی، خطاب به اپیکور، در باب مفروضات، قانون زندگانی چیست و .... .

دفتر دوم «گفتارها» از بیست‌وشش بخش با این عناوین تشکیل شده است: در باب آرامش، خطاب به کسانی که دیگران را به فلاسفه معرفی می‌کنند، خرد و سهل‌انگاری چگونه با هم سازگارند، در باب بحث و گفتگو، در باب نگرانی، خطاب به ناسون، ضرورت علم منطق چیست، ویژگی خطای منطقی چیست، چگونه از غیبگویی بهره گیریم، طبیعت خیر چیست و ... .

در دفتر سوم «گفتارها» نیز بیست‌وشش بخش با این عناوین آمده است: در باب آراستگی، آن‌که می‌خواهد ترقی یابد باید به چه فنی بپردازد، انسان نیکو باید چه موادی را به کار گیرد و ما باید در چه بکوشیم، بر علیه آن‌که در تئاتر ناشیانه از دیگری جانب‌داری می‌کرد، بر علیه آن‌که به بهانۀ بیماری به خانه گریخت، یک گفتار حاشیه‌ای، خطاب به سرپرست اپیکوری چند شهر آزاد، چگونه برای مواجهه با مدرکات آماده شویم، چگونه بیماری را تاب آوریم، در باب ممارست و اهتمام و ... .

دفتر چهارم و پایانی «گفتارها» از سیزده بخش به این ترتیب تشکیل شده است: در باب آزادی، در باب مراوده، چه چیزهایی را باید در ازای دیگر چیزها فدا کنیم، خطاب به آنان که در پی آسایش‌اند، خطاب به اهل نزاع و خشونت، خطاب به کسانی که نمی‌خواهند کسی بر ایشان دل بسوزاند، در باب نترسی، در باب پاکیزگی، در باب تمرکز و ... .

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات