آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

جز (جایگزینی متن - '== ' به '==')
 
(۳۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات کتاب
{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR10701J1.jpg
| تصویر =NUR10701J1.jpg
| عنوان =آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام
| عنوان =آذربایجان در سیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام
| عنوان‌های دیگر =از آغاز تا اسلام
| عنوان‌های دیگر =از آغاز تا اسلام
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =
[[رئیس‌ نیا، رحیم]] (نويسنده)
[[رئیس نیا، رحیم]] (نویسنده)
| زبان =فارسی
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏DSR‎‏ ‎‏2001‎‏ ‎‏/‎‏ذ‎‏41‎‏ ‎‏ر‎‏9
| کد کنگره =‏DSR‎‏ ‎‏2001‎‏ ‎‏/‎‏ذ‎‏41‎‏ ‎‏ر‎‏9
| موضوع =
| موضوع =
آذربایجان - تاریخ
آذربایجان - تاریخ
| ناشر =  
| ناشر =
مبنا
مبنا
| مکان نشر =تهران - ایران
| مکان نشر =تهران - ایران
| سال نشر = 1379 هـ.ش  
| سال نشر =1379 ش  
 
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10701AUTOMATIONCODE
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10701AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| چاپ =1
| تعداد جلد =3
| تعداد جلد =3
| کتابخانۀ دیجیتال نور =10701
| کتابخوان همراه نور =10701
| کد پدیدآور =
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پس از =
| پیش از =
| پیش از =
}}
}}
   
   
'''آذربايجان در سير تاريخ ایران'''، نوشته [[رحیم رئیس‌نیا]]، از جمله آثار فارسی است که به بررسى تاريخ آذربايجان در زمینه و جريان تاريخ ایران، طى دو مرحله پرداخته است: مرحله اول از آغاز تا اسلام؛ مرحله دوم در دوره ظهور و توسعه اسلام.


 
==ساختار==
'''آذربايجان در سير تاريخ ايران'''، نوشته [[رحیم رئیس‌نیا]]، از جمله آثار فارسى است که به بررسى تاريخ آذربايجان در زمينه و جريان تاريخ ايران، طى دو مرحله پرداخته است: مرحله اول از آغاز تا اسلام؛ مرحله دوم در دوره ظهور و توسعه اسلام.
 
==ساختار ==
 
 
کتاب در سه جلد به شرح ذيل تنظيم شده است:
کتاب در سه جلد به شرح ذيل تنظيم شده است:
 
جلد اول و دوم كه به بررسى تاريخ این سرزمین از آغاز تا اسلام اختصاص يافته، داراى پيش‌گفتارى به قلم مؤلف و پنج فصل است.
جلد اول و دوم كه به بررسى تاريخ اين سرزمين از آغاز تا اسلام اختصاص يافته، داراى پيش‌گفتارى به قلم مؤلف و پنج فصل است.
 
جلد سوم، به بررسى تاريخ آذربايجان در دوره ظهور و توسعه اسلام اختصاص يافته و داراى پيش‌گفتارى به قلم مؤلف و بيست فصل است.
جلد سوم، به بررسى تاريخ آذربايجان در دوره ظهور و توسعه اسلام اختصاص يافته و داراى پيش‌گفتارى به قلم مؤلف و بيست فصل است.


==گزارش محتوا ==
==گزارش محتوا==
 
جلد اول و دوم: آذربايجان در سير تاريخ ایران، از آغاز تا اسلام.
 
در فصل اول، از جلد اول کتاب كه به بررسى تاريخ آذربايجان از ابتدا تا زمان ظهور اسلام اختصاص يافته، مؤلف به بررسى سيما و حدود جغرافيايى این سرزمین قبل و بعد از اسلام و نيز تلفظهاى مختلفى كه از نام آن در زبان‌هاى اقوام مختلف وجود داشته و دارد مى‌پردازد. مؤلف از نام‌هایى؛ چون آتورپاتكان، آذربادگان يا آذربايگان، آتروپاتنه، آذربايغان، آتروپاتس ياد كرده و به وجه تسمیه این سرزمین به نام‌هاى مذكور اشاره مى‌كند.
جلد اول و دوم: آذربايجان در سير تاريخ ايران، از آغاز تا اسلام.
در فصل دوم، نگارنده نگاهى به تاريخ آذربايجان پيش از ظهور اسلام مى‌اندازد. در این فصل از آذربايجان به عنوان یکى از كانون‌هاى كهن زندگى انسان ياد مى‌شود و پيشينه آن در دوران پيش از تاريخ مورد بررسى قرار مى‌گیرد. در این فصل همچنين به شيوه تولید در آذربايجان؛ يعنى نظام اجتماعى - اقتصادى دوران بعد از كمون اولیه در این سرزمین كه از آن با عنوان شيوه تولید آسيايى ياد مى‌شود، پرداخته شده است. شيوه تولید آسيايى شيوهاى است متكى به مالكيت جمعى كه در نتيجه ظهور اشكال توسعه يافته‌تر تولید و پديد آمدن مازاد محصول كار در پرتو آن پديد مى‌آيد.
 
موضوع ديگرى كه در این فصل بدان پرداخته شده، موضوع پيدايش شهرنشينى و عوامل تكوین و رشد شهرها اعم از عوامل سياسى، نظامى، مذهبى و حتى تفريحى است. نویسنده با تكيه بر اسناد موجود، سابقه شهرنشينى در این سرزمین را تا اواسط هزاره دوم ق.م. پيش مى‌برد. با استناد به این مدارک چنين برمى‌آيد كه شهرهاى مستحكم با دژهایى انباشته از خواربار در حوالى درياچه ارومیه وجود داشته است.
در فصل اول، از جلد اول کتاب كه به بررسى تاريخ آذربايجان از ابتدا تا زمان ظهور اسلام اختصاص يافته، مؤلف به بررسى سيما و حدود جغرافيايى اين سرزمين قبل و بعد از اسلام و نيز تلفظهاى مختلفى كه از نام آن در زبان‌هاى اقوام مختلف وجود داشته و دارد مى‌پردازد. مؤلف از نام‌هايى؛ چون آتورپاتكان، آذربادگان يا آذربايگان، آتروپاتنه، آذربايغان، آتروپاتس ياد كرده و به وجه تسميه اين سرزمين به نام‌هاى مذكور اشاره مى‌كند.
تپه‌هاى باستانى موضوع ديگرى است كه در این فصل بدان پرداخته شده و در آن از گؤى تپه، يانيق تپه (قره تپه)، تؤير تپه، روس تپه و...نام برده مى‌شود.
 
فصل سوم، به معرفى طوايف قديمى آذربايجان اختصاص داده شده است. مؤلف از سه كانون نژادى كه در آذربايجان و سرزمین‌هاى هم جوار آن در اوايل هزاره نخست پيش از میلاد وجود داشته ياد مى‌كند كه عبارتند از:
در فصل دوم، نگارنده نگاهى به تاريخ آذربايجان پيش از ظهور اسلام مى‌اندازد. در اين فصل از آذربايجان به عنوان يكى از كانون‌هاى كهن زندگى انسان ياد مى‌شود و پيشينه آن در دوران پيش از تاريخ مورد بررسى قرار مى‌گيرد. در اين فصل همچنين به شيوه توليد در آذربايجان؛ يعنى نظام اجتماعى - اقتصادى دوران بعد از كمون اوليه در اين سرزمين كه از آن با عنوان شيوه توليد آسيايى ياد مى‌شود، پرداخته شده است. شيوه توليد آسيايى شيوهاى است متكى به مالكيت جمعى كه در نتيجه ظهور اشكال توسعه يافته‌تر توليد و پديد آمدن مازاد محصول كار در پرتو آن پديد مى‌آيد.
 
موضوع ديگرى كه در اين فصل بدان پرداخته شده، موضوع پيدايش شهرنشينى و عوامل تكوين و رشد شهرها اعم از عوامل سياسى، نظامى، مذهبى و حتى تفريحى است. نويسنده با تكيه بر اسناد موجود، سابقه شهرنشينى در اين سرزمين را تا اواسط هزاره دوم ق.م. پيش مى‌برد. با استناد به اين مدارك چنين برمى‌آيد كه شهرهاى مستحكم با دژهايى انباشته از خواربار در حوالى درياچه اروميه وجود داشته است.
 
تپه‌هاى باستانى موضوع ديگرى است كه در اين فصل بدان پرداخته شده و در آن از گؤى تپه، يانيق تپه (قره تپه)، تؤير تپه، روس تپه و...نام برده مى‌شود.
 
فصل سوم، به معرفى طوايف قديمى آذربايجان اختصاص داده شده است. مؤلف از سه كانون نژادى كه در آذربايجان و سرزمين‌هاى هم جوار آن در اوايل هزاره نخست پيش از ميلاد وجود داشته ياد مى‌كند كه عبارتند از:
 
#طوايف و اقوام بومى محلى كه اصطلاحا آسيانى خوانده شده‌اند.
#طوايف و اقوام بومى محلى كه اصطلاحا آسيانى خوانده شده‌اند.
#مردم سامى نژاد.
#مردم سامى نژاد.
#اقوام آريايى و به ويژه مادى‌ها.
#اقوام آريايى و به ویژه مادى‌ها.
 
پيش از رسيدن آشوريان و مادها به این سرزمین اقوام بومى لولوبى و كوتى در این سرزمین می‌زيسته‌اند.
پيش از رسيدن آشوريان و مادها به اين سرزمين اقوام بومى لولوبى و كوتى در اين سرزمين ميزيسته‌اند.
موضوع بعدى در این فصل معرفى دولت‌هاى تشكيل شده در سرزمین‌هاى مجاور آذربايجان است. این دولت‌ها عبارتند از: آشور، اورارتور، ماننا، سكاها، مادها، آتورپاتكان، اشكانيان، ساسانيان. در این فصل مؤلف به بررسى تاريخچه هر كدام از این دولت‌ها به اجمال و متناسب با ارتباطى كه با تاريخ آذربايجان دارند، به ترتيب تشكيلشان پرداخته است.
 
مؤلف به هنگام معرفى و بررسى تاريخچه دولت ساسانى، آخرين تمدن ایرانى قبل از ظهور اسلام، به نحو مبسوط از ساختار اجتماعى تمدن ساسانى، هنر، ادبيات، دانش و فلسفه، اعياد و بازيها، آيين‌هاى زرتشتى، مانوى و مزدكى در این دوره و...سخن مى‌گوید.
موضوع بعدى در اين فصل معرفى دولت‌هاى تشكيل شده در سرزمين‌هاى مجاور آذربايجان است. اين دولت‌ها عبارتند از: آشور، اورارتور، ماننا، سكاها، مادها، آتورپاتكان، اشكانيان، ساسانيان. در اين فصل مؤلف به بررسى تاريخچه هر كدام از اين دولت‌ها به اجمال و متناسب با ارتباطى كه با تاريخ آذربايجان دارند، به ترتيب تشكيلشان پرداخته است.
در فصل چهارم، تحت عنوان شهرنشينى و شهرها، مؤلف ابتدا به نقل از یکى از پژوهندگان ایرانى، شهرنشينى در ایران پيش از اسلام را شامل سه مرحله مى‌داند و سپس نظرى كلى بر ویژگى‌ها و مسائل عمده شهرها و زندگى شهرى انداخته و از پيدايش شهرنشينى در آذربايجان سخن مى‌گوید.
 
در ادامه به بررسى سابقه چند شهر مهم آذربايجان در دوران پيش از اسلام پرداخته كه عبارتند از: گنزك، اردبيل، ارمیه و مراغه. نویسنده به هنگام معرفى مراغه به مهم‌ترين دژهاى مراغه پيش از دوران اسلام؛ يعنى رویين دژ و داش قلعه ضحاك و قلعه ضحاك اشاره مى‌كند.
مؤلف به هنگام معرفى و بررسى تاريخچه دولت ساسانى، آخرين تمدن ايرانى قبل از ظهور اسلام، به نحو مبسوط از ساختار اجتماعى تمدن ساسانى، هنر، ادبيات، دانش و فلسفه، اعياد و بازيها، آيين‌هاى زرتشتى، مانوى و مزدكى در اين دوره و...سخن مى‌گويد.
در آخرين فصل از جلد دوم؛ يعنى فصل پنجم كه به تبريز اختصاص يافته، مؤلف اوضاع جغرافيايى این شهر اعم از موقعيت جغرافيايى، آب و هوا، معادن، راه‌ها و غيره را مورد بررسى قرار مى‌دهد و از تاريخچه پيدايش و نيز وجه تسمیه آن سخن مى‌گوید.
 
جلد سوم: آذربايجان در سير تاريخ ایران، در دوره ظهور و توسعه اسلام.
در فصل چهارم، تحت عنوان شهرنشينى و شهرها، مؤلف ابتدا به نقل از يكى از پژوهندگان ايرانى، شهرنشينى در ايران پيش از اسلام را شامل سه مرحله مى‌داند و سپس نظرى كلى بر ويژگى‌ها و مسائل عمده شهرها و زندگى شهرى انداخته و از پيدايش شهرنشينى در آذربايجان سخن مى‌گويد.
در این مجلد، زمینه پيدايش اسلام و سوابق مناسبات ایران و عربستان و ایرانیان واعراب در دوران پيش از اسلام و دوره ظهور دين اسلام و عصر خلفاى راشدين به مثابه مؤثرترين جريان در منطقه به اجمال مورد بررسى قرار گرفته است. در ضمن فتوحات اعراب زير پرچم توحيد مورد توجه بوده است. مى‌دانيم كه فتوحات اعراب ابتدا در دو جبهه عمده عراق و سوريه بوده و پس از گشوده شدن این سرزمین‌ها لشكرهایى از آنها برای فتح سرزمین‌هاى ديگر اعزام شده است. در این میان عمليات لشكرهایى كه در آن برهه از تاريخ از كوفه برای فتح بخش‌هایى از ایران غربى و به ویژه آذربايجان و به دنبال آن قفقاز جنوبى گسيل گرديده با تفصيل بيشترى مورد بررسى قرار گرفته، حتى الامكان برای ارزيابى نتايج و عواقب آنها كوشش شده است.
 
تصرف آذربايجان به موازات استان‌ها و شهرستان‌هاى ديگر ایران و اداره این سرزمین از طريق كوفه و شناسايى فرمانروايان كوفه و آذربايجان و بازنمايى نخستين مرحله پذيرش و گسترش اسلام در آذربايجان و اراضى همجوار آن از موضوعات خاصى است كه در این مجلد بدان‌ها پرداخته شده است. مجلد سوم به طور كلى تاريخ سياسى مرحله اول دوره گذار به دوران اسلامى است.
در ادامه به بررسى سابقه چند شهر مهم آذربايجان در دوران پيش از اسلام پرداخته كه عبارتند از: گنزك، اردبيل، ارميه و مراغه. نويسنده به هنگام معرفى مراغه به مهم‌ترين دژهاى مراغه پيش از دوران اسلام؛ يعنى رويين دژ و داش قلعه ضحاك و قلعه ضحاك اشاره مى‌كند.
عناوین فصول مختلف این مجلد بدين شرح است:
 
1-عربستان و برآمدن اعراب 2-دولت شهرها و دولت‌هاى خود ویژه 3- مناسبات با ایران 4-در آستانه ظهور 5-ظهور اسلام 6-خليفه اول 7-علل شكست و عوامل پيروزى 8-منبعشناسى فتوح 9-از فتوح اولیه تا فتح [[الفتوح]] 10-فتح آذربايجان 11-فتوح آن سوى ارس 12-عمر 13-عثمان 14-كوفه و حكام آن 15-فتح مجدد آذربايجان 16-حكام آذربايجان 17-ادامه لشكركشى در آن سوى ارس 18-خلافت [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] 19-حكام آذربايجان 20-مزارهاى منتسب به صحابه در آذربايجان.
در آخرين فصل از جلد دوم؛ يعنى فصل پنجم كه به تبريز اختصاص يافته، مؤلف اوضاع جغرافيايى اين شهر اعم از موقعيت جغرافيايى، آب و هوا، معادن، راه‌ها و غيره را مورد بررسى قرار مى‌دهد و از تاريخچه پيدايش و نيز وجه تسميه آن سخن مى‌گويد.
 
جلد سوم: آذربايجان در سير تاريخ ايران، در دوره ظهور و توسعه اسلام.
 
در اين مجلد، زمينه پيدايش اسلام و سوابق مناسبات ايران و عربستان و ايرانيان واعراب در دوران پيش از اسلام و دوره ظهور دين اسلام و عصر خلفاى راشدين به مثابه موثرترين جريان در منطقه به اجمال مورد بررسى قرار گرفته است. در ضمن فتوحات اعراب زير پرچم توحيد مورد توجه بوده است. مى‌دانيم كه فتوحات اعراب ابتدا در دو جبهه عمده عراق و سوريه بوده و پس از گشوده شدن اين سرزمين‌ها لشكرهايى از آنها براى فتح سرزمين‌هاى ديگر اعزام شده است. در اين ميان عمليات لشكرهايى كه در آن برهه از تاريخ از كوفه براى فتح بخش‌هايى از ايران غربى و به ويژه آذربايجان و به دنبال آن قفقاز جنوبى گسيل گرديده با تفصيل بيشترى مورد بررسى قرار گرفته، حتى الامكان براى ارزيابى نتايج و عواقب آنها كوشش شده است.
 
تصرف آذربايجان به موازات استان‌ها و شهرستان‌هاى ديگر ايران و اداره اين سرزمين از طريق كوفه و شناسايى فرمانروايان كوفه و آذربايجان و بازنمايى نخستين مرحله پذيرش و گسترش اسلام در آذربايجان و اراضى همجوار آن از موضوعات خاصى است كه در اين مجلد بدان‌ها پرداخته شده است. مجلد سوم به طور كلى تاريخ سياسى مرحله اول دوره گذار به دوران اسلامى است.
 
عناوين فصول مختلف اين مجلد بدين شرح است:
 
1-عربستان و برآمدن اعراب 2-دولت شهرها و دولت‌هاى خود ويژه 3- مناسبات با ايران 4-در آستانه ظهور 5-ظهور اسلام 6-خليفه اول 7-علل شكست و عوامل پيروزى 8-منبعشناسى فتوح 9-از فتوح اوليه تا فتح [[الفتوح]] 10-فتح آذربايجان 11-فتوح آن سوى ارس 12-عمر 13-عثمان 14-كوفه و حكام آن 15-فتح مجدد آذربايجان 16-حكام آذربايجان 17-ادامه لشكركشى در آن سوى ارس 18-خلافت [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] 19-حكام آذربايجان 20-مزارهاى منتسب به صحابه در آذربايجان.


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
کتاب داراى پاورقى‌هایى به قلم مؤلف و نيز فهرست مطالب جلد اول و دوم در ابتداى جلد اول و فهرست مطالب جلد سوم در ابتداى این جلد به همراه فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
در پایان جلد دوم، فهرست منابع و مراجع، فهرست راهنماى اعلام(نام‌هاى اشخاص و كسان، جاهاى، اقوام، كيش‌ها، زبان خطها، جشن‌ها، بازى‌ها، خاندان‌ها) و در پایان جلد سوم کتاب نامه و نمايه درج گرديده است.


 
==منابع مقاله==
کتاب داراى پاورقى‌هايى به قلم مؤلف و نيز فهرست مطالب جلد اول و دوم در ابتداى جلد اول و فهرست مطالب جلد سوم در ابتداى اين جلد به همراه فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:
# محمدى، ساير، روزنامه ایران، شماره 3553، مورخ 85/11/1.
 
در پايان جلد دوم، فهرست منابع و مراجع، فهرست راهنماى اعلام(نام‌هاى اشخاص و كسان، جاهاى، اقوام، كيش‌ها، زبان خطها، جشن‌ها، بازى‌ها، خاندان‌ها) و در پايان جلد سوم کتاب نامه و نمايه درج گرديده است.
 
==منابع==
 
 
# محمدى، ساير، روزنامه ايران، شماره 3553، مورخ 85/11/1.
 
# پيش‌گفتار مؤلف بر جلد اول و سوم کتاب.
# پيش‌گفتار مؤلف بر جلد اول و سوم کتاب.
# متن کتاب.
# متن کتاب.


==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده: تاریخ]]
[[رده: تاریخ آسیا]]
[[رده: تاریخ ایران]]