کودتاهای ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کودتاهای ایران''' تألیف سهراب یزدانی؛ مداخله ی مردان شمشیر در کار حکومت پیشینه‌ای چندهزار ساله دارد، اما عمر کودتای نظامی کم تر از این هاست. آغازگر کودتای نظامی را ناپلئون بناپارت می دانند. این سردار با عمل خود به سده ی هجدهم پایان بخشید و دروازه ی سده ی جدید را گشود. از آن پس، انواع کودتاها در سراسر جهان انجام گرفته و پیشرفت فنون نظامی و جنگ افزارها بر دامنه و تنوع این پدیده افزوده است. کودتا به روشی برای تغییر دولت بدل شده و در برخی کشورها جای شیوه‌های دیگر مانند انتخابات را گرفته است. اگرچه در سال های اخیر از دامنه ی کودتاها کاسته شده، ولی این شیوه ی جابه جایی دولت هنوز به پایان کار خود نرسیده است.

مداخله ی مردان شمشیر در کار حکومت پیشینه‌ای چندهزار ساله دارد، اما عمر کودتای نظامی کم تر از این هاست. آغازگر کودتای نظامی را ناپلئون بناپارت می دانند. این سردار با عمل خود به سده ی هجدهم پایان بخشید و دروازه ی سده ی جدید را گشود. از آن پس، انواع کودتاها در سراسر جهان انجام گرفته و پیشرفت فنون نظامی و جنگ افزارها بر دامنه و تنوع این پدیده افزوده است. کودتا به روشی برای تغییر دولت بدل شده و در برخی کشورها جای شیوه‌های دیگر مانند انتخابات را گرفته است. اگرچه در سال های اخیر از دامنه ی کودتاها کاسته شده، ولی این شیوه ی جابه جایی دولت هنوز به پایان کار خود نرسیده است.

در فصل های دوم تا پنجم کودتاهای ایران بررسی می شوند. فصل دوم به نخستین تجربه ی ایرانیان در این زمینه می نگرد که در قالب به توپ بستن مجلس شورای ملی چهره ی خود را نشان داد و به براندازی مشروطیت و برقراری حکومت استبدادی انجامید.

روش کار در فصل های دوم تا پنجم کمابیش یکسان است. کودتا پدیده‌ای است که به طور معمول ریشه‌های سیاسی و اجتماعی ژرفی دارد و پیامد مبارزه یا بن بست سیاسی است. بنابراین، برای آشنایی با علل و زمینه‌های کودتا، باید ریشه‌ها را شناخت. یکی از نکته‌های مهم این است که بدانیم کودتاهای ایران در چه موقعیتی رخ داده اند. برای شناخت موقعیت باید به ماهیت و شیوه ی مبارزه ی سیاسی ی پی برد که در جامعه جریان داشته است. مولف در این فصل ها کوشیده است تا شرایط سیاسی و اجتماعی هر دوره را بشناسد و نیروهای درگیر پیکار سیاسی را مشخص کند. تا اینکه سرانجام به این موضوع رسیده است که کدام نیروهای سیاسی، شیوه‌های متعارف و قانونی مبارزه را کنار می نهند و به ابزار فراقانونی روی می برند. هدف و انگیزه ی این نیروها نیز باید مشخص شود.

محدوده ی زمانی این پژوهش نیم قرن از تاریخ معاصر ایران است. در این مدت، دولت های بزرگ بیگانه به صورت های مختلف بر سرنوشت کشورتأثیر گذار بوده اند. قدرتمندان جهان در ایجاد زمینه‌ها و شرایط کودتایی سهیم بودند، در برنامه ریزی و تدارک عملیات، مشارکت داشتند، گاه بر اجرای کودتا نظارت می کردند یا هدایت آن را به دست می گرفتند. برای شناخت کودتاهای ایران، باید به بررسی هدف های سیاسی و شیوه ی کار قدرت های بزرگ نیز توجه داشت. از سوی دیگر، کودتا عملی است که با ابزار و فنون نظامی صورت می گیرد، بنابراین مسائل فنی کودتا را نمی توان کنار گذاشت. بنابراین این پژوهش نمی خواهد تاریخ پنجاه سال ایران را بازگو کند. هدف فصل های دوم تا پنجم بررسی و تحلیل زمینه ها، چگونگی و پیامدهای کودتا در چهار مقطع زمانی مشخص است. رویدادهای تاریخی دستمایه ی رهیابی به چنین هدفی بوده اند. با وجود این، تصور می رود با شناخت آن کودتاها آگاهی گسترده تری از تحولات سیاسی کشورمان به دست می آوریم و از زاویه‌ای جدید به علل بی سامانی حکومت مشروطه می نگریم. به این ترتیب مباحث فصل یکم دیدگاهی کلی برای بررسی موضوعی کودتاها در اختیارمان می نهند. این دیدگاه در فصل های بعدی به بخش‌های کوچک و جزئی تقسیم می شود. این جزئیات در حد توان و امکان بررسی می شوند. اگر این وظیفه با دقت و درستی انجام بگیرد، می توانیم با اصولی که درهر یک از چهار دوره بر رفتار سیاسی کودتاگران حاکم بوده اند آشنا شویم. در فصل پایانی، آن اصول با یکدیگر ترکیب می شوند و در چارچوبی کلی در اختیار خواننده قرار می گیرد تا در صورت امکان به الگویی برای کودتاهای ایران دست یابد. این بررسی به صورت مقایسه‌ای پیش می رود. الگوسازی در فصل آخر بر پایه ی یافته‌های فصل های پیشین است که هریک به دوره ی تاریخی مشخصی اختصاص دارد.<ref> [https://www.historylib.com/books/2228 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>