تاریخ استیلای روسیه بر قفقاز (تاریخ جنگ‌های روسیه با ایران، عثمانی و قبایل مسلمان قفقاز)

تاریخ استیلای روسیه بر قفقاز (تاریخ جنگ‌های روسیه با ایران، عثمانی و قبایل مسلمان قفقاز)
پدیدآوران	بادلی، جان. اف. (نویسنده) مرادی مراغه‌ای، علی (مترجم)
ناشر	نشر شای آی
مکان نشر	ارومیه
سال نشر	۱۳۹۶ش
کد کنگره	‏

تاریخ استیلای روسیه بر قفقاز (تاریخ جنگ‌های روسیه با ایران، عثمانی و قبایل مسلمان قفقاز) تألیف جان. اف. بادلی، مترجم علی مرادی مراغه‌ای؛ روسیه برای فتح منطقه ی قفقاز که در میان دریای سیاه و خزر گسترده شده است، تقریبا شصت سال تلاش مداوم کرده است. قفقاز که در طول تاریخ تقریبا از تمامی حملات و تهاجم ها جان سالم به در برده بود، در این جنگ های جدید، بدون اینکه خود بخواهد به محل و صحنه ی درگیری ها و نبردهای روسیه با ایران و روسیه با عثمانی بدل گردید. پس از جنگ های متعدد با ایران و عثمانی و شکست آن دو کشور، جنبشی تحت عنوان مریدیسم ملهم از شریعت اسلام بر علیه اشغال گران روسی شکل می گیرد و صحنه های شورانگیز و حیرت انگیزی از جان فشانی ها و از خود گذشتگی ها خلق می کند که در تاریخ مبارزات ملت ها کم نظیر است و حتی می توان گفت که بی نظیر بوده است.

گزارش کتاب

روسیه برای فتح منطقه ی قفقاز که در میان دریای سیاه و خزر گسترده شده است، تقریبا شصت سال تلاش مداوم کرده است. از یک طرف با کوه نشین ها پی در پی جنگیده و از طرف دیگر با ایرانیان و ترک ها مقابله کرده است. اگر برای تصرف قفقاز مجادلاتش را در نظر بگیریم، عملا به سه جبهه ی کاملا جدا از هم می توان اشاره کرد. قفقاز که در طول تاریخ تقریبا از تمامی حملات و تهاجم ها جان سالم به در برده بود، در این جنگ های جدید، بدون اینکه خود بخواهد به محل و صحنه ی درگیری ها و نبردهای روسیه با ایران و روسیه با عثمانی بدل گردید. روسیه که در صدد بلعیدن سرزمین هایی از ایران و عثمانی برآمده بود، برای عبور و رسیدن به آن کشورها ابتدا مجبور بود بخش‌های گسترده ای از قفقاز را به زانو دربیاورد. روسیه ی قدرتمند که افتخار می کرد اروپا را از دست امپراطوری ناپلئون نجات داده است، با یک نیروی انسانی گسترده و منضبط و سلاح های جنگی مدرن متوجه قفقاز شد. پس از جنگ های متعدد با ایران و عثمانی و شکست آن دو کشور که بخش اول این کتاب را تشکیل می دهد، جنبشی تحت عنوان مریدیسم ملهم از شریعت اسلام بر علیه اشغال گران روسی شکل می گیرد و صحنه های شورانگیز و حیرت انگیزی از جان فشانی ها و از خود گذشتگی ها خلق می گردد که در تاریخ مبارزات ملت ها کم نظیر است و حتی می توان گفت که بی نظیر بوده است. بلافاصله از پس شکست سهمناک ایران در جنگ های اول و دوم و انعقاد معاهده های ننگین گلستان در 1813 و ترکمن چای رد 1828 م و شکست عثمانی و عقد قرارد اد ادرنه در 1828 م، جنبش مسلمانان قفقاز برعلیه اشغال گران روسی آغاز می گردد. اما سرانجام پس از 25 سال مبارزه در 1859 م درحالی که در محاصره ی سربازان روسی گرفتار آمده بودند تلسیم شدند. به این ترتیب می توان دریافت که مجادله ی غرب قفقاز برای روسیه هیچ وقت به اندازه ی مجادله ی شرق آن اهمیت نداشته است و هم چنان که دیده می شود روسیه توجه خود را در قسمت شرق متمرکز می کند و البته این اشتباه برایش گران تمام می شود. علاوه بر این، قبایل غربی نتوانسته بودند وحدت و انسجامی که برای مبارزه در شرق به وجود آمده بود، تحقق بخشند و رهبری واقعا بزرگ در بین آن ها ظهور نکرده بود. بنابراین جنگی که دراین جا در گرفته بود، به صورت غیرمنسجم و پراکنده ادامه پیدا کرد.

مطالب این کتاب در دو بخش و بیست و هشت فصل ارائه گردیده است. بخش اول رویداد سال های آغازین تا 1829 را شرح می دهد.

در فصل اول رویکرد روسیه در قفقاز؛ نخستین ارتباط با گرجستان؛ نخستین منازعات با افراد محلی؛ استعمار و استقرار خط بزرگ قزاق های آزاد؛ نخستین انتقال به سلسله ی کوهستانی و خلاصه ای از حوادث عمده ی الحاق گرجستان به امپراتوری روسیه بیان شده است.

فصل دوم به وقایع سال های 1722 تا 1771 که از آن جمله: لشکرکشی پطر؛ اشغال دربند؛ بازگشت پطر به مسکو؛ تسخیر باکو توسط فرماندهان پطر؛ پیشرفت های روسیه؛ تحکیم جبهه ی جنگ؛ جنگ با عثمانی؛ گریز از تاتارهای کالموک؛...اشاره دارد.

فصل سوم صلح با عثمانی، اشغال دوباره ی دربند و ترک دوباره ی آن؛ گسترش خط؛ تاتارهای نوقای و انقیاد آن ها توسط سووروف؛ نخستین فرمانفرمای کل در قفقاز؛ پیروزی چچن؛ اولین فاجعه ی روس ها در جنگل ها؛ جنگ تاتارتوب؛ جنگ با عثمانی؛ اولین و دومین اشغال آناپا؛ سقوط آناپا؛ تقویت خط، غارت تفلیس توسط آقامحمدخان و جنگ با ایران به عنوان حوادث سال های 1771 تا 1796 آمده است.

فصل چهارم که مبین رویدادهای سال 1796 تا 1806 است، لشکر کشی به ایران؛ اشغال دوباره ی دربند؛ پیروزی های روسیه؛ مرگ کاترین؛ عقب نشینی از خط ترک به دستور پاول؛ الحاق گرجستان؛ مرگ لازاروف؛ موفقیت ها و سیاست سیسیانوف؛ اتحاد کل گرجستان بعد از چهارصدسال؛ مرگ گولیاکف؛ رفتار قهرمانانه ی روس ها و مرگ سیسیانوف را بیان می کند.

در فصل پنجم نیز وقایع سال های 1806 تا 1816 شرح داده شده است. از آن جمله می توان به چهارمین و آخرین بار اشغال دربند؛ پیروزی عباس میرزا نائب السلطنة؛ جنگ با عثمانی؛ تسخیر دوباره ی آناپا؛ تسخیر پوتی توسط روس ها؛ الحاق ایمرتیا؛ اتحادخلق های مسیحی؛ پیروزی در کنار دیوارهای آخالکالاکی؛ موقعیت خطرناک روس ها؛ فعالیت های مشترک ایران و عثمانی؛ تسخیر آخالکالاکی توسط کوتلیاروفسکی؛ فلاکت های روس ها؛ شورش در گرجستان و فرونشاندن آن؛ صلح باعثمانی؛ پیروزی کوتلیاروفسکی در اصلاندوز؛ صلح با ایران و پیروزی روس ها اشاره کرد.

فصل ششم تا چهاردهم نیز مابقی حوادث تاریخی سال های 1816 تا 1829 را بیان می کند. پس از آن بخش دوم درباره ی جنگ های مریدی است. در فصل های پانزدهم تا بیست و هشتم، رویدادهای مربوط به جنبش مریدیسم به رهبریت شیخ شامیل، پیروزی ها و شکست های گوناگون، موفقیت های شامیل، شکست حمله ی عمومی و فرار شامیل،...ارائه گردیده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران