شعر عاشورایی: نقد و تحلیل

شعر عاشورایی: نقد و تحلیل
پدیدآوران	المصلاوی، علی‌کاظم (نویسنده) قاسمی، ناصر (نویسنده) حسینی، سیده‌ نرجس (نویسنده)
ناشر	نشر دانشگاه تهران
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۶ش
کد کنگره	‏

شعر عاشورایی: نقد و تحلیل تألیف علی‌کاظم المصلاوی، مترجمان ناصر قاسمی، سیده‌ نرجس حسینی؛ نوشتار حاضر پروژه ی بزرگی است که بیانگر بازنگری در ادبیات شیعه و نگاه به آن از زاویه جدیدی است که شایسته ی آن است و از موارد پنهان پرده برمی دارد. پایه ی این پژوهش برخورد با متن ها به صورت تحلیلی جهت کشف ابعاد اسلوبی و زیباشناسی است که به اطلاعات برون متنی توجه ندارد، مگر به مقداری که متن بدان نیاز داشته باشد زیرا این امور خواننده را از کشف روش شاعر در پرداختن به موضوع با استفاده از عامل زبان و چگونگی برانگیختن و جلب توجه او با استفاده از روش های مختلف باز می دارد.

ساختار

کتاب در چهار فصل منتشر شده است. فصل اول- اشعار عاشورایی شریف رضی؛ بررسی ساختار فنی

فصل دوم- اشعار عاشورایی شیخ صالح الکواز الحلی

فصل سوم- مفهوم قرآنی در اشعار عاشورایی شیخ صالح الکواز الحلی

فصل چهارم- دیوان شیخ محسن ابو الحب الکبیر؛ بررسی موضوعات شعری

گزارش کتاب

ادبیات شیعی پدیده ی تاریخی تأثیر گذاری است که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت و هرگز قابل چشم پوشی نیست. گواه این حقیقت آشکار، شواهد و قراین بسیار در کتابهای تاریخ و تراجم و اعلام تا دیوان های شعر و قطعات ادبی و نیز گروه بی شمار شاعران وادیبان توانا در این حوزه ی ادبی است. شعر شیعی با برخورداری از جایگاهی ممتاز و استوار در ادبیات عربی و فارسی و آفرینش آثار ماندگار وجهت گیری های هدفمند اندیشه ها و باورها، جریانی پویا و پرخروش پدید آورده است. شکل گیری این جریان، پیوندی ناگسستنی با تغییر و تحولات اسلام و شیعه دارد. بی شک پس از قیام عاشورا شعر شیعی در مسیر دیگری گام برداشت، رثا، شکل حماسی – آیینی به خود گرفت و شعر عاشورایی کامل ترین تجلی و زیباترین جلوه ی هنری و ادبی آن شد.

شعر عاشورایی هرساله با تکرار این واقعه ی مصیبت بار، حرارت دل های شنوندگان را بی می انگیزد، و بدین جهت است که این نوع قالب شعری سرشار از عواطف و احساسات است و شنونده را به افکار و اهدافی بلند فرا می خواند و بر آن است که این افکار بلند را دل ها و اندیشه های شنوندگان تثبیت کند. آنچه از شعر انتظار می رود این است که شاعر در سرودن و به نظم درآوردن آن دارای اخلاص و هدفی والا بوده است، از این رو شاعر تمام توانایی خود را برای ارائه ی بهترین شکل وحالت به کار می گیرد تا از این طریق شفاعت سرای آخرت را به دست آورد، چرا که پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان و امام حسین (ع) یاریگر و تکیه گاه او در زندگی و الهام بخش قصیده و اشعارشان بوده اند. این شعر از ورطه ی مادیات و سودگرایی فراتر رفته و به مرتبه ی اخلاص و صداقت رسیده است، بنابراین مطالعه و بررسی دقیق آن در پی فهم ویژگی های اسلوبی و زیبایی شناسی آن امری شایسته است، زیرا شاعر می کوشد از یک شاعر پیرو و مقلد به شاعری نوآور، حرفه ای و یگانه بدل شود و او به آن اندازه که در برابر تعامل با این مسئله و فهم و بیان آن است، در برابر قدرت و سلطه ای نیست. این مسئله ای است که دشمنان آن را احساس کرده و بر آن آگاهی یافته اند، از این رو در طول سال های متمادی سعی کردند حق این شعر تابان و پرفروغ را کوچک بشمارند و آن را با الفاظی تحقیر کننده و توهین آمیز توصیف کنند، تناقض تأسف بار این که، آن ها به خود اجازه می دهند یک جانبه به مطالعه و صدور حکم های ناعادلانه و افتراهای بسیار در حق این شعر بپردازند، در حال حاضر کسی نتوانسته این شعر را یاری کرده یا حق آن را ادا کند، یا استدلال هایی بیاورد که باورهای آنان به این شعر تکذیب کند. اینجاست که مسئله ی بازنگری در این شعر و تعامل با آن بر اساس روشی به دور از طرح هایی که به آن ها لطمه زده است، برای نویسنده اهمیت یافت. لذا وی روش جدیدی اتخاذ نمود تا شعر را از منبع اصلی، یعنی واقعه ی کربلا بررسی کند. این شیوه را تحت عنوان (اشعار عاشورایی) نام گذاری کرد تا شعری را که در رابطه با این واقعه و ابعاد آن و وصف تصویر جوانمردی و فداکاری و قربانی شدن است، تبیین کند. بنابراین نوشتار حاضر پروژه ی بزرگی است که بیانگر بازنگری در ادبیات شیعه و نگاه به آن از زاویه ی جدیدی است که شایسته ی آن است و از موارد پنهان پرده برمی دارد. به این ترتیب پایه ی این پژوهش برخورد با متن ها به صورت تحلیلی جهت کشف ابعاد اسلوبی و زیباشناسی است که به اطلاعات برون متنی توجه ندارد، مگر به مقداری که متن بدان نیاز داشته باشد زیرا این امور خواننده را از کشف روش شاعر در پرداختن به موضوع با استفاده از عامل زبان و چگونگی برانگیختن و جلب توجه او با استفاده از روش های مختلف باز می دارد.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران