اربعین مرثیه؛ برترین اشعار عاشورایی فارسی

اربعین مرثیه؛ برترین اشعار عاشورایی فارسی
پدیدآوران	بنیاد دعبل خزاعی (نویسنده)
ناشر	سپیده باوران
مکان نشر	مشهد
سال نشر	۱۳۹۶ش
شابک	‎9786007746325
کد کنگره	‏

اربعین مرثیه؛ برترین اشعار عاشورایی فارسی تهیه شده در بنیاد دعبل خزاعی؛ مجموعه ی حاضر حاوی سروده هایی به زبان فارسی است که با موضوع واقعه ی عاشورا یا مدح و رثای یکی از نقش آفرینان اصلی آن، در یکی از قالب های مرسوم شعر فارسی (به جز رباعی و دو بیتی) ارائه گردیده است

ساختار

کتاب دو فصل دارد.

فصل اول: از قرن چهارم هجری تا پیش از انقلاب اسلامی

فصل دوم: پس از انقلاب اسلامی

گزارش کتاب

در فرهنگ اسلامی و شیعی، ادبیات عاشورا و سرودن شعر و مرثیه در سوگ شهادت سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین قدمتی به درازای خود آن واقعه دارید. به گواهی منابع تاریخی، نخستین سوگ سرایان بر عاشورا خود اهل بیت و اصحاب و یاران ایشان بوده اند. همچنین در منابع حدیثی، روایات فراوانی از امامان شیعه با موضوع تشویق و تحریض شیعیان به عزاداران و گریستن بر مصائب اهل بیت و سرودن مرثیه و شعر در منقب آنان آورده شده و ثواب ها و نتایج دنیوی و اخروی فراوانین برای مرثیه سرایی بر امام حسین ذکر شده است.

سیره ی امامان بزرگوار شیعه در تشویق و حمایت از مرثیه سرایان عاشوار و اهتمام فراوان ایشان به گرامی داشت عاشورا و عاشورا آفرینان و تبلیغ و ترویج فرهنگ شیعی از طریق سرایش شعر(به عنوان رسانه ای اثر گذار)، عاشورا سرایی را به سنتی در بین محبان خاندان پیامبر (ص) تبدیل کرد؛ سنتی که بزرگانی چون کمیت اسدی، سید حمیری و دعبل خزاعی بنیانگذاران آن بودند و در اعصار پس از ایشان، عالمان و شاعرانی چون سید مرتضی و صاحب بن عباد آن را استمرار بخشیدند. ماحصل این استمرار، میراث گرانقدر و بی بدیلی است که امروز با عنوان شعر عاشورا می شناسیم.

این سنت تنها به سرایندگان مسلمان عرب منحصر نماند. از میانه ی قرن چهارم هجری، پارسی سرایان که دل در گرو محبت خاندان پیامبر داشتند نیز - حتی اگر بر مذهب شیعه نبودند - به سرایش مدیحه و مرثیه در رثا و منقب آن خاندان و خصوصا واقعه ی عاشورا پرداختن؛ از کسایی مروزی تا سنایی غزنوی و قوامی رازی و سیف فرغانی و عطار و مولوی. با به قدرت رسیدن صفویان و تأسیس دولت فراگیر شیعه و پیرو سیاست صفویان در ترویج آیین های شیعی، سرودن مراثی و مدایح مذهبی در منقب و رثای اهل بیت به خصوص در سوگ عاشورا رونق فراوان یافت و سروده های شاعرانی چون فضولی بغدادی، حیرتی تونی، واعظ قزوینی، صائب تبریزی و سرآمد همه، محتشم کاشانی وترکیب بند ماندگارش، به تدریج ادبیات عاشورا را به یکی از شاخه های برجسته ی ادبیات فارسی تبدیل کرد؛ روندی که با فراز و نشیب هایی متأثر از مجموعه ی شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران، در دوره های بعدی به ویژه در عهد قاجار نیز استمرار یافت. وقوع انقلاب اسلامی - که از بن مایه های اصلی اش فرهنگ عاشورایی و تفسیر مبارزاتی و حماسی از واقعه ی کربلا بود- به نقطه ی عطفی در ادبیات عاشورا مبدل شد که هم از حیث فرم و هم مضمون و رویکرد، اشعار و مراثی را سمت و سویی تازه بخشید.

به موازات این رشد کمی و کیفی، شناسایی نمونه های شاخص و برتر و معرفی آن ها به جامعه ی مخاطبان، توسط کارشناسان و متخصصان این عرصه، ضرورتی غیر قابل انکار دارد. البته تاکنون مجموعه های منتخب بسیاری از اشعار عاشورایی تهیه و تدوین شده است. منتها همه ی این مجموعه ها، محصول رصد، ارزیابی و گزینش فردی بوده است و فقدان یک ارزیابی گروهی و مبتنی بر خرد جمعی کارشناسان براساس روشی مستند، دقیق و شفاف محسوس بود. براساس همین احساس نیاز، طرح «انتخاب برترین اشعار عاشورایی فارسی به داوری کارشناسان» در «هیئت عملی بنیاد دعبل خزاعی» بررسی و تصویب شد. کتاب حاضر محصول این پژوهش است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران